×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Energia umysłu a składniki odżywcze – problemy badawcze

Prof. dr hab. nauk farm. Małgorzata Schlegel-Zawadzka
Zakład żywienia Człowieka, Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum
Artykuł ukazał się pierwotnie w "Poradniku Aptekarskim”

Pora zimowa sprawia, że występują u nas huśtawki nastrojów, szybko się męczymy, mówimy, że nie mamy „natchnienia do pracy”. Częściej sięgamy po różnego rodzaju środki, aby szybciej rano się rozbudzić i nabrać energii do pracy zarówno fizycznej, jak i umysłowej. Naukowe badania związku między żywieniem a zachowaniem człowieka są niezwykle trudne. Do tego trzeba dołączyć również pojęcie tzw. mental energy. Po polsku można to przetłumaczyć jako energię psychiczną.


Fot. pixabay.com

Pozytywne oddziaływania suplementów diety – weryfkacja określeń

Suplementy diety (określenie wyjaśnione w Ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 26.08.2006 r.) często są przedstawiane jako zestawy wzmacniające naszą energię umysłową. Zawierają one nieraz w swoim składzie np. Gingko biloba, syberyjski i amerykański żeń-szeń, rozmaryn, tymianek, imbir, cały szereg witamin z grupy B. Reklamowane są jako pozwalające czuć się nam lepiej, myśleć jaśniej, posiadać lepszą czujność, walczyć z efektami stresu. Gdzie indziej stwierdza się, że biorąc je codziennie, będziemy osiągali coraz lepsze rezultaty. Jednak takie sformułowanie powinno opierać się na jasno zdefniowanych zasadach abyśmy mogli określić, które z nich przy porównaniu wykazują lepsze działanie i w jakim kierunku. Niestety w wielu przypadkach nie ma jeszcze ostatecznego konsensusu, chociaż prace zostały już zapoczątkowane.

Pierwszym krokiem było powołanie przez Północno-Amerykański Oddział International Life Science Institute (ILSI NA) Technical Committee on Energy w 1998 r. Komitet ten zasponsorował cały szereg projektów mających na celu lepsze zrozumienie pojęcia różnych rodzajów energii, w tym energii umysłowej.

Na jednym z pierwszych roboczych spotkań zgodzono się z definicją energii fizycznej (physical energy) jako zdolnością do wykonywania pracy. Problem energii umysłowo-psychicznej został wtedy nierozstrzygnięty. Warto jeszcze dodać, ze zagadnienie to jest też rozważane z punktu widzenia konsumenta, jego odbioru tego pojęcia. I tak np. niektórzy z nich odbierają emocjonalną energię jako ważne pojęcie, które powinno być wydzielone z innych aspektów energii umysłowej.

Energia naszego umysłu a składniki odżywcze

Dieta ma znaczący wpływ na stan zdrowia naszego umysłu przez całe życie. Centralny system nerwowy jest uzależniony od szeregu niezbędnych składników odżywczych, glukozy, tlenu do działania neuroprzekaźników. Zależy także od struktury neuronów i nienaruszalności naczyń krwionośnych.

Wpływ niedożywienia na czynności poznawcze jest zależny od tych najważniejszych takich jak: żelazo, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, jod, witaminy z grupy B. Aktualne badania pokazują, że na człowieka trzeba patrzeć w sposób holistyczny jako całość. Jeśli mówimy o czynnikach ryzyka choroby niedokrwiennej serca czy cukrzycy typu II, to powinniśmy pamiętać, że one również podnoszą ryzyko chorób naczyniowych w mózgu i w konsekwencji zaburzają jego czynności.

Definicja i model energii umysłowej

Ostatecznie w 2004 r. w listopadzie podczas spotkania Komitetu osiągnięto w Waszyngtonie porozumienie i jako energię umysłową określono zdolności do wykonywania zadań umysłowych, intensywności odczuwania energii/zmęczenia i motywacji do realizacji psychicznych i fizycznych zadań. Składają się nań trzy grupy czynników: poznanie, energia nastroju (humoru), motywacja. Jakkolwiek energia psychiczna ma znaczenie w znacznie szerszej koncepcji jakości życia to zgodzono się, że jakość życia nie jest jej główną cechą. Również są istotne dowody na to, że na energię psychiczną może oddziaływać wiele innych zmiennych, w tym m.in. stan zdrowia, wiek, stan odżywienia, ból, sen i geny. Takie usystematyzowanie pojęć ma istotne znaczenie w ocenie stwierdzeń producentów suplementów diety i leków, które stają się mierzalne i możliwe do weryfkacji.

Metody oceny nastroju, poznania i motywacji

Energia psychiczna jest pojęciem wieloznacznym. Może być stosowana do opisania specyficznych biologicznych procesów zaangażowanych w zdolność neuronów mózgowych do pracy fizycznej. Może też być poprawnie odnoszona do motywacyjnych i poznawczych procesów. Aby je moc zmierzyć należy poznać wstępnie te zagadnienia, które znajdują się w kręgu zainteresowania psychologów.

I tu dochodzimy do sedna sprawy, czyli tego co cechuje całą współczesną naukę, czyli do konieczności współpracy wielu grup naukowców w celu poznania zagadnień znajdujących się na pograniczu wielu dziedzin naukowych.

Składniki żywności mające wpływ na zachowanie człowieka

Badania nad wpływem składników odżywczych, składników żywności i suplementów diety na zachowanie człowieka koncentrują się na czterech grupach substancji:

  1. makroskładnikach odżywczych – białka, węglowodany, tłuszcze,
  2. mikroskładnikach odżywczych – witaminy i składniki mineralne,
  3. składnikach żywności – np. kofeina,
  4. żywnościowych suplementach, np. Gingko biloba, melatonina.

Kontrola czynników mających wpływ na związek żywności i żywienia z zachowaniem

W badaniach żywieniowych, które muszą podlegać kontroli, uwzględniać się powinno badanie z podwójną ślepą próbą, stosowanie placebo oraz standaryzowanie i kontrolę wszystkich aspektów testowanej sytuacji. Z innych czynników wymienia się: wielkość porcji, wybór odpowiednich testów badających zachowania, możliwość odtworzenia rezultatów wewnątrz i pomiędzy laboratoriami, czyli powtarzalność badań.

Z punktu widzenia żywieniowego najciekawsze wydaje się być zastosowanie procedury podwójnej ślepej próby doskonale znanej farmaceutom. Procedura ta podlega ścisłym regulacjom, gdyż najważniejszym jej celem jest uniknięcie wpływu badacza na uzyskiwany wynik, czyli możliwości manipulowania zachowaniami osoby biorącej udział w badaniu. Musimy jeszcze zdawać sobie sprawę, co jest przedmiotem badania. Jeśli jest to suplement diety podawany w formie kapsułki, to w tym przypadku jest to bardzo proste – metodyka jest taka sama jak w badaniach leków. Jednak, gdy chcemy np. określić wpływ potrawy na zachowanie i badamy produkt oraz jego wielkość, to jak zrobić ślepą próbę z udka kurczaka czy kotleta wieprzowego, nie mówiąc o golonce i piwie do niego? Sam kształt, zapach, smak potrawy determinuje już pewne czynności centralnego systemu nerwowego, które są niezależne od nas. Dodatkowo do tego dołącza się problem zaburzeń żołądkowo-jelitowych, gdy próbuje się przygotować placebo bez składników odżywczych. Osobiście nie wyobrażam sobie możliwości przygotowania czegoś, co byłoby w stu procentach syntetyczne. I tu chyba bardzo wielu z nas przypomina sobie francuski flm z Loui de Fune pt. „Skrzydełko czy nóżka”...

Niektórzy z badaczy usiłują wprowadzać składniki odżywcze bezpośrednio do przewodu pokarmowego lub układu krążenia. Jednak tego typu badania stanowią wyzwanie dla etyków. To jednak jest już inny problem mało brany pod uwagę również w Unii Europejskiej.

Odpowiedź na ilość składnika odżywczego, czynniki zakłócające

I znowu, gdy chodzi o konfekcjonowanie – konkretne ustalenie dawki, to w przypadku suplementów nie mamy w zasadzie problemu, ale np. stwierdzenie, jaka będzie odpowiedź na wypicie 2 lub 6 fliżanek kawy, to już inne zagadnienie.

Jesteśmy w stanie stwierdzić działanie wyodrębnionej kofeiny w małej dawce oraz w dużej. No i znowu problem, przecież kawa to nie jeden konkretny związek o zawartości do czwartego miejsca po przecinku tylko bardzo wiele substancji i na dodatek nie do końca znanych.

Widzimy, co pijemy i ile, ale na sygnał z centralnego systemu nerwowego nie wpływa tylko ilość samej kofeiny w kawie. Właściwości sensoryczne kawy, czyli oddziaływanie na nasze zmysły, też mają swój udział.

W badaniach żywnościowych obecność czynników zakłócających ma ogromne znaczenie na uzyskiwane rezultaty.

Jednym z nich jest palenie papierosów, czy również picie dużych ilości kawy, tym bardziej, że palenie papierosów ma wpływ na farmakokinetykę kofeiny. Przy tej okazji należałoby wprowadzić pojęcie nutrikinetyki, która będzie badać odpowiedź organizmu po podaniu określonej ilości składnika odżywczego. Analiza zagadnienia jak najbardziej może być przeniesiona z farmacji. Badania tego typu wymagają jednak wzajemnego szanowania się badaczy i doceniania wiedzy osób o innym wykształceniu niż własne.

Piśmiennictwo:

Cook D.B., Davis J.M.: Mental energy: defning the scence. Nutr. Rev. 64, 7, (II)S1, 2006.
Lieberman H.R.: Human nutritional neuroscience: fundamental issues. W: Nutritional neuroscience. Lieberman H.R., Kanarek R.B., Prasa C. (ed.) Taylor&Francis Group, Boca Raton Fl, 2005.
O’Connor P.J.: Mental energy : assessing the mood dimension. Nutr. Rev. 64, 7, (II)S7-S9, 2006.
O’Connor P.J.: Mental energy: developing a model for examining-related claims. Nutr. Rev. 64, 7, (II)S2-S6, 2006.
12.02.2013
Zobacz także
  • Nastroje a żywienie
  • Zdrowotne właściwości herbaty
  • Witaminy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta