Choroby wątroby obejmują szereg jednostek chorobowych, z których najczęściej występują: ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, choroba stłuszczeniowa wątroby i toksyczne uszkodzenie wątroby. W leczeniu tych chorób żywienie jest podstawowym elementem terapii.
Fot. pixabay.com
W przebiegu chorób wątroby dochodzi do zaburzeń przemiany poszczególnych składników pokarmowych, dlatego konieczne jest indywidualne podejście do każdego chorego. Żywienie chorych często napotyka trudności, takie jak brak łaknienia, uczucie pełności i wzdęcia, pragnienie oraz okresowe zaburzenia trawienia. Dlatego też wytyczne dotyczące żywienia pacjentów z chorobami wątroby powinny uwzględniać indywidualne podejście do stanu chorego i fazy choroby. W przypadku braku łaknienia należy dążyć do dostarczenia organizmowi produktów o dużej wartości biologicznej.
Zalecenia żywieniowe w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby
Ostre zapalenie wątroby cechuje się szybko rozwijającymi się zmianami martwiczymi i zapalnymi wywołanymi przez wirusy hepatotropowe. Ponad połowa przypadków ostrych zapaleń wątroby wywołana jest przez wirusa WZW typu A.
Przewlekłe zapalenie wątroby to trwająca ponad 6 miesięcy choroba wątroby charakteryzująca się zmianami martwiczo-zapalnymi, wywołana różnymi czynnikami: infekcyjnymi, immunologicznymi, metabolicznymi i toksycznymi.
W chorobach zapalnych wątroby stosuje się dietę łatwostrawną z ograniczeniem tłuszczu.
Zalecenia dla chorego
- Spożywanie 5–6 niewielkich posiłków w ciągu dnia, czyli stosowanie zasady „jem mniej, a częściej”
- Spożywanie produktów, które łatwo ulegają trawieniu i nie obciążają przewodu pokarmowego (patrz: tabela)
- Wykluczenie produktów ciężkostrawnych, zawierających dużo błonnika, wzdymających oraz ostrych przypraw (patrz: tabela)
- Ograniczenie spożycia tłuszczu do 45–50 g/d (tłuszcze zalecane: olej rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło)
- Spożywanie posiłków gotowanych, pieczonych w folii lub duszonych; przeciwwskazane jest spożywanie potraw smażonych
- Spożywanie posiłków w spokojnej atmosferze, nigdy w pośpiechu
- Wykluczenie z diety alkoholu
| Tabela 1. Produkty i potrawy dozwolone i przeciwwskazane w chorobach zapalnych wątroby | ||
|---|---|---|
| nazwa produktu lub potrawy | dozwolone | przeciwwskazane |
| produkty zbożowe | pieczywo jasne, pszenne, płatki owsiane, kukurydziane, ryż biały, cienki makaron, drobne kasze (manna, kuskus), biszkopty, sucharki | pieczywa razowe, grube kasze (gryczana, pęczak), rogaliki francuskie |
| mleko i produkty mleczne | chude mleko, odtłuszczone jogurty, kefir, zsiadłe mleko, chude sery twarogowe, maślanka, odtłuszczone serki homogenizowane | mleko tłuste, ser biały i serek homogenizowany tłusty, sery żółte i topione, sery pleśniowe, ser feta, śmietana |
| jaja | białko, 1 całe jajko na tydzień | jajecznica smażona na tłuszczu/boczku |
| mięso, wędliny, ryby | mięso z kurczaka, indyka (bez skóry), cielęcina, chuda wołowina, mięso z królika, wędliny drobiowe, polędwica, szynka bez widocznego tłuszczu, ryby chude (dorsz, mintaj, okoń, szczupak, lin, sandacz, morszczuk, halibut) oraz tłuste (pstrąg tęczowy, sardynka, śledź, makrela, łosoś, węgorz), ryby z rusztu, pieczone w piekarniku, w galarecie | tłuste mięso wołowe i wieprzowe, mięso z kaczki, gęsi, baranina, mięso smażone, w panierce, tłuste wędliny, salami, kaszanka, pasztetowa, parówki, mielonki, konserwy mięsne, ryby smażone i wędzone |
| tłuszcze | olej rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło w ograniczonych ilościach | smalec, słonina, boczek |
| ziemniaki | gotowane, w postaci puree | frytki, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, chipsy |
| warzywa | marchew, kalafior, buraki, dynia, szpinak, kabaczek, fasolka szparagowa, młody zielony groszek w ograniczonych ilościach, gotowane, przecierane, drobno siekane, na surowo: zielona sałata, pomidory bez skórki | warzywa kapustne, cebula, szczypior, papryka, ogórki, rzodkiewki, nasiona roślin strączkowych |
| owoce | dojrzałe bez skórki i pestek, jabłka pieczone lub gotowane, morele, brzoskwinie – gotowane, maliny, porzeczki, czarne jagody – w postaci przecieru | gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, owoce suszone, orzechy |
| zupy | zupy warzywne na chudych wywarach mięsnych, zupy zaprawiane chudym mlekiem lub jogurtem naturalnym | kapuśniaki, grochówka, fasolowa, zupy zaprawiane śmietaną, na wywarach z kości, tłuste rosoły, zupy z proszku |
| przyprawy i sosy | koper, pietruszka, majeranek, kminek, bazylia, oregano, wanilia, cynamon | sosy na zasmażkach, majonez, musztarda, papryka chili, curry, pieprz |
| desery | musy owocowe, galaretki, budynie na chudym mleku, miód pszczeli | kremy, lody, sosy na śmietanie, torty, pączki, tłuste ciasta, np. francuskie, przemysłowe wyroby cukiernicze, czekolada, batony |
| napoje | woda mineralna niegazowana, słaba herbata, kompoty owocowe, rozcieńczone soki owocowe i warzywne | kawa, mocna herbata, mocne kakao, napoje gazowane, napoje typu cola, alkohol |
| Na podstawie: Szostak W.B., Cichocka A.: Modelowe diety lecznicze i diety specjalne. W: Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2011: 105–134, oraz Choroby wątroby i dróg żółciowych W: Jarosz M. (red.): Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010: 249–269. | ||
Przykładowy jadłospis w chorobach zapalnych wątroby
I śniadanie
- bułka wrocławska posmarowana cienką warstwą masła
- ser twarogowy chudy
- pomidor bez skórki
- kawa zbożowa z mlekiem 0,5%
II śniadanie
- chleb pszenno-żytni posmarowany cienką warstwą masła
- wędlina drobiowa
- sałata zielona
- jabłko pieczone
- herbata z cytryną
Obiad
- zupa pomidorowa czysta z drobnym makaronem
- ziemniaki puree posypane koperkiem
- pierś z indyka gotowana w warzywach
- kompot z truskawek
Podwieczorek
- banan mały
- jogurt naturalny 0% tłuszczu
Kolacja
- ryba w galarecie (np. dorsz, mintaj, morszczuk, pstrąg, szczupak)
- marchewka gotowana
- kasza kuskus
- herbata owocowa
