Grzybica jamy nosowej

Pytanie nadesłane do redakcji

Grzybica jamy nosowej (a dokładnie - obfita flora drożdżopodobna stwierdzona na podstawie cytologii nosa) - jakie są przyczyny zakażenia u dorosłej osoby?
Nie przyjmowałam antybiotyku ani żadnych preparatów donosowych. Jakiś czas temu przeszłam zapalenie gardła, czy to może mieć jakiś związek?
Jak się leczyć? Czy to groźne? Proszę o wszelkie informacje.

Odpowiedział

dr med. Wojciech Brzoznowski
otolaryngolog, otolaryngolog dziecięcy
Klinika Otolaryngologii
Gdański Uniwersytet Medyczny

Grzyby drożdżopodobne są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie (woda, powietrze, gleba), dlatego też jesteśmy nieustannie narażeni na kontakt z nimi. Większość grzybów chorobotwórczych to gatunki kosmopolityczne. Mogą się rozwijać zarówno na powierzchni skóry, w narządach wewnętrznych, jak i na błonach śluzowych. Szczególnie te ostatnie zapewniają dogodne warunki rozwoju ze względu na istniejące tam zazwyczaj ciepło i wilgoć. Wiele gatunków grzybów to organizmy oportunistyczne, a więc niewywołujące objawów chorobowych u osób z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym. Natomiast wszelkie zaburzenia odporności mogą powodować nadmierny rozwój kolonii grzybów. U zdrowych osób są komensalami (od łac. commensalis - współbiesiadnik) jamy ustnej, przewodu pokarmowego, pochwy, rzadziej skóry.

Najczęstszym izolowanym w 90% przypadków chorobotwórczym drożdżakiem jest Candida albicans, ale znaczenia patogenne dla ludzi mają również inne grzyby z tej grupy: Candida tropicalis, C. pseudotropicalis, C. guilliermondii, C. brumptii, C. parapsilosis, C. krusei.

W zdecydowanej większości przypadków dochodzi do zakażeń szczepami Candida obecnymi wcześniej w organizmie (zakażenia endogenne), rzadziej mają swoje źródło w środowisku zewnętrznym i nabywane są drogą oddechową, pokarmową lub przez wniknięcie przez uszkodzoną skórę.

Drożdżaki mogą być przenoszone pomiędzy ludźmi. Dowodem na to jest identyfikacja ich materiału genetycznego DNA na rękach personelu medycznego oraz na powierzchni sprzętu szpitalnego. [1]

Candida najczęściej powodują grzybice powierzchowne:

• zakażenia błon śluzowych, np.: kandydoza jamy ustnej, języka, zajady, kandydoza narządów płciowych mężczyzn i kobiet
• zakażenia skóry gładkiej, np. grzybice stóp i dłoni
• grzybice skóry owłosionej, włosów i paznokci.

Zdecydowanie rzadziej występują grzybice głębokie (narządowe). Są to ciężkie, zagrażające życiu zakażenia układowe i rozsiane, a dotyczące głównie ciężko chorych pacjentów ze znacznie osłabioną odpornością.

Głównym powodem coraz większego znaczenia wyżej wymienionych drożdżaków jako czynnika chorobotwórczego jest powszechne narażenie naszego układu odpornościowego na działanie szkodliwych czynników środowiskowych. Niewłaściwe nawyki żywieniowe z dużą zawartością cukru i białej mąki w diecie, jak również: stres, brak snu, nikotyna, alkohol, niska aktywność fizyczna, szerokie stosowanie antybiotyków osłabiają odporność organizmu i ułatwiają namnażanie się Candida.

Stany związane z upośledzeniem mechanizmów obronnych, które predysponują do wystąpienia zakażenia grzybiczego przedstawiono na poniższej rycinie.

Rycina. Czynniki predysponujące do wystąpienia zakażeń grzybiczych

Grzybice to choroby, które bezwzględnie wymagają leczenia. Obecnie dysponujemy wieloma skutecznymi lekami, niszczącymi grzyby chorobotwórcze - a więc działającymi na przyczynę choroby. Kuracja niekiedy jest długotrwała (tygodnie, miesiące), a dodatkowo obarczona ryzykiem nawrotu. Zaniechanie leczenia grzybicy może prowadzić do poważnych powikłań ogólnoustrojowych.

W Pani pytaniu nie znalazłem żadnych informacji na temat ewentualnych dolegliwości ze strony nosa i zatok przynosowych (np. bóle głowy, niedrożność czy przewlekły wyciek z nosa). Przy braku objawów klinicznych samą obecność Candida w jamie nosa należy traktować jako kolonizację tego odcinka drogi oddechowej. Nosicielstwo/kolonizacja jest to stan, w którym w obrębie organizmu gospodarza stwierdza się obecność specyficznego patogenu, lecz nie wywołuje on klinicznych objawów choroby.

Tak więc, wykrycie obecności grzybów w badanym materiale nie jest wystarczającym kryterium rozpoznania zakażenia grzybiczego. Badania laboratoryjne mają wartość diagnostyczną tylko w połączeniu z obrazem klinicznym. Ponikau i wsp. wykazali, że różne gatunki grzybów kolonizują jamę nosową wszystkich ludzi, także zdrowych. [2]

Nierozważne stosowanie leczenia przeciwgrzybiczego w przypadku kolonizacji dróg oddechowych może prowadzić do selekcji szczepów opornych.

Wspomniała Pani o „przebytym jakiś czas temu” zapaleniu gardła. Oczywiście związek pomiędzy wynikiem badania cytologicznego nosa (flora drożdżopodobna, czyli szczepy Candida) a przebytym zapaleniem gardła teoretycznie jest możliwy. Niestety mamy zbyt mało danych ku temu, aby taki związek móc określić jako pewny. Zapalenie gardła najczęściej jest następstwem ostrej infekcji wirusowej, rzadziej bakteryjnej czy grzybiczej. Jest też wiele innych czynników mogących wpływać na zaostrzenie przewlekłego zapalenia błony śluzowej gardła (np. refluks żołądkowo-przełykowy).

Należy pamiętać, że w zakażeniach powierzchownych zmiany mają bardzo charakterystyczny wygląd, który ułatwia lekarzowi podejrzenie zakażenia grzybiczego. U pacjentów z jedynie przejściowym osłabieniem układu odpornościowego może wystąpić nadmierne namnożenie Candida, jednak bez obecności objawów rozwoju prawdziwej grzybicy. Badanie cytologiczne nosa, które było wykonane u Pani, nie należy do powszechnie przyjętych metod diagnostyki zakażeń bakteryjnych czy grzybiczych błon śluzowych (w tym jam nosa).

Proponowałbym, aby wykonać badanie bakteriologiczne/mykologiczne wymazu pobranego zarówno z jam nosa, jak i z gardła.

W przypadku współistnienia objawów zapalnych w obrębie dróg oddechowych potwierdzonych badaniem otolaryngologicznym oraz obecności drożdżaków w badaniu bakteriologicznym, lekarz powinien rozważyć kurację lekami przeciwgrzybiczymi. Leczenie może obejmować różne środki w zależności od obecności i nasilenia objawów chorobowych. Poza leczeniem farmakologicznym ważna jest dieta z ograniczeniem węglowodanów, dużą ilością jarzyn i owoców oraz picie kwaśnego mleka, jogurtu, kefiru.

Choroby wywoływane przez drożdżaki z rodzaju Candida mają tendencję do nawrotów, co oznacza, że jeżeli nie podejmie się środków zapobiegawczych, często pojawiają się one ponownie już po kilku tygodniach od momentu zakończenia terapii.

Aby temu zapobiec, należy po zastosowaniu terapii lekowej i żywieniowej prowadzącej do likwidacji grzybicy zająć się właściwą przyczyną choroby, której trzeba szukać w osłabionej odporności organizmu. Regularna aktywność fizyczna, zrównoważona proporcja między snem a stanem czuwania, pracą a wypoczynkiem, napięciem a odprężeniem oraz regularne spożywanie posiłków korzystnie wpływa na układ odpornościowy.