Zawroty głowy i zaburzenia równowagi: przyczyny, kiedy zgłosić się do lekarza? Jakie choroby mogą je powodować


specjalista neurolog
Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Zawroty głowy to złudzenie kołowego ruchu otoczenia lub własnego ciała, często współistniejące z nudnościami lub wymiotami. Czasem pacjenci interpretują zaburzenia równowagi, uczucie chwiejnego chodu lub wrażenia zapadania się jako zawroty głowy. Najczęstszą przyczyną zawrotów głowy są przyczyny obwodowe, czyli zlokalizowane poza ośrodkowym układem nerwowym (mózgiem i rdzeniem). Do tego typu zawrotów głowy należą łagodne położeniowe zawroty głowy, które są spowodowane przemieszczaniem się kamyczków błędnikowych w uchu. Ich leczenie polega na wykonaniu odpowiednich manewrów. Czasem zawroty głowy są objawem poważnych chorób, zwłaszcza, jeśli towarzyszą im inne objawy – niedowłady, osłabienie czucia lub ból głowy

Co to są zawroty głowy i zaburzenia równowagi?

Zawroty głowy i zaburzenia równowagi są często zgłaszanymi dolegliwościami, występują one u 20-30% ludzi dorosłych i u kilkunastu procent dzieci. Wyraźnie częściej występują u kobiet i osób w podeszłym wieku. Zawroty głowy to złudzenie kołowego ruchu otoczenia lub własnego ciała, często współistniejące z nudnościami lub wymiotami.

Na układ równowagi składa się kilka narządów zmysłów: układ błędnikowy (przedsionkowy), narząd wzroku, zmysł czucia głębokiego, gdzie receptory wrażliwe na ucisk, rozciąganie, napięcie w mięśniach i ścięgnach pozwalają na ocenę, w jakim położeniu znajdują się nasze kończyny, gdy mamy zamknięte oczy lub gdy znajdujemy się w ciemnościach. Informacje z tych różnorodnych układów docierają do ośrodkowego układu nerwowego. Po analizie tych informacji, impulsy pobudzające są przesyłane do mięśni okoruchowych i mięśni szkieletowych, co powoduje stabilizację spojrzenia i zachowanie równowagi w różnych położeniach głowy i ciała.

Klasyczne (układowe) zawroty głowy

Trudo ściśle zdefiniować pojęcie „zawroty głowy”. Najczęściej pod tym określeniem rozumie się dwa różne rodzaje dolegliwości. Po pierwsze, może to być złudzenie (iluzja) ruchu wirowania, kołysania, unoszenia otoczenia w stosunku do ciała lub ciała w stosunku do otoczenia, bez zewnętrznej przyczyny ruchu. Są to klasyczne zawroty głowy zwane zawrotami układowymi. Pojawiają się nagle, często towarzyszą im nudności, niekiedy wymioty, chwiejność chodu. Pacjent potrafi precyzyjnie przedstawić swoje objawy.

Zawroty nieukładowe

W drugim rodzaju zawrotów głowy pacjent ma złudzenie niestabilności, niepewności chodu, braku równowagi, obawy przed upadkiem. Są to zawroty nieukładowe. W ich przypadku pacjent może mieć trudności w opisaniu swoich dolegliwości.

Inne przyczyny zawrotów głowy

Powyższy podział wynika z tego, że zawroty głowy są skutkiem zaburzeń bardzo złożonego układu błędnikowego, który dzieli się na część obwodową i ośrodkową. Część obwodowa to błędnik (przedsionek) z jego unerwieniem, natomiast część ośrodkowa to jądra przedsionkowe w pniu mózgu, móżdżek, kora mózgowa oraz ich połączenia. Ponadto uczucie zawrotów głowy może towarzyszyć zasłabnięciu; w takiej sytuacji pacjent skarży się dodatkowo na mroczki przed oczami, „dzwonienie” w uszach, pojawia się bladość powłok, pocenie się, ale nie dochodzi do utraty świadomości. Ponadto uczucie niestabilności, niepewności może występować w osłabieniu ostrości wzroku w starszym wieku, uszkodzeniach układu ruchowego, takich jak niedowłady, spowolnienie ruchowe, zaburzenia zborności kończyn czy w uszkodzeniach czucia głębokiego.

Zawroty głowy i zaburzenia równowagi – przyczyny

Ze względu na to, gdzie zlokalizowana jest przyczyna zawrotów głowy, wyróżnia się zawroty głowy ośrodkowe i obwodowe.

