×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dieta cukrzycowa

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Dieta jest bardzo istotnym elementem terapii cukrzycy. Warunkuje ona utrzymanie właściwego stężenia glukozy i  tłuszczów (lipidów) we krwi oraz optymalne wartości ciśnienia tętniczego. Dobrze dobrana dieta zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy, jak również redukuje ryzyko chorób naczyniowych. Właściwy model żywienia odgrywa także ważną rolę w prewencji i leczeniu przewlekłych powikłań cukrzycy (mikroangiopatii, retinopatii i nefropatii cukrzycowej).


Fot. pixabay.com

Niezwykle ważne jest takie skomponowanie posiłków, by uwzględniało Twoje indywidualne preferencje żywieniowe. Dzięki temu znacznie zwiększa się prawdopodobieństwo, że będziesz przestrzegał swojej diety ze szczególną starannością, a odstępstwa od zaleceń będą tylko pojedynczymi epizodami.

Zwróć uwagę na całkowitą kaloryczność diety, rozkład posiłków w ciągu dnia oraz podstawowe źródła energii, które są najwłaściwsze dla wyrównania metabolicznego cukrzycy.

Co można jeść, chorując na cukrzycę

  1. Dieta cukrzycowa to nic innego jak zdrowy sposób odżywiania, który powinni stosować zarówno chorzy, jak i zdrowi. Jedz posiłki regularnie o stałych porach – czyli mało, a często, unikniesz w ten sposób ryzyka niedocukrzenia (w zależności od zaleceń lekarza spożywaj od 3 do 5 posiłków w ciągu dnia). Unikaj słodyczy, węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym oraz nasyconych kwasów tłuszczowych.
  2. Aby uniknąć nadwagi, a w konsekwencji otyłości, nie przekraczaj swojego dziennego zapotrzebowania kalorycznego.
  3. Jeśli jesteś otyły(-a), ogranicz spożycie kalorii (najlepiej udaj się do specjalisty, który ustali twoje dzienne zapotrzebowanie na kalorie i tak zbilansuje dietę, aby służyła twojemu zdrowiu, a nie szkodziła).
  4. Staraj się jeść jak najbardziej urozmaicone posiłki. Dbaj nie tylko o ilość, ale także o jakość spożywanych posiłków – zwróć uwagę na witaminy, składniki mineralne, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, błonnik oraz inne dobroczynne składniki żywności.

Węglowodany w diecie cukrzycowej – tak, ale jakie?

W przypadku cukrzycy rodzaj węglowodanów ma szczególne znaczenie. Należy znacznie ograniczyć, a  jeśli to możliwe – całkowicie wyeliminować węglowodany (cukry) proste. Zalicza się do nich ciasta, słodkie bułki, czekoladę, cukierki, a  także słodzone przetwory owocowe (dżemy, powidła, marmolady, konfitury) oraz miód.

Podstawą Twojego jadłospisu powinny być węglowodany złożone:

  • ciemne pieczywo z mąki z pełnego przemiału
  • chleb graham
  • płatki owsiane
  • grube kasze (gryczana, jęczmienna, pęczak)
  • ryż brązowy
  • makarony przygotowane al dente i razowe.

Zawierają one dużo błonnika pokarmowego, poprawiającego parametry gospodarki lipidowej (zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji miażdżycorodnej LDL) oraz regulującego pracę przewodu pokarmowego.

Czytaj więcej o węglowodanach »

Indeks glikemiczny węglowodanów

Istotnym czynnikiem doboru produktów w twojej diecie jest indeks glikemiczny węglowodanów. Należy spożywać węglowodany o jak najniższym indeksie glikemicznym (zobacz tabelę poniżej).

Pamiętaj, że węglowodany charakteryzujące się wysokim indeksem glikemicznym gwałtownie zwiększają stężenie glukozy we krwi, co z kolei przyczynia się do wyrzutu insuliny i nagłego zmniejszenia stężenia glukozy. Potęguje to uczucie głodu, a wtedy bardzo prawdopodobne jest spożycie niekontrolowanej ilości pożywienia.

Osoby chorujące na cukrzycę powinny spożywać głównie węglowodany o niskim indeksie glikemicznym. Zaleca się, aby wartość indeksu glikemicznego była poniżej 55. Węglowodany takie dają większe uczucie sytości, minimalizują wydzielanie insuliny po posiłku, przez co opóźniają wystąpienie uczucia głodu. Liczne badania wskazują także, że dieta z niskim indeksem glikemicznym poprawia insulinowrażliwość (czyli wrażliwość tkanek na działanie insuliny).

