Jałowa martwica głowy kości udowej to choroba polegająca na obumieraniu tkanki kostnej i zaniku kości udowej. Gdy występuje u dzieci – określana jest wówczas jako choroba Perthesa. Leczenie obejmuje zarówno postępowanie zachowawcze, jak i interwencję chirurgiczną. Rokowanie jest niepewne i zależy od wielu czynników
Choroba Perthesa – co to jest?
Jałowa martwica głowy kości udowej to patologia, w której dochodzi do obumierania tkanki kostnej w tej okolicy bez udziału drobnoustrojów chorobotwórczych. Część kości udowej tworząca staw biodrowy ulega stopniowemu zanikowi, degeneracji. Choroba występuje najczęściej w okresie wzrostu u dzieci i młodzieży i wówczas określana jest jako choroba Legga, Calvégo i Perthesa (lub po prostu choroba Perthesa). Zdecydowanie rzadziej do jałowej martwicy głowy kości udowej dochodzi u dorosłych.
Jałowa martwica głowy kości udowej – przyczyny
Przyczyny występowania choroby Perthesa nie są jednoznacznie znane. Rozważa się wpływ wielu czynników, szczególnie takich, które zaburzaja unaczynienie głowy kości udowej. Mogą to być:
- zmienności anatomiczne tętnic i żył
- zaburzenia układu krzepnięcia, ponadto
- zaburzenia syntezy kolagenu
- przebyte urazy
- przebyte zwiewne zapalenia stawu biodrowego oraz
- czynniki genetyczne.
U dorosłych stwierdza się związek występowania jałowej martwicy głowy kości udowej z:
- przebytymi urazami (lub wielokrotnymi mikrourazami)
- zaburzeniami metabolizmu tłuszczów
- stosowaniem leków (glikokortykosteroidy, leki stosowane w chemioterapii)
- alkoholizmem
- chorobami krwi.
Istnieją doniesienia o częstszym występowaniu choroby u nurków.
Jak często zdarza się jałowa martwica głowy kości udowej?
Szacuje się, że ta choroba dotyka mniej niż 1% populacji. występuje najczęściej u dzieci między 4. a 10. rokiem życia, zdecydowanie częściej chorują chłopcy, w późniejszym wieku mężczyźni.
Jałowa martwica głowy kości udowej - objawy
Zarówno u dzieci i młodzieży, jak i osób dorosłych dominującym objawem jest ból zlokalizowany w okolicy stawu biodrowego, w początkowym okresie występujący tylko po aktywności fizycznej, potem także w spoczynku. Osoby dorosłe jasno wskazują na ból biodra, pachwiny. Dzieci mogą mieć trudności z jednoznacznym wskazaniem bolesnego miejsca – stosunkowo często zgłaszają dolegliwości ze strony kolana. Rodzice często obserwują, że dziecko zaczyna utykać. Osoby dorosłe same zauważają swoje trudności w poruszaniu się.
W miarę trwania choroby dochodzi do ograniczenia ruchomości stawu biodrowego, mogą pojawić się nawet przykurcze mięśniowe lub ich zaniki.
Co zrobić w przypadku podejrzenia jałowej martwicy kości udowej?
W przypadku pojawienia się dolegliwości bólowych biodra, niezależnie od wieku, wskazana jest konsultacja w poradni ortopedycznej.
Jak lekarz ustala rozpoznanie jałowej martwicy kości udowej?
Rozpoznanie jałowej martwicy kości udowej ortopeda ustala na podstawie wywiadu, badania klinicznego i odpowiednich badań obrazowych. Podstawą diagnostyki jest zdjęcie RTG, chociaż na początkowym etapie choroby może ono nie wykazać jeszcze żadnych zmian. Obszar martwicy bardzo dobrze obrazuje rezonans magnetyczny. Szczególnie u dzieci pomocne jest także USG.
W zależności od sytuacji klinicznej ortopeda dobiera odpowiednie badanie do ustalenia rozpoznania, a później także do monitorowania przebiegu choroby.
Jałowa martwica kości udowej – leczenie u dzieci
Niezależnie od wieku i przyczyn wystąpienia choroby metody jej leczenia dzielą się na dwie grupy: leczenie zachowawcze i operacyjne. Celem leczenia jest zmniejszenie dolegliwości, utrzymanie ruchomości biodra oraz zachowanie właściwego kształtu kości objętej martwicą. Metoda leczenia jest w każdym przypadku dobierana indywidualnie w zależności od stopnia zaawansowania choroby.
Leczenie zachowawcze choroby Perthesa – czyli jałowej martwicy głowy kości udowej występującej u dzieci – obejmuje
- stosowanie odpowiednich ćwiczeń
- odciążanie kończyny
- leczenie farmakologiczne.
Możliwe jest także stosowanie wyciągów odciążających kończynę, a także szyn, które mają za zadanie utrzymywać kończynę odwiedzioną.
W przypadku bardziej zaawansowanych zmian w chorobie Perthesa należy rozważyć ingerencję operacyjną. Możliwe do wykonania jest nawiercenie obszaru kości zajętej martwicą lub bardziej inwazyjne korekcje kształtu i ustawienia kości (osteotomie).
Jałowa martwica kości udowej – leczenie u dorosłych
W przypadku rozpoznania jałowej martwicy głowy kości udowej u osób dorosłych na pierwszym etapie stosuje się przede wszystkim minimum kilkutygodniowe, a nawet kilkumiesięczne odciążanie kończyny, czyli zakaz stawania na nodze dotkniętej chorobą – konieczne jest chodzenie o kulach.
W razie braku poprawy po leczeniu zachowawczym lub gdy mimo odciążania choroba postępuje, należy rozważyć operacyjne nawiercenie kości, z ewentualnym wypełnieniem jej przeszczepami kostnymi. Miejscowo, do okolicy zajętej procesem chorobowym, podaje się także czynniki wzrostu. Możliwe jest zastosowanie zabiegów dystrakcji (czyli odciągania) powierzchni stawowych na stabilizatorze zewnętrznym, który ma za zadanie rozciągnąć staw i czasowo odciążyć kość objętą martwicą.
W ostateczności po wyczerpaniu wszystkich dostępnych opcji terapeutycznych może być konieczna całkowita wymiana stawu na sztuczny, czyli protezoplastyka.
Osoby, które przeszły chorobę Perthesa w młodości, ale rozpoznanie to ustalono późno lub leczenie nie było właściwe, mogą wymagać protezoplastyki biodra już jako młodzi dorośli (w wieku 30–40 lat).
Jałowa martwica kości udowej - rokowanie
Rokowanie w przypadku jałowej martwicy głowy kości udowej jest niepewne i zależy od wielu czynników.
Niezależnie od wieku, opóźnienie w postawieniu diagnozy i niestosowanie się do zaleceń lekarskich (np. stawanie na nodze mimo zakazu) działa na niekorzyść pacjenta i pogarsza wyniki leczenia.
W przypadku choroby Perthesa rokowanie jest gorsze u dziewczynek oraz gdy choroba wystąpi po 10. roku życia, niezależnie od płci. Z kolei wystąpienie choroby przed 5. rokiem życia w większości przypadków nie pozostawia trwałych następstw.
U osób dorosłych rokowanie generalnie jest gorsze – leczenie częściej może wiązać się z koniecznością wymiany stawu na sztuczny, czyli protezoplastyką stawu.
Co zrobić, żeby uniknąć wystąpienia jałowej martwicy głowy kości udowej?
W związku z tym, że przyczyna choroby Perthesa nie jest jednoznacznie poznana, nie ma specyficznych metod jej zapobiegania.
W przypadku jałowej martwicy głowy kości udowej również trudno wskazać metody profilaktyki. Konieczne jest zapobieganie i leczenie alkoholizmu. Z kolei stosowania glikokortykosteroidów i chemioterapii nie można ograniczać ze względu na ryzyko tego powikłania – skuteczne leczenie choroby podstawowej, z powodu której zalecono wyżej wymienione leki, jest ważniejsze.
Nie ustalono, jakie czynniki predysponują nurków do wystąpienia u nich jałowej martwicy kości, dlatego obecnie nie jest zasadna ogólna rekomendacja unikania nurkowania.