Zawroty głowy obwodowe to zawroty głowy spowodowane przyczyną obwodową, czyli poza ośrodkowym układem nerwowym (mózgiem i rdzeniem). Należą do nich: uraz ucha wewnętrznego (złamanie piramidy kości skroniowej, przetoka przychłonki, wstrząśnienie błędnika), zapalenie błędnika, zapalenie części przedsionkowej nerwu VIII (najczęściej wirusowe), nowotwór w obrębie ucha wewnętrznego, niedokrwienie błędnika, choroba Ménière’a, otoskleroza błędnikowa, choroba lokomocyjna i łagodne położeniowe zawroty głowy.

Zawroty głowy ośrodkowe to zawroty głowy, których przyczyna znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Należą do nich: udar pnia mózgu i móżdżku, guz kąta mostowo-móżdżkowego, stwardnienie rozsiane, migrena, napad padaczkowy.

Niektóre zawroty głowy, które nazywa się fizjologicznymi, nie powinny budzić niepokoju. Jest to uczucie zawrotu głowy spowodowane ruchem: uczucie poruszania się w czasie ruchu i uczucie poruszania się po ustaniu ruchu, a także zawrót na wysokości. Badania epidemiologiczne wykazały, że najczęstszą (50%) przyczyną zawrotów głowy są zaburzenia dotyczące ucha wewnętrznego, w 5% choroby neurologiczne, w 5% niedociśnienie tętnicze i objawy niepożądane stosowanych leków. W 15% powodem są zaburzenia psychologiczno-psychiatryczne, a u 25% pacjentów przyczyna zawrotów głowy jest nieznana. Wśród przyczyn zawrotów głowy i zaburzeń równowagi tylko kilka procent to choroby stanowiące zagrożenie zdrowia i życia. Poniżej przedstawiono najczęstsze przyczyny zawrotów głowy i zaburzeń równowagi.

Tabela 1. Choroby otolaryngologiczne (zawroty błędnikowe)
choroby ucha zewnętrznego
  • woszczyna
  • ciało obce
choroby ucha środkowego
  • zapalenie trąbki słuchowej
  • perlak
choroby ucha wewnętrznego
  • łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy
  • choroba Ménière’a
  • urazy
  • uszkodzenie toksyczne przez leki
  • zapalenie błędnika
  • hałas
  • choroba lokomocyjna

Tabela 2. Choroby układu nerwowego i zaburzenia ogólnoustrojowe (zawroty pozabłędnikowe)
choroby układu nerwowego
  • choroby naczyniowe mózgu:
    • przemijające ataki niedokrwienne (transient ischemic attack – TIA)
    • przewlekła niewydolność krążenia kręgowo-podstawnego
    • zawał lub krwotok pnia mózgu
    • zawał lub krwotok móżdżku
  • zapalenie nerwu przedsionkowego
  • guz nerwu VIII
  • stwardnienie rozsiane
  • padaczka
  • migrena
  • urazy
  • zespoły lękowe i depresja
zaburzenia ogólnoustrojowe

Zawroty głowy – objawy

Zawroty głowy, które obejmują wrażenie chwiania się lub zapadania, niestabilną postawę i niepewny chód, które pojawiają się stopniowo i mają niewielkie nasilenie, trwają kilka sekund i mogą powodować upadki, od dłuższego czasu (miesiące, lata), a ruchy głowy mają na nie niewielki lub żaden wpływ są zwykle zawrotami ośrodkowymi. Mogą im towarzyszyć zaburzenia widzenia (mroczki), ból głowy, czasem zaburzenia świadomości, drgawki, niedowłady kończyn lub nerwów czaszkowych. Najczęstszym typem ośrodkowych zawrotów głowy są zawroty głowy towarzyszące migrenie. Tego typu zawroty głowy występują u około 1 pacjentów z zawrotami głowy.

Obwodowe zawroty głowy to najczęściej występujący typ zawrotów głowy. Pacjent ma wrażenie ruchu kołowego, zaczynają się nagle, mają duże nasilenie, zwłaszcza na początku, z czasem są coraz słabsze, trwają od kilkudziesięciu minut do kilku godzin, a ruchy głowy je nasilają. Mogą im towarzyszyć zaburzenia słuchu (niedosłuch, głuchota, szum w uchu, uczucie pełności w uchu), bardzo rzadko ból głowy.

Najczęstszą przyczyną obwodowych zawrotów głowy są tzw. łagodne położeniowe zawroty głowy.

