Ręka i nadgarstek zbudowane są z wielu drobnych stawów, co umożliwia precyzyjne wykonywanie ruchów. Są one narażone na liczne przeciążenia i urazy, mogą zostać również zaatakowane przez choroby zapalne. Oprócz samych stawów przyczyną bólu ręki oraz bólu nadgarstka mogą być choroby innych struktur, np. ścięgien, nerwów i mięśni.
Jakie mogą być przyczyny bólu ręki oraz bólu nadgarstka?
Choroba zwyrodnieniowa stawów rąk
Ból ręki czy ból nadgarstka może wystąpić w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów. Ta często występująca dolegliwość dotyczy głównie osób po 40. roku życia. Ważną rolę odgrywa predyspozycja rodzinna, a także narażenie na powtarzane mikrourazy (np. związane z wykonywaną pracą lub aktywnością sportową i rekreacyjną). Ból i sztywność dotyczą najczęściej stawów międzypaliczkowych bliższych i dalszych, a także stawu podstawy kciuka (patrz: ryc.). Dolegliwości nasilają się przy ruchu i zmniejszają w spoczynku, chociaż w zaostrzeniach choroby mogą występować cały czas, także w nocy. Z reguły po okresie nasilenia choroby (wywołanego zmianą struktury stawu i tworzeniem się guzków zwyrodnieniowych – tzw. guzków Heberdena i Boucharda – ryc.) dochodzi do znacznego złagodzenia bólu. Niestety nie da się skutecznie zapobiec powstawaniu zmian zwyrodnieniowych rąk, można jednak łagodzić związane z nimi dolegliwości. Zmianom tym w rękach często towarzyszą zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych.
Ryc. 1. Guzki Heberdena i guzki Boucharda
Zapalne choroby stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) – oprócz bólu występuje obrzęk stawów i charakterystyczna sztywność poranna (trwająca ponad godzinę, ustępująca po rozruszaniu się). W przypadku RZS najczęściej zajęte są symetrycznie stawy nadgarstkowe, śródręczno-paliczkowe i międzypaliczkowe bliższe. Z kolei dla ŁZS charakterystyczne jest występowanie tzw. palców kiełbaksowatych – czyli obrzęku i bólu całego palca wynikającego z zapalenia stawów, pochewek ścięgnistych i tkanek okołostawowych. W obu chorobach często zajęte są inne stawy, a także mogą występować ogólne objawy choroby, m.in. osłabienie, uczucie rozbicia, stany podgorączkowe, objawy zajęcia innych narządów (np. oka, skóry). Zapalne choroby stawów mogą dotyczyć osób w każdym wieku, najczęściej między 30. a 50. rokiem życia. Inną częstą zapalną chorobą stawów jest dna moczanowa dotycząca głównie mężczyzn i starszych kobiet – w jej przebiegu dochodzi do silnego bólu, obrzęku i zaczerwienienia stawu o nagłym początku (najczęściej w obrębie palucha, jednak choroba może również dotyczyć stawów rąk powodując ból ręki).
Zapalenie pochewki ścięgna zginacza palca
Częsta przyczyna bólu palca i problemów z jego zginaniem. Wynika głównie z powtarzanych mikrourazów (np. zawodowych, sportowych), rzadziej jest następstwem zakażenia lub innej choroby stawów. Poszerzenie pochewki otaczającej ścięgno utrudnia jego ślizganie się podczas ruchu, a nawet doprowadza do zablokowania palca w zgięciu (tzw. palec zatrzaskujący).
