Sterole i stanole roślinne to związki, które naturalnie występują w produktach roślinnych, a przede wszystkim oleju rzepakowym, sojowym i oliwie z oliwek. Związki te mają zdolność zmniejszania stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Żywność wzbogacaną w sterole i stanole roślinne zaleca się w określonych sytuacjach klinicznych.
Sterole roślinne i stanole roślinne (fitosterole)
Sterole i stanole roślinne, nazywane ogólnie fitosterolami, to związki, które zaliczane są do tej samej grupy związków chemicznych co cholesterol. Mogą one występować zarówno w postaci wolnej, jak i zestryfikowanej (np. jako estry kwasów tłuszczowych).
Do fitosteroli zaliczmy sterole (związki nienasycone) i stanole (związki nasycone). Te drugie występują w produktach spożywczych, ale w mniejszych ilościach niż w przypadku steroli.
Fitosterole roślinne obniżają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
W ostatnim czasie popularne stały się produkty zawierające w swoim składzie sterole lub stanole roślinne. Jak już wspomniano wcześniej, te roślinne fitozwiązki mają zdolność zmniejszania stężenia cholesterolu całkowitego w surowicy krwi, a zwłaszcza jego miażdżycorodnej frakcji LDL.
Mechanizm obniżania stężenia cholesterolu polega na częściowym hamowaniu absorpcji jelitowej cholesterolu. Spożywanie 2 g fitosteroli dziennie może zmniejszać stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL o 7–10%. Obserwuje się jednak pewną zmienność osobniczą. Z kolei fitosterole roślinne nie wpływają na frakcję HDL i stężenie triglicerydów bądź wpływają tylko w nieznacznym stopniu.
Zwiększanie spożycia tych substancji powyżej 3 g nie przynosi już dalej idących, korzystnych efektów terapeutycznych. Należy podkreślić, że spożycie około 2 g fitosteroli dziennie jest możliwe tylko i wyłącznie z uwzględnieniem produktów wzbogaconych w te związki.
Sterole - w jakich produktach występują naturalnie
Zawartość tych związków jest charakterystyczna dla roślin oleistych oraz niektórych nasion i orzechów. Szczególnie duże ilości steroli roślinnych występują w olejach roślinnych.
Poniżej przedstawiono zawartość fitosteroli w wybranych produktach roślinnych
Tabela. Zawartość fitosteroli ogółem (mg/100 g) w produktach roślinnych | |
---|---|
olej słonecznikowy | 240–725 |
olej rzepakowy | 480–1130 |
olej sojowy | 221–457 |
oliwa z oliwek | 98–189 |
olej sezamowy | 360–473 |
nasiona sezamowe | 231–1900 |
orzechy włoskie | 121 |
orzechy ziemne | 153 |
Źródło: Nowak A. Fitosterole w codziennej diecie. Postępy Fitoterapii 1/2011 |
Podkreśla się, że spożywanie wyłącznie olejów roślinnych bogatych w sterole roślinne nie pozwala na osiągnięcie efektu terapeutycznego (czyli skutecznego obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL), które obserwuje się przy spożyciu około 2 g/dziennie. Szacuje się, że spożycie steroli roślinnych w pożywieniu waha się średnio od 250 mg/dzień w Europie Północnej do około 500 mg/dzień w krajach śródziemnomorskich. Stąd dużą popularnością cieszą się produkty wzbogacane w te związki.
Produkty wzbogacone sterolami
Obecnie w sprzedaży można znaleźć wiele produktów wzbogaconych sterolami i stanolami roślinnymi. Najbardziej popularne to margaryny, napoje jogurtowe i serki twarogowe wzbogacone o te związki.
Uważa się przykładowo, że spożywając około 25 g ogólnie dostępnych margaryn dziennie, zapewniamy sobie obniżenie stężenia cholesterolu frakcji LDL o około 10%.
Pamiętać należy, że spożyciu steroli lub stanoli roślinnych powinno towarzyszyć także małe spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, przy jednoczesnym dużym poborze jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Kto może spożywać sterole i stanole roślinne
Zgodnie z wytycznymi ESC/EAS dotyczącymi postępowania w dyslipidemiach z 2019 roku stosowanie żywności wzbogaconej sterolami i stanolami roślinymi (≥2 g/dzień z głównym posiłkiem) można rozważyć:
- u osób ze zwiększonym stężeniem cholesterolu i umiarkowanym lub małym całkowitym ryzykiem sercowo-naczyniowym, które się nie kwalifikują do leczenia farmakologicznego
- jako uzupełnienie farmakoterapii u pacjentów z grupy dużego lub bardzo dużego ryzyka sercowo-naczyniowego, którzy nie osiągają docelowego stężenia cholesterolu frakcji LDL podczas leczenia statyną lub nie tolerują leków z tej grupy
- u dorosłych i dzieci (w wieku >6 lat) z hipercholesterolemią rodzinną, zgodnie z aktualnymi zaleceniami.
Kto nie powinien spożywać steroli i stanoli roślinnych?
Istnieją trzy grupy osób, które nie powinny spożywać produktów wzbogaconych sterolami i stanolami roślinymie. Są to:
- kobiety w ciąży i karmiące piersią
- dzieci w wieku <6 lat, bez rodzinnej hipercholestrolemii
- osoby z prawidłowym stężeniem cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
Natomiast osoby, które z powodu zwiększonego stężenia cholesterolu przyjmują już leki zmniejszające stężenie tego związku, przed zastosowaniem produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne, powinny skonsultować się z lekarzem.
Skutki uboczne spożywania steroli i stanoli roślinnych
Spożywanie steroli lub stanoli roślinnych przez dłuższy okres może przyczyniać się do obniżenia osoczowego stężenia karotenoidów. Ten niekorzystny efekt można jednak zniwelować, spożywając owoce obfitujące w β-karoten – owoce cytrusowe, morele i brzoskwinie oraz żółte (dynia, marchewki) i ciemnozielone warzywa liściaste.
Piśmiennictwo
- Musa-Veloso K., Poon TH., Elliot JA. I wsp.: A comparison of the LDL-cholesterol lowering efficacy of plant stanols and plant sterols over a continuous dose range: results of a meta-analysis of randomized, placebo-controlled trials. Prostaglandins Leukot. Essent. Fatty. Acids. 2011; 85: 9–28.
- Gylling H., Plat J., Turley S., i wsp.: European Atherosclerosis Society Consensus Panel on Phytosterols. Plant sterols and plant stanols in the management of dyslipidaemia and prevention of cardiovascular disease. Atherosclerosis. 2014; 232: 346–360
- Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo-naczyniowe (2019). Grupa Robocza do spraw leczenia dyslipidemii Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) oraz Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą (EAS). Zeszyty edukacyjne. Kardiologia Polska 3/2020.
- https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/sterole-roslinne-dobre-ale-nie-dla-wszystkich/