Łagodne położeniowe zawroty głowy

Łagodne położeniowe zawroty głowy pojawiają się, kiedy luźne kamyczki znajdujące się w uchu (kamyczki błędnikowe), zwane także otolitami, przemieszczają się. Mogą wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej pomiędzy 50. a 70. rokiem życia. W większości przypadków u starszych pacjentów nie stwierdza się żadnej oczywistej przyczyny, ale u osób młodszych mogą one być związane z urazem głowy. Pacjenci mają wrażenie ruchu wirowego, który nasila się przy zmianie pozycji głowy (np. podczas wstawania, kręcenia głową), mogą towarzyszyć im nudności, wymioty, nadmierne pocenie się i oczopląs. Mają one charakter napadowy. Leczenie łagodnych położeniowych zawrotów głowy polega na zastosowania określonych manewrów. Lekarz wykonuje określone ruchy głową pacjenta, aby spowodować przemieszczenie się kamyczków błędnikowych w odpowiednie położenie.

Co robić w razie wystąpienia zawrotów głowy i zaburzeń równowagi?

Fizjologiczne zawroty głowy nie powinny budzić niepokoju. Zaniepokojenie powinny natomiast wzbudzić zawroty głowy, które występują po raz pierwszy w życiu i nie można ich wytłumaczyć czynnikiem zewnętrznym. Szybkiego wyjaśnienia wymagają sytuacje, gdy występują inne objawy towarzyszące zawrotom głowy, zwłaszcza ból głowy, osłabienie kończyn, czy objawy czuciowe, takie jak drętwienie jednej połowy ciała.

Zawroty głowy i zaburzenia równowagi – diagnoza

Przyczyny zawrotów głowy są bardzo różnorodne i dlatego szczególną rolę odgrywa dokładne zebranie wywiadu od pacjenta i uściślenie, co kryje się za objawami. Niekiedy jest to trudne do sprecyzowania przez pacjenta. Ważna jest nagłość i częstotliwość (nawroty) zawrotów głowy, czas ich trwania, występowanie szumów w uszach, nudności, wymiotów. Konieczna jest ocena okoliczności występowania zawrotów głowy, a w szczególności, czy ruch powoduje wystąpienie czy nasilenie objawów, a położenie się lub bezruch powoduje zmniejszenie ich nasilenia. Do ustalenia rozpoznana istotne znaczenie ma to, czy zamknięcie oczu zmniejsza czy nasila zawrót głowy. Analizuje się jakie leki przyjmuje pacjent, i które z nich mogą powodować takie objawy. Dane z wywiadu często pozwalają na rozróżnienie układowych i nieukładowych zawrotów głowy, co w konsekwencji daje możliwość kierowania na odpowiednie badania diagnostyczne.

Następnie lekarz zbada pacjenta, zmierzy ciśnienie tętnicze, oceni czy jest obecny oczopląs i jaki on ma charakter: jedno- czy obustronny, jaki kierunek i charakter: drobno- czy grubofalisty, poziomy, pionowy, z komponentą obrotową. Charakter oczopląsu może wskazywać na uszkodzenie błędnika lub móżdżku czy pnia mózgu. Ocenia się równowagę (próba Romberga, chód „po linie”) oraz chód pacjenta, a w szczególności szerokość podstawy chodu, zataczanie się.

Przy stwierdzeniu zawrotów błędnikowych konieczna jest konsultacja laryngologiczna z oceną ewentualnych zmian w uchu zewnętrznym, a w razie wskazań – wykonanie badania pobudliwości błędników i ocena słuchu. Przy podejrzeniu przyczyn neurologicznych konieczne jest badanie neurologiczne, który pozwoli na stwierdzenie, czy występują przedmiotowe objawy neurologiczne, które mogą sugerować uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Przy stwierdzeniu cech ogniskowego uszkodzenia mózgu konieczne jest wykonanie badań obrazowych mózgu: tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, które pozwolą na rozpoznanie naczyniowych przyczyn zawrotów głowy, stwardnienia rozsianego, zmian pourazowych, guza nerwu VIII lub innych chorób układu nerwowego. Przy podejrzeniu padaczki, w której zawroty głowy (bardzo rzadko) mogą być jedynym objawem, konieczne jest wykonanie badania elektroencefalograficznego (EEG).

Leczenie zawrotów głowy polega na postępowaniu doraźnym, objawowym, które ma złagodzić lub usunąć dolegliwości, leczeniu przyczynowym – w zależności od ustalonego rozpoznania – i rehabilitacji następstw uszkodzeń układu przedsionkowego.

30.10.2022
Zobacz także
  • Stwardnienie rozsiane
  • Migrena - objawy, przyczyny, leczenie
  • Padaczka
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta