Po pandemii COVID-19 przybywa chorych z zaawansowanymi nowotworami, to wynik ograniczeń w wykonywaniu badań profilaktycznych i przestawienia medycyny na inne tory w szczytach pandemii – mówi prof. Mariusz Bidziński, krajowy konsultant w dziedzinie ginekologii onkologicznej.
Fot. Michał Łepecki/ Agencja Wyborcza.pl
Są nowe zalecenia leczenia raka endometrium, powszechny program szczepień przeciw HPV i bezpłatna szczepionka przeciwko temu wirusowi u osób, które nie ukończyły 18. roku życia. Wprowadzane są nowe leki do leczenia stadiów zaawansowanych – dzięki temu jest szansa na zmniejszenie liczby zgonów w Polsce z powodu nowotworów ginekologicznych. Podstawa to jednak profilaktyka, czujność onkologiczna, wczesne wykrycie i leczenie w specjalistycznym ośrodku – podkreślają eksperci, podsumowując wrzesień: miesiąc świadomości nowotworów ginekologicznych.
– Po pandemii COVID-19 przybywa chorych z zaawansowanymi nowotworami, to wynik ograniczeń w wykonywaniu badań profilaktycznych i przestawienia medycyny na inne tory w szczytach pandemii. Niekorzystne są też zmiany w stylu życia, w efekcie czego coraz więcej kobiet ma nadwagę i otyłość, nadciśnienie tętnicze, co stymuluje rozwój niektórych nowotworów, m.in. raka endometrium (trzonu macicy) – mówi prof. Mariusz Bidziński, krajowy konsultant w dziedzinie ginekologii onkologicznej. Podstawą, by realnie zmniejszyć liczbę zachorowań, są działania profilaktyczne, jak również wczesne wykrywanie choroby. – Jeśli kobieta zachorowała na nowotwór ginekologiczny, najważniejsze jest, żeby trafiła do odpowiedniego lekarza i ośrodka, miała wykonaną kompleksową diagnostykę i otrzymała optymalne dla niej leczenie – zaznacza prof. Mariusz Bidziński.
Rak endometrium – nowe rekomendacje i immunoterapia
Rak endometrium to najczęstszy nowotwór ginekologiczny. Co roku zachorowuje ok. 5600 kobiet w Polsce, a ok. 1800 z tego powodu umiera. Niepokoi fakt, że w ostatnich latach w Polsce rośnie nie tylko liczba zachorowań, ale też zgonów.
– Niepokojące objawy, na jakie trzeba zwrócić uwagę, to nieprawidłowe krwawienia między miesiączkami i bardzo obfite krwawienia miesiączkowe u kobiet przed menopauzą – mówi dr hab. Dagmara Klasa-Mazurkiewicz z Kliniki Położnictwa i Ginekologii, Ginekologii Onkologicznej i Endokrynologii Ginekologicznej UCK Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. – Po menopauzie w przypadku wystąpienia jakiegokolwiek krwawienia należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Z mojego doświadczenia wynika, że pacjentki szybko reagują, gdy takie krwawienie się pojawi, szczególnie po menopauzie
Mimo że zdecydowana większość przypadków raka endometrium jest rozpoznawana we wczesnych stadiach, liczba zgonów z powodu tego nowotworu wciąż rośnie. Nadzieją na poprawę niekorzystnych statystyk są niedawno wydane zalecenia diagnostyki i leczenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej (PTGO). – To zmiana myślenia o klasyfikacji raka endometrium. Dziś już wiemy, że najważniejsze jest to, jakie geny posiada nowotwór; od tego zależy, czy będzie się rozwijał dynamicznie i agresywnie. Profil molekularny jest podstawą klasyfikacji raka endometrium na cztery typy – mówi prof. Paweł Blecharz, kierownik Kliniki Ginekologii Onkologicznej w Narodowym Instytucie Onkologii w Oddziale w Krakowie. – Ok. 8-10 proc. przypadków raka endometrium to tzw. podtyp POLE; najlepiej rokujący. W przypadku jego potwierdzenia może nie być konieczne leczenie pooperacyjne, gdyż ryzyko wznowy jest minimalne. Dobrze rokującym jest też podtyp dMMR (z tzw. niestabilnością mikrosatelitarną, czyli zaburzeniami naprawy niedopasowań par zasad). To tzw. raki gorące, związane z dużym naciekiem limfocytów T; są one bardziej widoczne dla układu immunologicznego. Rokowanie jest lepsze niż w przypadku nowotworów „zimnych”, niewidocznych dla układu odpornościowego. To z kolei dwa trudniej rokujące raki endometrium związane z mutacją w genie P53 – mówi prof. Blecharz.
Nowa klasyfikacja raka endometrium wymaga przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki: najlepiej na etapie biopsji, a jeśli to nie jest możliwe – z materiału pooperacyjnego. W zależności od wyników można ocenić, jakie jest ryzyko wznowy, czy pacjentka będzie wymagała po operacji leczenia uzupełniającego, by zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby, i jakie powinno to być leczenie. Klasyfikacja molekularna może też podpowiedzieć, jakie leczenie należy zastosować, jeśli dojdzie do nawrotu choroby.