Czytaj więcej o indeksie glikemicznym »

Tłuszcz w diecie cukrzycowej

Tłuszcze są grupą bardzo niejednorodną chemicznie i różnią się znacznie właściwościami zdrowotnymi. Zdecydowanie ogranicz spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, tzw. nasyconych kwasów tłuszczowych, gdyż zwiększają one stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, a zwłaszcza jego frakcji miażdżycorodnej – LDL. Ich ilość w diecie nie powinna przekraczać 10% wartości energetycznej diety. Do tej grupy produktów zalicza się: pełnotłuste mleko, masło, śmietanę, słoninę, smalec, a także tłuste wędliny i sery (pełnotłuste sery żółte i sery pleśniowe). Unikaj także pasztetów, parówek, pasztetowej, salcesonu, baleronu, boczku, salami i kiełbas wiejskich. Niebezpieczne dla zdrowia są także kwasy tłuszczowe typu trans, obecne głównie w tłuszczach piekarniczych, posiłkach typu fast food i margarynach twardych.

Osobną grupę stanowią jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić do 20%, a wielonienasycone 6–10% wartości energetycznej diety.

Liczne badania przypisują im prozdrowotne właściwości. Zmniejszają one stężenie cholesterolu całkowitego oraz LDL. Szczególne znaczenie przypisuje się wielonienasyconym kwasom tłuszczowym n-3, znajdującym się w rybach, oraz n-6, obecnym głównie w olejach roślinnych. Największe ilości wielonienasyconych kwasów n-3 znajdują się w rybach morskich. Należy tu wymienić łososia, tuńczyka, sardynki, śledzie i makrelę. Kwasy te mają korzystny wpływ nie tylko na układ sercowo-naczyniowy. Liczne badania wskazują, że wpływają także na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, zwłaszcza mózgu i narządu wzroku, a także wzmacniają układ odpornościowy.

Aby wykorzystać te wszystkie właściwości, spożywaj ryby przynajmniej 2 razy w tygodniu. Źródłem wielonienasyconych kwasów n-6 są: olej kukurydziany, słonecznikowy, sojowy, orzechy włoskie oraz pestki dyni.

Czytaj więcej o tłuszczach »

Białko w diecie osoby z cukrzycą

Większość pacjentów z cukrzycą powinna dostarczać białka w ilości 15–20% wartości energetycznej diety (około 1–1,5 g/kg mc./dzień).

Z kolei wydaje się, że u osób z cukrzycą tupu 2 i nadmierną masą ciała, dieta ubogokaloryczna dostarczająca 20–30% wartości energetycznej diety z białka może zwiększać uczucie sytości i ułatwiać redukcje masy ciała oraz jej utrzymanie.

Spożycie białka u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek powinno wynosić około 0,8–1 g/kg mc/dzień.

Dobrym źródłem białka w Twojej diecie będą chude gatunki mięsa i wędliny oraz chude przetwory nabiałowe. Na obiad przygotuj porcję kurczaka, indyka lub ryby. Raz na jakiś czas dozwolone jest także chude mięso wołowe i cielęcina. Do drugiego śniadania warto włączyć jogurt, kefir bądź maślankę, ale najlepiej naturalne. Produkty owocowe, aby wydobyć ich smak i aromat, są słodzone dużą ilością cukru bądź innych substancji słodzących.

Bogate w białko roślinne są także nasiona roślin strączkowych, niestety trochę zapomniane w naszej kuchni. Staraj się jadać groch, soczewicę, soję przynajmniej raz w tygodniu. Poza dużą ilością białka, to także cenne źródło witamin (z grupy B) i składników mineralnych (wapń, fosfor, żelazo).

Jakie owoce można jeść w przypadku cukrzycy?

Spożycie owoców jest niezwykle istotne, także w przypadku pacjentów z cukrzycą. Są one bardzo dobrym źródłem substancji korzystnych dla zdrowia, do których zalicza się: błonnik pokarmowy (zwłaszcza jego rozpuszczalne frakcję), antyoksydanty (witamina C, β-karoten, polifenole) oraz folianów i potasu. Z drugiej strony, niektóre owoce zawierają duże ilości cukrów prostych, które mogą powodować zwiększenie stężenia glukozy we krwi.

Nie zmienia to faktu, że osoby z cukrzycą nie powinny całkowicie rezygnować z owoców. Ich spożycie nie powinno jednak przekraczać 300 g dziennie. W pierwszej kolejności zaleca się owoce o niskim indeksie glikemicznym, mniej dojrzałe.

Do owoców takich zalicza się: agrest, ananasa, borówki, brzoskwinie, czereśnie, gruszki, jabłka, jagody, jeżyny, maliny, morele, porzeczki, poziomki, truskawki, wiśnie oraz owoce cytrusowe (grejpfruty, pomarańcze i mandarynki).

Co jeść przed snem w przypadku cukrzycy

Przede wszystkim najważniejsze jest to, aby nie pomijać tego posiłku. Jego spożycie zabezpiecza organizm przed ewentualną hipoglikemią nocną.

Nie ma też określonych ścisłych zasad dotyczących tego, z czego powinien się składać ostatni posiłek w ciągu dnia. Zaleca się jednak, aby był bogaty w białko i węglowodany złożone. Dodatkowo należy włączyć do niego warzywa. Przykładowo może to być bułka pełnoziarnista z pastą z awokado i tuńczyka lub chleb pełnoziarnisty z szynką z piersi z kurczaka. Dobrym pomysłem może być także sałatka warzywna z dodatkiem kaszy i orzechów.

Alkohol w diecie osoby z cukrzycą

Niestety, osoba chora na cukrzycę nie powinna spożywać alkoholu. Alkohol hamuje wytwarzanie i wydzielanie glukozy przez wątrobę, co w  konsekwencji może doprowadzić do niedocukrzenia. Okazjonalnie możesz pozwolić sobie na wypicie do posiłku lampki wytrawnego wina, najlepiej rozcieńczonego wodą.

Jak przygotowywać posiłki?

Najlepszą metodą obróbki kulinarnej w  twoim przypadku jest: gotowanie, duszenie, grillowanie, pieczenie bez dodatku tłuszczu, przygotowywanie w folii, pieczenie w piekarniku oraz stosowanie naczyń niewymagających użycia tłuszczu.

Staraj się ograniczać tłuszcz: śmietanę zastąp jogurtem naturalnym, wybieraj chude gatunki mięs, wędlin i serów.

Jeśli przygotowujesz warzywa, staraj się ich nie rozgotowywać. Wysoka temperatura i przedłużający się czas obróbki kulinarnej podnoszą wartość indeksu glikemicznego potrawy. Owoce należy spożywać w ograniczonych ilościach (do 300 g dziennie) i jak najmniej dojrzałe. Im bardziej owoc jest dojrzały, tym wyższy ma indeks glikemiczny.


Tabela indeksu glikemicznego
Produkt spożywczy Indeks glikemiczny
PRODUKTY ZBOŻOWE
Chleb pszenny 75
Chleb z mąki z pełnego przemiału 74
Chleb pełnoziarnisty 53
Biały ryż 73
Brązowy ryż 68
Kasza perłowa 28
Makaron al dente 49
Makaron razowy 48
Płatki śniadaniowe typu cornflakes 80
Owsianka 49
Muesli 66
PRODUKTY NABIAŁOWE I ALTERNATYWNE
Pełnotłuste mleko 39
Mleko odtłuszczone 37
Lody 51
Jogurt owocowy 41
Mleko sojowe 34
Mleko ryżowe 86
OWOCE I PRODUKTY OWOCOWE
Jabłko 39
Pomarańcza 40
Banan 62
Ananas 59
Mango 51
Arbuz 76
Sok jabłkowy 41
Sok pomarańczowy 50
Rodzynki 64
WARZYWA
Ziemniaki gotowane 78
Ziemniaki pure 87
Buraki ćwikłowe 64
Marchewka gotowana 92
CUKRY
Miód 61
Glukoza 103
Maltoza (piwo) 105

Tabele indeksu glikemicznego znajdziesz również na stronach serwisu dieta.mp.pl, w artykule: Indeks glikemiczny

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.
22.03.2022
Wybrane treści dla Ciebie
  • Utrwalona cukrzyca noworodkowa
  • Dieta w kamicy nerkowej
  • Nefropatia cukrzycowa
  • Dieta w niedoczynności tarczycy
  • Dieta bezglutenowa
  • Dieta w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby
  • Produkty żywnościowe pomocne w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów
  • Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu - jadłospis, przepisy
  • Cukrzyca typu 2
  • Cukrzyca – typy cukrzycy, badania i sposoby leczenia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta