Złamanie szyjki kości udowej jest częstym problemem w populacji osób w starszym wieku, który objawia się silnym bólem w pachwinie, nasilającym się podczas próby chodzenia oraz widocznym skróceniem kończyny. W większości przypadków zalecanym postępowaniem jest leczenie operacyjne, którego celem jest stabilizacja złamania i umożliwienie poruszania się bez bólu.
Czym jest złamanie szyjki kości udowej?
Szyjka kości udowej to część kości udowej, która znajduje się bezpośrednio pod tzw. bliższym zakończeniem kości udowej, czyli głową kości udowej, która stanowi 2/3 wycinka kuli. Głowa kości udowej łączy się z miednicą, tworząc staw biodrowy. Tym samym złamanie szyjki kości udowej dotyczy okolicy leżącej w bezpośredniej bliskości stawu biodrowego.
Przyczyny złamania szyjki kości udowej
Do tego typu złamań dochodzi w następstwie upadku na okolicę biodra.
Większość takich złamań dotyczy osób w podeszłym wieku. Osoby w starszym wieku często chorują na osteoporozę i ich kości nie są tak wytrzymałe, jak u osób młodych. Osłabiona tkanka kostna powoduje, że do złamania dochodzi nawet przy tzw. niskiej energii urazu, czyli przy urazach wyglądających na niegroźne, np. upadku z własnej wysokości (przewróceniu się). U osób młodszych do powstania tego typu złamania konieczna jest dużo większa siła, taka jak na przykład upadek z dużej wysokości, wypadek komunikacyjny. Rzadko dochodzi do takiego złamania bez urazu, w mechanizmie tak zwanego złamania zmęczeniowego, czyli gdy przeciążenie danej okolicy powtarza się, jak u sportowców, którzy często i intensywnie trenują.
Oprócz starszego wieku, inne czynniki ryzyka złamania szyjki kości udowej to:
- płeć żeńska
- ogólnie zły stan zdrowia
- spożywanie alkoholu
- palenie papierosów
- częste upadki
- małe stężenie estrogenów we krwi
Jak często zdarzają się złamania szyjki kości udowej?
Złamanie szyjki kości udowej to bardzo częsty uraz u osób w starszym wieku – średnia wieku osób, u których dochodzi do takiego złamania, to 72 lata. Szacuje się, że na każde 100 tysięcy osób rocznie takiego złamania doznają 63 kobiety i niemal 28 mężczyzn.
Jakie są objawy złamania szyjki kości udowej?
Złamanie szyjki kości udowej objawia się silnym bólem w pachwinie i ograniczeniem ruchomości biodra. Pacjent ze złamaniem nie jest w stanie stawać na nodze po urazie, a wszystkie próby ruchu nasilają dolegliwości. Po złamaniu może dojść do widocznego skrócenia kończyny, która doznała urazu, względem strony zdrowej.
Co zrobić w przypadku wystąpienia takich objawów?
Osoba z takimi objawami powinna trafić niezwłocznie na ostry dyżur celem pilnej konsultacji ortopedycznej. Jeśli jest to możliwe, wskazane, aby pacjenta przywieźli bliscy. W przypadku silnych dolegliwości bólowych zupełnie ograniczających poruszanie się, uzasadnione jest wezwanie do takiego pacjenta karetki, szczególnie jeśli to starsza osoba obciążona innymi chorobami.
Jak lekarz ustala rozpoznanie złamania szyjki kości udowej?
Ortopeda przyjmujący pacjenta z podejrzeniem złamania szyjki kości udowej przede wszystkim zbiera dokładny wywiad na temat okoliczności urazu – od pacjenta i rodziny – oraz bada pacjenta. Do potwierdzenia rozpoznania konieczne jest wykonanie RTG. W niektórych, rzadkich przypadkach (wątpliwych lub gdy na zdjęciu RTG widoczne jest znaczne przemieszczenie) wykonuje się dodatkowo tomografię komputerową.
Jakie są metody leczenia złamania szyjki kości udowej?
Złamanie szyjki kości udowej wymaga leczenia operacyjnego. Jedynie w bardzo rzadkich przypadkach, u osób w bardzo złym stanie zdrowia, z demencją, które już przed urazem nie poruszały się samodzielnie i mają małe dolegliwości bólowe, odstępuje się od operacji. We wszystkich pozostałych przypadkach jest ona wskazana.
Złamanie szyjki kości udowej – operacja
Ryc. 1. Złamanie szyjki kości udowej – przed operacją oraz po operacji zespolenia złamania za pomocą śrub. Fot. istockphoto.com
Ryc. 2. Zespolenie złamania szyjki kości udowej za pomocą protezy. Fot. istockphoto.com
Celem leczenia operacyjnego, szczególnie u osób starszych, jest stabilizacja złamania i szybkie umożliwienie pacjentowi bezbólowego poruszania się. Brak stabilizacji złamania uniemożliwia poruszanie się, co wiąże się z koniecznością stałego pozostawania w łóżku, co u starszych pacjentów może doprowadzić do groźnych dla życia powikłań, takich jak zapalenie płuc, zakrzepica czy odleżyny.
Operację należy przeprowadzić w możliwie najkrótszym czasie od urazu celem zmniejszenia ryzyka powikłań. Najlepiej w ciągu pierwszej doby po urazie. Leczenia nie należy odwlekać na dłużej niż kilka dni po złamaniu.
Metody operacyjne można podzielić na dwie zasadnicze grupy: zespolenia złamania z użyciem implantów (śruby) oraz tzw. pierwotną protezoplastykę biodra. U osób młodszych, pacjentów z dobrą jakością tkanki kostnej, preferuje się zespolenie złamania za pomocą śrub. Oznacza to, że podczas operacji ortopeda za pomocą śrub łączy złamane kości. W tej grupie spodziewamy się, że złamanie będzie miało szansę się wygoić. U osób w starszym wieku istnieje ryzyko, że ze względu na słabsze unaczynienie w okolicy złamania do zrostu nie dojdzie. Takim pacjentom oferuje się wymianę całego stawu biodrowego na protezę (tzw. endoprotezoplastyka). Ostatecznie o wyborze metody leczenia decyduje ortopeda kwalifikujący pacjenta do operacji.
Złamanie szyjki kości udowej – rehabilitacja
Po operacji wskazane jest niezwłoczne rozpoczęcie uruchamiania i rehabilitacji pacjenta. Początkowo wykonuje się ćwiczenia izometryczne polegające na napinaniu mięśni operowanej kończyny oraz ćwiczenia zapobiegające powstawaniu w niej zakrzepów. W kolejnych dniach podczas rehabilitacji pacjent pod kontrolą fizjoterapeuty zaczyna chodzić, początkowo korzystając ze sprzętu pomagającego w poruszaniu się (np. kule łokciowe, balkonik). Wraz z upływem czasu wdrażane są kolejne ćwiczenia, a pacjent zyskuje coraz większą stabilność chodu.
Złamanie szyjki kości udowej – powikłania
Brak szybkiego zaopatrzenia złamania uniemożliwia swobodne poruszanie się chorego. Przewlekanie się takiego stanu zwiększa ryzyko:
- zakrzepicy kończyn dolnych i zatorowości płucnej
- zapalenia płuc
- zakażenia dróg moczowych
- odleżyn
- powstanie w miejscu złamania stawu rzekomego
Wszystkie te czynniki znacząco zwiększają ryzyko zgonu pacjenta.
Pielęgnacja i opieka nad osobami po złamaniu szyjki kości udowej
W pierwszych dobach istotne jest rozpoczęcie rehabilitacji oraz kontrolowanie gojenia się rany operacyjnej.
Jakie jest rokowanie po złamaniu szyjki kości udowej?
Rokowanie po leczeniu złamania szyjki kości udowej jest dość dobre, jeśli pacjent zostanie szybko uruchomiony i po operacji będzie się samodzielnie poruszał.
Jednocześnie samo leczenie operacyjne niesie ze sobą pewien, istotny odsetek powikłań. U osób leczonych zespoleniem śrubami możliwe, że nie dojdzie do zrostu złamania, może wystąpić jałowa martwica kości udowej z powodu słabego unaczynienia lub obluzowania śrub. Będzie wymagać to drugiego zabiegu operacyjnego, w którym zostaną wymienione implanty lub założona proteza.
U osób leczonych protezoplastyką szacuje się, że nawet w przypadku 1–2 % protez może dojść do jej zwichnięcia. W takim przypadku konieczne jest nastawienie, w części przypadków wiąże się to z koniecznością wykonania kolejnej operacji. Ostatecznie jednak ryzyko związane z brakiem leczenia takiego złamania przewyższa ilość powikłań pooperacyjnych, dlatego regułą jest podjęcie leczenia operacyjnego złamania szyjki kości udowej u osób w podeszłym wieku.
Co zrobić, żeby uniknąć złamania szyjki kości udowej?
U osób w starszym wieku najważniejsza jest profilaktyka upadków. Seniorom należy zapewnić komfortowe, znajome otoczenie, w którym nie ma przeszkód (stopnie, dywaniki, śliskie powierzchnie) sprzyjających utracie równowagi.
Ważne jest również, żeby osoby w starszym wieku dbały o odpowiednie nawodnienie i dietę zapobiegającą niedoborom żywieniowym, które mogą pogarszać ich ogólny stan zdrowia i sprawność. Konieczna jest stała suplementacja witaminy D, a w niektórych przypadkach także wapnia. Należy unikać palenia papierosów i picia alkoholu.
Należy też pamiętać, że kość jest żywą tkanką, która dostosowuje swoją budowę do obciążeń, jakim jest poddawana. Ich brak powoduje jej osłabienie i zwiększoną podatność na złamania. Mała sprawność ruchowa zwiększa ryzyko upadków. Dlatego zaleca się wykonywanie umiarkowanej aktywności fizycznej (np. chodzenie, pływanie) co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 minut.
W przypadku kobiet, które są zdecydowanie bardziej narażone na złamanie szyjki kości udowej, żeby uniknąć zmniejszenia stężenia estrogenów we krwi, w indywidualnych przypadkach ginekolog może rozważyć stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.
