×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zaparcia czynnościowe: przyczyny, objawy, leczenie

lek. Magdalena Wiercińska

Zaparcie czynnościowe to rodzaj zaparcia, czyli zbyt małej częstości wypróżnień lub sytuacji, kiedy pacjent oddaje twardy stolec z wysiłkiem i towarzyszy temu uczucie niepełnego wypróżnienia. W zaparciu czynnościowym nie ma choroby organicznej, która powodowałaby zaparcie. Jest ono skutkiem nieprawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego, na które składa się wiele czynników: nieprawidłowa dieta, siedzący tryb życia oraz złe nawyki związane z wypróżnianiem się (wstrzymywanie stolca mimo odczuwania parcia). W leczeniu stosuje się przede wszystkim modyfikację trybu życia oraz leki

Co to jest zaparcie czynnościowe?

Zaparcie (potocznie zwane zatwardzeniem) to zbyt mała częstość wypróżnień lub stolce twarde, oddawane z wysiłkiem, którym często towarzyszy uczucie niepełnego wypróżnienia.

Najczęściej występuje tzw. zaparcie idiopatyczne, czyli takie, którego nie powoduje żadna choroba organiczna. Do tej kategorii zalicza się zespół jelita drażliwego (postać z zaparciem) i zaparcie czynnościowe.

Zaparcie czynnościowe może pojawić się w konsekwencji zwolnionego pasażu jelitowego, czyli zaburzeń przechodzenia pokarmu przez jelito lub jako wynik nieprawidłowości związanych z samym aktem defekacji, czyli oddawania stolca. U niektórych chorych oba typy współistnieją.

Zaparcie czynnościowe – przyczyny

Zaparcie czynnościowe jest spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem przewodu pokarmowego, nie jest spowodowane żadną chorobą.

Przyczyny zaparcia czynnościowego:

  1. nieprawidłowa dieta
    • mała ilość błonnika pokarmowego
    • niedostateczna podaż płynów
  2. siedzący tryb życia
  3. czynniki emocjonalne oraz hamowanie bodźca defekacyjnego, czyli wstrzymywanie oddawania stolca mimo odczuwania parcia na stolec (np. w trakcie podróży).

Niedostateczne spożycie błonnika pokarmowego, a także mało ruchu – to przyczyny zwolnienia motoryki jelita grubego, czyli przesuwania się pokarmu przez przewód pokarmowy, co sprzyja nadmiernemu wchłanianiu wody i utwardzeniu stolca. W warunkach prawidłowych rozciąganie ścian odbytnicy powoduje uczucie parcia na stolec. Wstrzymywanie defekacji prowadzi do rozciągania ścian odbytnicy i zmniejszenia jej wrażliwości na ten bodziec. Jeśli nawyk wstrzymywania defekacji (oddawania stolca) utrzymuje się przez dłuższy czas, ten nieprawidłowy odruch utrwala się. Twarde, zbite masy kałowe zalegają w jelicie i są trudne do wydalenia.

Zaparcie czynnościowe – częstość występowania

Zaparcie idiopatyczne jest najczęstszym typem zaparcia, rozpoznawanym u >90% chorych zgłaszających ten objaw lekarzowi podstawowej opieki zdrowotnej. Występuje u ludzi w każdym wieku, częściej u kobiet i osób >65. roku życia.

Zaparcie czynnościowe – objawy

Zaparcie oznacza zbyt małą częstotliwość wypróżnień (≤2/tydz.) lub stolce twarde, oddawane z wysiłkiem, często z towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia. Zaparcie ciężkie oznacza ≤2 wypróżnienia na miesiąc. Mała częstotliwość wypróżnień (<3/tydz.), brak uczucia parcia na stolec i nagłej potrzeby wypróżnienia częściej występują w zaparciu ze zwolnionym pasażem, czyli przechodzeniem pokarmu przez przewód pokarmowy. W tej postaci zwykle kał jest oddawany w postaci pojedynczych twardych grudek podobnych do orzechów albo zbitych, podłużnych, grudkowatych fragmentów. W zaburzeniach defekacji, czyli oddawania stolca częściej wypróżnienia odbywają się z wysiłkiem (nasilone parcie podczas defekacji), uczucie niepełnego wypróżnienia oraz konieczność ręcznego wspomagania wypróżnienia.

Tym objawom mogą towarzyszyć: wzdęcie, uczucie ciężaru w brzuchu, a także nudności czy bóle głowy.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W razie zaparcia można radzić sobie różnymi, dostępnymi nawet bez recepty, środkami farmakologicznymi. Należy jednak zastosować je z umiarem, ponieważ czasami niewielka dawka leku może spowodować nadmierny skutek – biegunkę, dolegliwości bólowe. Jednak w postępowaniu z przewlekłymi zaparciami, konieczne jest właściwe postępowanie niefarmakologiczne. Potrzebna jest porada lekarza, który udzieli informacji o zmianie stylu życia, doradzi, które środki farmakologiczne będą w danym przypadku najskuteczniejsze i ustali, czy są wskazania do dokładniejszej diagnostyki. Należy pamiętać, że nie każde zaparcie jest zaparciem czynnościowym i może być skutkiem chorób, także poważnych.

Zaparcie czynnościowe - rozpoznanie

Najważniejsze w celu rozpoznania zaparć czynnościowych jest dokładne zebranie wywiadu. To na podstawie skarg pacjenta lekarz stawia diagnozę, ponieważ wszelkie badania dodatkowe mają jedynie potwierdzić brak jakichkolwiek zmian patologicznych. Zwykle nie są one konieczne do postawienia rozpoznania, czasami jednak są potrzebne w celu wykluczenia zmian organicznych i także upewnienia lekarza i pacjenta o słuszności diagnozy.

Istotne jest badanie palcem przez odbyt, tzw. badanie per rectum, które może wykazać problemy z napięciem zwieracza odbytu, obecność szczelin, owrzodzeń i żylaków odbytu.

Wykonanie badań laboratoryjnych jest pomocne w wykluczeniu innych niż czynnościowe przyczyn zaparć. Lekarz zleci wykonanie morfologii krwi obwodowej, białka CRP, stężenia wapnia i fosforanów, aktywności enzymów wątrobowych i stężenia hormonów tarczycy w surowicy. Wykonanie zdjęcia przeglądowego jamy brzusznej zarówno w pozycji pionowej, jak i na leżąco, wskazane jest w przypadku podejrzenia niedrożności mechanicznej przewodu pokarmowego. Często rozstrzygające znaczenie ma badanie endoskopowe jelita grubego – kolonoskopia, która oczywiście nie wykaże w zaparciach czynnościowych żadnych odchyleń. Czasami konieczne są bardziej specjalistyczne badania czynnościowych zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego, np. manometria odbytu i odbytnicy, defekografia, elektromiografia mięśni dna miednicy mniejszej.

Zaparcie czynnościowe - leczenie

W leczeniu zaparcia czynnościowego stosuje się leczenie niefarmakologiczne, farmakologiczne i – w rzadkich, opornych na leczenie zachowawcze przypadkach – leczenie chirurgiczne.

Leczenie niefarmakologiczne

  1. Dieta. Należy zwiększyć ilości błonnika pokarmowego w diecie do 20–30 g/d (podzielonej na kilka porcji). Jest to podstawową metoda leczenia zaparcia czynnościowego. Ilość taka jest zawarta w ponad 0,5 kg owoców i warzyw. Bogatym źródłem błonnika są otręby pszenne (3–4 łyżki stołowe zawiera 15–20 g błonnika); 5 g błonnika jest zawarte w 3 jabłkach, 5 bananach, 2 pomarańczach lub gruszkach, 8 dag musli. Przed rozpoczęciem leczenia u chorych z uwięźniętym kałem w odbytnicy najpierw oczyszcza się jelito grube.
    Duża ilość błonnika może powodować u niektórych chorych – w wyniku fermentacji w okrężnicy – wzdęcie, wytwarzanie dużej ilość gazów jelitowych (wiatry), uczucie kruczenia i przelewania oraz dyskomfortu w brzuchu. Bywa to powodem przerwania leczenia. Przewlekłe stosowanie otrąb upośledza wchłanianie żelaza, cynku, magnezu i fosforu, dlatego okresowo trzeba kontrolować stężenia tych pierwiastków w surowicy.
    Przeciwwskazaniem do leczenia dietetycznego jest okrężnica olbrzymia (megacolon) i tzw. defekacja dyssynergiczna.
    Poprawę może również przynieść zwiększenie ilości wypijanych płynów do >3 l/d.
  2. Zmiana stylu życia stanowi uzupełnienie dietetycznego leczenia zaparcia czynnościowego. Polega na systematycznej aktywności fizycznej i dbaniu o regularne wypróżnienia. Zawsze rano po śniadaniu należy udać się do toalety i poświęcić 15–20 min na próbę spokojnego wypróżnienia, bez nasilonego parcia. Nie należy wstrzymywać wypróżnień!
  3. Trening defekacji, czyli oddawania stolca to podstawowa metoda leczenia, kiedy przyczyną zaparcia są zaburzenia związane z oddawaniem stolca. Opisano 2 rodzaje treningu:
    • trening z wykorzystaniem biologicznego sprzężenia zwrotnego (biofeedback), w którym czujniki w kanale odbytu lub jego okolicy monitorują aktywność mięśni prążkowanych lub ciśnienie w kanale odbytu; pozwala to pacjentowi nauczyć się generować odpowiednie ciśnienie i rozluźniać mięśnie dna miednicy podczas parcia na stolec
    • stymulowana defekacja, podczas której chory ćwiczy wydalanie symulowanego stolca.

Leczenie farmakologiczne

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki o różnych mechanizmach działania, np. zwiększające objętość stolca, pobudzające perystaltykę jelit, zmiękczające masy kałowe. Leczenie dobiera lekarz, ponieważ w niektórych przypadkach konkretne leki są przeciwwskazane lub mogą utrwalić i pogłębić problemy z wypróżnieniami.

Środki bez recepty:

  • środki pobudzające: tabletki zawierające antrachinony (kora kruszyny, korzeń rzewienia, liście senesu)
  • środki zwiększające objętość mas kałowych (pęczniejące): babka płesznik
  • środki powlekające i zmiękczające: parafina płynna
  • preparaty aloesu: Boldaloin
  • środki zmiękczające masy kałowe: dokuzan sodowy (kapsułki).

Środki na receptę:

  • środki pobudzające: bisacodyl (tabletki lub czopki)
  • środki osmotyczne: laktuloza (syrop), makrogole (popularne środki do przygotowania do kolonoskopii), preparaty glicerolu (czopki, wlewki), wlewki doodbytnicze z fosforanów.

Leczenie operacyjne

Leczenie operacyjne stosuje się w ciężkiej postaci tzw. inercji okrężnicy opornej na leczenie zachowawcze, czyli w sytuacji, kiedy mięśniówka jelita nie jest zdolna do skurczu mogącego wywołać skuteczne oddanie stolca.

Co robić, aby uniknąć zaparcia czynnościowego?

Należy przestrzegać ww. zasad żywienia i zdrowego stylu życia. U osób predysponowanych do występowania zaparć, pojawiają się one czasami już w wieku młodzieńczym, a z czasem mogą się nasilać.

Zaparcia czynnościowe w pytaniach i odpowiedziach

Czy zaparcia są objawem groźnym dla zdrowia, czy powinny nas niepokoić?

Najczęściej są to objawy przewlekłe, występujące latami i niebudzące niepokoju. Jednak, gdy są objawem nowym lub gdy towarzyszą im inne objawy, tzw. alarmowe, należy przeprowadzić podstawową diagnostykę. Tymi objawami są, m.in.

  • chudnięcie
  • niedokrwistość
  • krwawienia z przewodu pokarmowego
  • nocne bóle brzucha
  • dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego.

Czy w przypadku występowania zaparć konieczna jest kolonoskopia?

Do rozpoznania zaparć czynnościowych nie jest konieczne wykonanie badania endoskopowego jelita grubego – czyli kolonoskopii. Jednakże w razie jakichkolwiek podejrzeń, że przyczyną zaparć może być jakaś choroba organiczna jelit oraz u osób po 50. roku życia, należy to badanie wykonać. Dotyczy to także występowania tzw. objawów alarmowych (patrz pyt. powyżej Czy zaparcia są objawem groźnym dla zdrowia, czy powinny nas niepokoić?).

Czasami pacjenci z zaparciami czynnościowymi nalegają na przeprowadzenie kolejnego badania kolonoskopowego. Należy pamiętać, że kolonoskopia jest w tym przypadku jedynie badaniem diagnostycznym, nie leczy zaparć i nie eliminuje ich przyczyn. Nie ma potrzeby powtarzania badania, chyba że istnieją do tego inne wskazania – np. nadzór po polipektomii polipów jelita grubego.

Czy przewlekłe stosowanie leków przeczyszczających jest całkowicie bezpieczne?

Najkorzystniejsze jest stosowanie naturalnych metod – diety i modyfikacji stylu życia. Jeśli one nie zdają egzaminu, należy wspomóc się metodami farmakologicznymi, jednak należy zachować w tym umiar. Drażniące leki przeczyszczające mogą z czasem prowadzić do melanozy jelita (przebarwienia błony śluzowej), zmian degeneracyjnych włókien nerwowych i obrzęku komórek zwojowych w ścianie jelit. Może to doprowadzić do wtórnego zaparcia i oporności na te leki.

Jak każde leki, także te przeczyszczające, mogą powodować pewne niepożądane – wzdęcia, uczucie pełności w jamie brzusznej, bóle brzucha, zaburzenia wodno-elektrolitowe. Dlatego ważne jest indywidualne dobranie najkorzystniejszego leczenia.

Czy pomoże hydrokolonoterapia?

Zabieg ten polega na wypłukiwaniu stolca z jelita za pomocą wody i reklamowany jako środek zapobiegający zaparciom, a nawet odchudzający. Nie ma podstaw naukowych potwierdzających jego skuteczność i nie jest polecany przez lekarzy.

Obecność w jelicie stolca i dużej ilości bakterii jest stanem fizjologicznym i nie ma powodu, aby tę zawartość jelita usuwać w sposób inwazyjny. W razie silnego zaparcia może prowadzić do chwilowej poprawy, jednak nie likwiduje przyczyn zaparć. Wprost przeciwnie – takie zabiegi mogą prowadzić do „leniwego” jelita, czyli zaburzać pracę jelit. Na pewno niekorzystne jest także zaburzenie równowagi flory bakteryjnej w jelicie, co może u osób predysponowanych prowadzić do rozwinięcia się np. grzybicy.

Poza tym nie można zapominać, że jak każdy zabieg inwazyjny, może spowodować powikłania (w skrajnych przypadkach perforację jelita).

Czy polipy jelita grubego powodują zaparcia?

Polipy jelita grubego zwykle nie powodują żadnych objawów. Poza dodatnim wynikiem badania kału na krew utajoną, nie można ich rozpoznać przed wykonaniem kolonoskopii. Należy je usuwać i kontrolować, ale nie powodują zaparć.

Natomiast występowanie żylaków odbytu (hemoroidów, guzków krwawniczych) może być następstwem zaparć, ale jednocześnie je nasilać. Ból i krwawienia związane z defekacją w przypadku występowania żylaków odbytu powodują odruchowe wstrzymywanie stolca i prowadzą do zaparcia. Dlatego ważne jest leczenie hemoroidów – farmakologiczne i chirurgiczne.

27.05.2022
Zobacz także
  • Hemoroidy
  • Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia
  • Stolec – zmieniony wygląd
Wybrane treści dla Ciebie
  • Stolec – zmieniony wygląd
  • Krwawienie z odbytu
  • Dieta w zaparciach
  • Hemoroidy
  • Samotny wrzód odbytnicy
  • Kolonoskopia
  • Stolec ołówkowaty – czy to objaw raka?
  • Zaparcia u dzieci
  • Manometria odbytu i odbytnicy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta