Zapalenie oskrzelików wywołane zakażeniem RSV jest bardzo niebezpieczne u wcześniaków i dzieci do trzeciego miesiąca życia. W ciężkich przypadkach niemowlę może nie być w stanie samodzielnie oddychać – powiedziała prof. Violetta Opoka-Winiarska, kierownik Kliniki Chorób Płuc i Reumatologii Dziecięcej Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Lublinie.
Prof. Violetta Opoka-Winiarska. Fot. MP
Milena Motyl: Ostatnie doniesienia prasowe i oficjalne komunikaty informują o fali zachorowań na grypę i zakażeń RSV u dzieci. Jak wygląda sytuacja w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Lublinie? Ile dzieci jest hospitalizowanych z powodu wymienionych zakażeń?
Prof. Violetta Opoka-Winiarska: W grudniu 2022 r. nasz szpital hospitalizował niemal 5 tys. dzieci. Aż 928 (18,6 proc. wszystkich hospitalizacji) było z powodu zakażenia RSV, 278 z powodu grypy (5,6 proc.). Z powodu COVID-19 w szpitalu leczonych było 5 dzieci. Przez cały miesiąc 1/4-1/5 wszystkich łóżek w szpitalu zajmowały dzieci z zakażeniem RSV i grypą.
Należy podkreślić, że z powodu zakaźności, hospitalizacje z powodu grypy i zakażenia RSV powinny mieć miejsce w oddziale chorób zakaźnych. W przypadku, gdy dziecko z zakażeniem grypą lub RSV, a także powikłaniami poinfekcyjnymi wymaga hospitalizacji, a brakuje miejsc na oddziale zakaźnym, dzieci przyjmowane są do naszego szpitala. Priorytetem jest, żeby żadne dziecko nie zostało bez potrzebnej mu pomocy.
Niemniej potrzebne jest wytłumaczenie trudnej sytuacji naszego szpitala i opieki pediatrycznej w Lublinie.
Obecna sytuacja epidemiologiczna oraz deficyt łóżek w jednym oddziale chorób zakaźnych dla dzieci w Lublinie powoduje konieczność hospitalizacji dzieci z RSV i grypą w naszym szpitalu. Jest to obecnie jedyny szpital pediatryczny w Lublinie i dlatego pełni zarówno rolę szpitala miejskiego, jak i specjalistycznego. Nasze oddziały nie są przystosowane do hospitalizacji dzieci z chorobami zakaźnymi (sale 4, 5-osobowe), dodatkowo przeciągający się remont szpitala związany jest z istotną redukcją liczby łóżek. Na przykład w kierowanym przeze mnie Oddziale Pediatrii, Chorób Płuc i Reumatologii zamiast 24 łóżek dostępnych jest obecnie 14 (3 sale).
Większość dzieci wymagających hospitalizacji jest w wieku poniżej 2 lat. Najmłodsze przyjmowane są do Oddziału Patologii Noworodków lub Oddziału Patologii Niemowląt lub Oddziału Pediatrii, Chorób Płuc i Reumatologii, jeżeli oddziały dysponują miejscami.
Z powodu ciągłego braku miejsc dzieci z zakażeniami RSV i grypą są kohortowane (z jednym rodzajem zakażenia w jednej sali) lub hospitalizowane także w innych oddziałach, które w danej chwili dysponują wolnymi łóżkami, na przykład w Oddziale Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii, Nefrologii Dziecięcej lub Pediatrii i Gastroenterologii. Najważniejsze, żeby każde dziecko otrzymało niezbędną pomoc. Natomiast liczne i przedłużające się hospitalizacje dzieci z grypą i zakażeniem RSV są powiązane z wstrzymaniem lub opóźnieniem planowych przyjęć, a także z zagrożeniem zakażeń wewnątrzszpitalnych u dzieci przyjętych z innego powodu.
Jak objawiają się zakażenia RSV u dzieci i jakie mogą być powikłania tego zakażenia?
RS jest chorobą zakaźną, powoduje ostre choroby układu oddechowego u osób w każdym wieku. Prawie wszystkie dzieci do 3. roku życia zostają zakażone RSV. Powszechne są ponowne zakażenia, jednak kolejne infekcje są zwykle łagodniejsze.
Zakażenie RSV występuje każdego roku od października do kwietnia, ze szczytem w grudniu, styczniu lub lutym. Objawy kliniczne różnią się w zależności od wieku, stanu zdrowia pacjenta oraz tego, czy infekcja jest pierwotna czy wtórna.
Zakażenie u dzieci powyżej 3. roku życia ma zwykle przebieg łagodny i objawia się łagodnym nieżytem górnych dróg oddechowych oraz katarem, kaszlem, stanem gorączkowym, zmniejszonym apetytem. Dzieci najczęściej leczone są w domu.
U młodszych dzieci zakażenie RSV może powodować zapalenie oskrzelików, a następnie zapalenie płuc o ciężkim przebiegu, wymagające hospitalizacji.
Zapalenie oskrzelików zwykle występuje po jednym do trzech dniach łagodnych objawów przeziębienia. W miarę postępu choroby występują inne objawy, w tym szybkie i utrudnione, wymagające wysiłku oddychanie, świszczący oddech, uporczywy kaszel, zmniejszony apetyt i trudności w karmieniu, co może prowadzić do odwodnienia. Te dzieci wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.
Zapalenie oskrzelików jest bardzo niebezpieczne u niemowląt urodzonych przedwcześnie i dzieci do 3. miesiąca życia. W ciężkich przypadkach dziecko może nie być w stanie samodzielnie oddychać. Ocenia się, że hospitalizacji wymaga 3-10 proc. wszystkich dzieci zakażonych RSV. Hospitalizacja daje możliwość ścisłego monitorowania dziecka i podania płynów dożylnych oraz dodatkowego tlenu do oddychania, w razie potrzeby leków przeciwgorączkowych. Do chwili obecnej nie opracowano szczepionki przeciw RSV oraz leku przeciwwirusowego, dlatego postepowanie ma na celu złagodzenie objawów do czasu ustąpienia infekcji.
Jak wygląda przebieg grypy u dzieci? Kiedy wirus grypy jest szczególnie niebezpieczny?
W przypadku grypy, która jest ostrą chorobą układu oddechowego wywołaną przez wirusy grypy A lub B, rzadko C, objawy różnią się w zależności od wieku pacjenta, wcześniejszych zakażeń, chorób współistniejących i stosowanych szczepień. Najczęściej choroba objawia się gorączką, bólem głowy i mięśni, zmęczeniem, może wystąpić kaszel i katar, rzadziej nudności i wymioty. Grypa u dotychczas zdrowych dzieci jest najczęściej chorobą ostrą, samoograniczającą się i niepowikłaną.
Dzieci poniżej 5. roku życia, ale szczególnie poniżej 2. roku życia oraz dzieci z przewlekłymi chorobami współistniejącymi, np. zaburzoną odpornością, astmą, innymi przewlekłymi chorobami płuc, chorobami neurologicznymi, serca, cukrzycą są narażone na ciężki przebieg choroby i powikłania, które mogą wystąpić również u dotychczas zdrowych dzieci.
Zapalenie płuc jest najczęstszym powikłaniem grypy. Inne to zapalenie ucha, zapalenia krtani, tchawicy lub oskrzeli, zaostrzenia chorób współistniejących, np. astmy oskrzelowej, wtórne zakażenia bakteryjne, drgawki gorączkowe i niegorączkowe, rzadziej zapalenie mózgu, opon mózgowych lub mięśnia sercowego.
W leczeniu i profilaktyce (po kontakcie z chorym na grypę) stosowany jest lek przeciwwirusowy oseltamiwir, którego dawkowanie zależy od wieku i masy ciała pacjenta.
Najważniejszą rolę w profilaktyce czynnej grypy pełnią coroczne szczepienia ochronne przeciwko grypie, zalecane u dzieci powyżej 6. miesiąca życia.
Czy możliwe jest zapobieganie tym chorobom?
Pytanie jest bardzo ważne, ponieważ w wielu przypadkach można zapobiec zachorowaniu lub ciężkiemu przebiegowi chorób zakaźnych u dzieci.
Wirusy grypy i RSV przenoszone są także poprzez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych osoby zakażonej (kichanie, kaszel, mówienie, dotykanie) oraz na rękach lub zanieczyszczonych przedmiotach. Każdy, kto ma kontakt z niemowlętami lub małymi dziećmi, powinien regularnie myć ręce lub stosować środek dezynfekujący do rąk na bazie alkoholu.
Dziecko z zapaleniem oskrzelików nie powinno się kontaktować z innymi niemowlętami i osobami podatnymi na ciężki przebieg zakażeń dróg oddechowych do czasu ustąpienia objawów.
Rodzice lub główni opiekunowie mogą odwiedzać (i przebywać z dzieckiem), ale rodzeństwo, przyjaciele, dziadkowie – nie powinni. Do pokoju dziecka można przynosić zabawki, książki, gry i inne zajęcia. Wszyscy odwiedzający muszą myć ręce przed i po opuszczeniu pokoju lub sali. Należy pamiętać, że palenie nikotyny w pobliżu dziecka zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego.
Jak wspomniałam wcześniej, najważniejszą rolę w profilaktyce czynnej grypy pełnią coroczne szczepienia ochronne przeciwko grypie. Coroczne szczepienie przeciwko grypie jest zalecane dla wszystkich dzieci >6. miesiąca życia (szczepionka donosowa od 24. miesiąca życia). Szczepienie należy zalecać także u osób mających kontakt z dziećmi <6. miesiąca życia.
Ważne jest szczepienie dzieci przeciw pneumokokom (obecnie obowiązkowe), ponieważ zakażenie grypą powikłane zakażeniem pneumokokami przebiega bardzo ciężko.
W przypadku kontaktu z chorymi na grypę, dzieciom, szczególnie gdy obciążone są innymi chorobami przewlekłymi, zalecana jest tzw. profilaktyka poekspozycyjna oseltamiwirem.
Jak już wspomniałam, nie ma dostępnego szczepienia przeciwko chorobie wywołanej zakażeniem RSV. Niemowlęta <6. miesiąca życia, które urodziły się w 29.-32. tygodniu ciąży, oraz <12. miesiąca życia, z określonymi typami przewlekłych chorób płuc lub urodzone przed 29. tygodniem, mogą otrzymać specjalny lek (paliwizumab), aby zapobiec ciężkiemu zakażeniu RSV wymagającemu hospitalizacji. Lek podawany jest domięśniowo raz w miesiącu przez 3-5 miesięcy, od października do kwietnia w ramach programu lekowego Ministerstwa Zdrowia.
Ponadto nadal mamy na uwadze COVID-19, mimo że obecnie został wyparty przez inne wirusy atakujące układ oddechowy.
Bardzo ważne jest szczepienie dzieci przeciw COVID-19. Od 12 grudnia 2022 r. dostępne są szczepienia przeciw COVID-19 u dzieci w wieku od 6 miesięcy. Pomimo że COVID-19 nie jest obecnie powszechną przyczyną hospitalizacji dzieci, pamiętamy poprzednie 2 lata, w czasie których w kierowanej przeze mnie Klinice hospitalizowaliśmy ponad 100 chorych dzieci z ciężkimi powikłaniami po koronawirusie.
Zapobieganie jest najlepszą formą postępowania z chorobami, w tym zakażeniami wirusowymi u dzieci.
Rozmawiała Milena Motyl