Zespół cieśni nadgarstka
Często występująca choroba, na którą narażone są zwłaszcza osoby z chorobą zwyrodnieniową rąk, reumatoidalnym zapaleniem stawów i cukrzycą, a także kobiety w ciąży. Objawy wywołane są uciskiem nerwu pośrodkowego biegnącego w kanale nadgarstka. Pacjenci skarżą się na ból ręki pod postacią cierpnięcia, mrowienia i piekącego bólu czterech pierwszych palców (kciuka, palca wskazującego, pośrodkowego i połowy palca serdecznego), nasilone zwłaszcza w nocy lub przy zginaniu nadgarstka. Dolegliwości mogą być bardzo uciążliwe, wybudzać ze snu i zakłócać wykonywanie codziennych zajęć. W zaawansowanej postaci choroby dochodzi do zaniku mięśni kłębu i zaburzeń czucia. Podobne objawy mogą wystąpić również w przypadku choroby szyjnego odcinka kręgosłupa lub ucisku nerwu pośrodkowego na wyższym poziomie. Ważne jest wczesne ustalenie rozpoznania i właściwe leczenie, mające na celu zapobieżenie nieodwracalnemu uszkodzeniu nerwu.
Więcej na temat bólu kciuka oraz bólu nadgarstka spowodowanego tą chorobą dowiesz się w artykule: Zespół cieśni nadgarstka - objawy i leczenie
Choroba de Quervaina
Spowodowana jest zapaleniem ścięgien kciuka. Typowo występuje u osób wykonujących powtarzane ruchy odwiedzenia i prostowania kciuka (np. fryzjerów, rzeźników, mechaników samochodowych, gospodyń domowych, u młodych matek przy noszeniu niemowlęcia). Ból zlokalizowany jest w okolicy podstawy kciuka i bocznej strony nadgarstka. Ból nadgarstka i kciuka nasila się przy ruchu i chwytaniu przedmiotów.
Więcej na temat bólu nadgarstka spowodowanego tą chorobą dowiesz się w artykule: Zespół de Quervaina - przyczyny, objawy, leczenie
Ganglion
Jest wynikiem wydostawania się płynu z uszkodzonych pochewek ścięgien lub stawów, co uwidacznia się pod skórą w postaci guzka (zwłaszcza po okresie aktywnego ruchu); może być tkliwy i powodować ból nadgarstka lub niebolesny, wówczas stanowi głównie problem kosmetyczny.
Więcej na temat bólu nadgarstka spowodowanego tą chorobą dowiesz się w artykule: Ganglion - przyczyny, objawy, leczenie
Przykurcz Dupuytrena
W chorobie tej dochodzi do pogrubienia błony znajdującej się tuż pod skórą dłoni (tzw. rozcięgna dłoniowego), co doprowadza do stopniowego przykurczu palców i braku możliwości pełnego otwarcia dłoni; niekiedy zgrubienia mogą być tkliwe, powodując ból ręki. Choroba najczęściej występuje u mężczyzn po 50. roku życia (zwłaszcza robotników narażonych na wibracje) i u osób chorych na cukrzycę. Ryzyko zachorowania zwiększa nadużywanie alkoholu i palenie papierosów.
Więcej na temat bólu ręki spowodowanego tą chorobą dowiesz się w artykule: Przykurcz Dupuytrena - przyczyny, objawy, leczenie
Na co należy zwrócić uwagę przy bólu ręki oraz bólu nadgarstka?
Ryc. 2. Zdjęcie radiologiczne ręki
Ponieważ ból ręki i ból nadgarstka może mieć bardzo wiele przyczyn, ważne jest określenie:
- co wywołało dolegliwości – często przyczyna jest oczywista, np. uraz, przeciążenia związane z aktywnością sportową lub zawodową; czasem dolegliwości pojawiają się podstępnie i bez konkretnej przyczyny (co może nasuwać podejrzenie choroby zapalnej, zwłaszcza u osób młodszych)
- których dokładnie miejsc dotyczy – różne choroby mają swoje specyficzne lokalizacje, np. reumatoidalne zapalenie stawów obejmuje zwykle obydwa nadgarstki i symetryczne stawy rąk, ale nie zajmuje stawów międzypaliczkowych dalszych
- czy występują inne objawy mogące wskazywać na chorobę zapalną stawów, zwłaszcza:
- trwająca ponad godzinę sztywność stawów w godzinach porannych,
- obrzęk, zaczerwienienie lub wzmożone ocieplenie stawów,
- objawy ogólne, takie jak stany podgorączkowe/gorączka, nieuzasadnione chudnięcie, znaczne osłabienie, uczucie rozbicia.
Jak postępować, jeśli wystąpi ból ręki lub bólu nadgarstka?
Jeśli wystąpi ból ręki lub ból nadgarstka:
- staraj się nie przeciążać bolących stawów – powstrzymaj się od prac nasilających dolegliwości, nie noś ciężkich przedmiotów
- możesz przykładać na bolące miejsca ciepłe lub zimne okłady (nawet kilka razy dziennie, nie dłużej niż 20 min za jednym razem)
- w razie potrzeby zażyj paracetamol lub niesteroidowy lek przeciwzapalny (NSLPZ) np.ibuprofen.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Zgłoś się do lekarza, jeśli:
- ból ręki lub ból nadgarstka nie ustępuje w ciągu kilku dni lub się nasila
- wystąpi osłabienie ręki lub zaburzenia czucia (np. mrowienie albo pieczenie)
- wystąpią inne niepokojące objawy – obrzęk, zaczerwienienie lub ocieplenie stawów, dokuczliwa sztywność stawów po obudzeniu się, upośledzenie ruchomości stawu, stany podgorączkowe, uczucie rozbicia.
Jakie badania należy wykonać w celu ustalenia przyczyn bólu ręki oraz bólu nadgarstka?
Do różnicowania przyczyn bólu ręki i bólu nadgarstka służą:
- zdjęcie radiologiczne (RTG) – obrazuje struktury kostne, dzięki czemu można uwidocznić zmiany pourazowe; RTG jest również pomocne przy rozpoznawaniu choroby zwyrodnieniowej, reumatoidalnego zapalenia stawów i innych chorób stawów
- ultrasonografia – jest bardzo użytecznym badaniem do obrazowania „miękkich” struktur stawów; służy do rozpoznawania różnych patologii w obrębie ręki (np. zespołu de Quervaina, „palca zatrzaskującego”) i nadgarstka (zwłaszcza zespołu cieśni nadgarstka – patrz wyżej), a także jest cenną metodą pozwalającą na uwidocznienie nawet niewielkich zmian zapalnych
- niekiedy inne badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny
- badanie przewodnictwa nerwowego w przypadku podejrzenia zespołu cieśni kanału nadgarstka
- badania laboratoryjne – wykonywane w niektórych przypadkach, jeśli lekarz podejrzewa reumatoidalne zapalenie stawów lub inną chorobę stawów (odnośnik do badań).
Ból ręki oraz ból nadgarstka – leczenie
Leczenie zależy od przyczyny dolegliwości. Stosuje się różne metody fizykoterapii, leczenie farmakologiczne, miejscowe wstrzyknięcia steroidów, a niekiedy także zabiegi chirurgiczne (zobacz również poszczególne jednostki chorobowe).
Leczenie bólu ręki i nadgarstka wywołanych chorobą zwyrodnieniową stawów rąk polega na złagodzeniu dolegliwości bólowych. Często skuteczne jest leczenie miejscowe – m.in. stosowanie maści z lekiem przeciwzapalnym z grupy NSLPZ, a także różnych zabiegów fizykoterapii. W warunkach domowych można zastosować wirówki z solą leczniczą. Jeśli zmiany zwyrodnieniowe upośledzają wykonywanie czynności życia codziennego, pomocne może być zastosowanie odpowiednich przyrządów, np. do otwierania słoików. Korzystne jest również wykonywanie odpowiednich ćwiczeń w celu poprawy zakresu ruchu i siły mięśniowej rąk. W przypadku bólu stawu podstawy kciuka zaleca się stabilizację za pomocą ortezy. W leczeniu systemowym stosuje się najczęściej NSLPZ (przez jak najkrótszy okres) oraz siarczan chondoityny.
Leczenie bólu ręki, bólu nadgarstka czy innych stawów w przebiegu chorób zapalnych , takich jak reumatoidalne zapalenie stawów powinno być prowadzone przez reumatologa. Ważne jest szybkie ustalenie rozpoznania i włączenie odpowiedniej terapii, co daje szansę na uniknięcie uszkodzenia stawów.