Ok. 30 proc. przypadków raków endometrium to nowotwory z zaburzeniem w genach dMMR. Dla tej grupy chorych, w przypadku nawrotu choroby po chemioterapii opartej na platynie, lub progresji nowotworu w trakcie takiej chemioterapii, od 1 września 2023 r. jest dostępny nowy lek z zakresu immunoterapii – dostarlimab. – To lek dostępny w programie lekowym dla chorych z pierwotnie zaawansowaną chorobą oraz z jej nawrotem, z niestabilnością mikrosatelitarną, po niepowodzeniu chemioterapii opartej na platynie – wyjaśnia dr Anna Dańska-Bidzińska ze Szpitala Klinicznego im. ks. Anny Mazowieckiej w Warszawie.
– Lek jest bardzo dobrze tolerowany i skuteczny; nawet 50 proc. pacjentek uzyskuje odpowiedź na leczenie; to bardzo dużo. Na razie lek będzie dostępny tylko w nawrocie choroby, a nie w leczeniu pierwszej linii, ale z pewnością jest to krok w bardzo dobrym kierunku – zaznacza prof. Blecharz.
Warunkiem skutecznego leczenia jest jednak wykonanie badań molekularnych. – Pacjent ma prawo wiedzieć i domagać się wykonania badań. Konieczna jest jednak koncentracja leczenia onkologicznego. Tylko w jednostkach o odpowiednim potencjale można leczyć efektywnie i bezpiecznie – zaznacza prof. Bidziński.
Rak szyjki macicy – nowe możliwości profilaktyki
Dzięki programowi badań przesiewowych – w Polsce jest on realizowany za pomocą badań cytologicznych – można wykrywać stany przednowotworowe, by nie dopuścić do pojawienia się raka szyjki macicy.
– W latach 50. XX wieku w Polsce rak szyjki macicy występował częściej niż rak piersi. Obecnie spada zachorowalność, z czego bardzo się cieszymy, choć wciąż jest wiele do zrobienia, gdyż nadal jest ona wyższa niż w krajach Europy Zachodniej – podkreśla prof. Andrzej Nowakowski, kierujący Poradnią Profilaktyki Raka Szyjki Macicy i Centralnym Ośrodkiem Koordynującym w Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie.
W przyszłości spadek liczby zachorowań będzie widoczny także dzięki szczepieniom przeciw HPV. W Polsce dzieci w wieku 12 i 13 lat od 1 czerwca są objęte powszechnym szczepieniem przeciw HPV. Dodatkowo od 1 września jedna ze szczepionek przeciw HPV znajduje się na liście bezpłatnych leków dla dzieci i młodzieży do 18. roku życia. Powyżej tego wieku jest refundowana w 50 procentach. – Mam nadzieję, że program powszechnych szczepień przeciw HPV będzie się rozkręcał i do 1 czerwca 2024 ok. 50-60 proc. 12- i 13-latków zostanie zaszczepionych – zaznacza prof. Nowakowski. – To od nas zależy, kiedy w Polsce rak szyjki macicy stanie się chorobą rzadką. Według WHO jest to możliwe przy spełnieniu trzech warunków: zaszczepienia ok. 90 proc. dziewcząt, objęcia ok. 70 proc. kobiet skutecznymi badaniami przesiewowymi (tu warto powiedzieć, że WHO już nie uznaje badania cytologicznego za wiarygodne badanie przesiewowe, tylko test w kierunku HPV), a 90 proc. kobiet zostanie objętych leczeniem stanów przedrakowych. Wierzę jednak, że dzięki zmianom, które dziś wprowadzamy, za 20-30 lat rak szyjki macicy nie będzie już problemem zdrowia publicznego.
Eksperci podkreślają, że choć szczepienia przeciw HPV są najbardziej skuteczne w grupie nastolatków, którzy nie podjęli jeszcze życia intymnego, nie ma górnej granicy wieku, do której warto się zaszczepić. – W każdym wieku warto się zaszczepić, nawet jeśli kobieta jest nosicielką HPV. Oczywiście, taką decyzję należy rozważać indywidualnie, razem z pacjentką, która musi być świadoma, że w jej przypadku skuteczność profilaktyczna szczepienia może być mniejsza; jeśli jednak prowadzi życie intymne, szczepienie ma sens – dodaje dr Anna Dańska-Bidzińska.
Rak jajnika – ważna czujność i znalezienie dobrego ośrodka
W ostatnich latach bardzo poprawił się dostęp do nowoczesnego leczenia (w tym inhibitorów PARP, bez względu na status mutacji genów BRCA1/2). – To, co trzeba jak najszybciej poprawić, to system organizacji leczenia – zaznacza prof. Mariusz Bidziński. – Leczenie raka jajnika powinno odbywać się w specjalistycznych ośrodkach, w których jest możliwość wykonania diagnostyki, a później podjęcie kompleksowych działań w zakresie terapii. Konieczna jest też rehabilitacja po leczeniu. Mam nadzieję, że Krajowa Sieć Onkologiczna będzie kluczem do rozwiązania problemu.
Materiał prasowy przygotowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w związku z debatą „Nowotwory ginekologiczne – CZAS DZIAŁAĆ! Edukacja i profilaktyka”, zorganizowaną w ramach cyklu Quo Vadis Salus Feminae? 2023. Wypowiedzi zawarte w tekście zostały autoryzowane.
