Więcej badań w POZ

Pomogą w diagnostyce niedokrwistości, zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C i Helicobacter pylori oraz w rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Ułatwią też lekarzowi POZ podjęcie decyzji w sprawie antybiotykoterapii

Fot. orzalaga/ pixabay.com

Na liście badań diagnostycznych, które może zlecić lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) 1 lipca pojawiło się o 8 nowych pozycji. Można zlecić oznaczenie:

• stężenia ferrytyny
• stężenia witaminy B₁₂
• stężenia kwasu foliowego
• miana przeciwciał przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty–CCP)
• miana przeciwciał anty-HCV,
  
  a także wykonanie:
• badania w kierunku antygenu Helicobacter pylori w kale,
• szybkich testów
• do oznaczenia stężenia białka C-reaktywnego (CRP) – dla dzieci do 6. roku życia
• na obecność antygenów paciorkowca tzw. Strep test, używany do diagnostyki anginy.

Poszerzenie pakietu badań diagnostycznych jest pierwszym etapem reformy podstawowej opieki zdrowotnej, która zakłada także realizację nowych programów profilaktycznych, zmianę opieki nad chorymi przewlekle, wdrożenie opieki koordynowanej oraz wprowadzenie rozliczania jednostkowego wybranych porad pielęgniarskich.

Ferrytyna

W diagnostyce niedoboru żelaza do tej pory w ramach ubezpieczenia NFZ, lekarz w przychodni POZ mógł zlecić oznaczenie stężenia żelaza oraz całkowitą zdolność wiązania żelaza (TIBC) i stężenie transferyny, tymczasem optymalnym parametrem w ocenie gospodarki żelazem – niedoboru żelaza i jego zapasu – jest badanie stężenia ferrytyny.

Ferrytyna jest białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej stężenie się zwiększa w przypadku zakażeń, stanów zapalnych, chorób nowotworowych i zaburzeń funkcji wątroby i nerek. Dlatego w przypadku diagnostyki niedoboru żelaza, poza oznaczeniem stężenia ferrytyny, należy także oznaczyć stężenie innego białka ostrej fazy – białka C-reaktywnego (CRP). Prawidłowe stężenie CRP wyklucza wpływ toczącego się stanu zapalnego na wynik oznaczenia stężenia ferrytyny.

Witamina B₁₂ i kwas foliowy

Badanie stężenia witaminy B₁₂ oraz kwasu foliowego stanowi element diagnostyki niedokrwistości.

Witamina B₁₂ oraz kwas foliowy (witamina B₉) odgrywają dużą rolę w procesie hematopoezy (tworzenia się i rozwoju poszczególnych komórek krwi).

Niedobór kwasu foliowego występuje najczęściej:

• u osób stosujących dietę ubogą w świeże warzywa i owoce
• osób chorych na przewlekłe choroby wątroby
• podczas stosowania niektórych leków
• u osób nadużywających alkoholu
• w okresach zwiększonego zapotrzebowania (ciąża, okres karmienia piersią; niektóre choroby przewlekłe)
• u osób narażonych na utratę kwasu foliowego (chorzy dializowani).

Niedobór witaminy B₁₂ obserwuje się często u osób w wieku podeszłym. Ponadto najczęstsze przyczyny niedoboru to:

• nieprawidłowo zbilansowana dieta (zwłaszcza wegańska)
• alkoholizm
• zaburzenia wchłaniania z przewodu pokarmowego (stan po usunięciu żołądka lub fragmentu jelita nieswoiste zapalenia jelit, przewlekłe zapalenie trzustki)
• choroba Addisona i Biermera.

Przeciwciała anty-CCP

Oznaczanie przeciwciał anty-CCP (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi) znajduje zastosowanie w:

• rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), szczególnie we wczesnej fazie
• różnicowaniu RZS z innymi postaciami zapalenia stawów o podobnym obrazie klinicznym
• ocenie ryzyka występowania zmian nadżerkowych w stawach.

Częstość występowania przeciwciał anty-CCP u chorych na RZS ocenia się na 40–90%.

Szybki test ilościowy CRP

Białko C-reaktywne (CRP) należy do białek ostrej fazy, jego stężenie zwiększa się w odpowiedzi na stan zapalny. Badanie CRP najczęściej wykonuje się w diagnostyce infekcji, do różnicowania zakażenia bakteryjnego z wirusowym, by ocenić skuteczność leczenia choroby, w przebiegu której występuje nasilony stan zapalny, ponadto może być pomocne w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego.

Od 1 lipca oprócz badania CRP wykonywanego w laboratorium, lekarz POZ może zlecić pacjentom do 6. roku życia CRP – szybki test ilościowy. Jest to badanie, które wykonuje się w gabinecie zabiegowym z pobranej z palca dziecka kropli krwi. Wynik uzyskuje się w ciągu kilkunastu minut. Pomaga on lekarzowi już w trakcie wizyty podjąć decyzję dotyczącą, np. zastosowania antybiotykoterapii u pacjenta z infekcją.

Przeciwciała anty-HCV

Badanie przeciwciał anty HCV (hepatitis C virus) wykonuje się w przypadku podejrzenia zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C.

Wskazaniem do badania jest przede wszystkim podejrzenie zakażenia HCV. Zwykle zakażenie przez długi okres nie daje dolegliwości, dlatego diagnostykę przeprowadza się u osób z nieprawidłowymi wynikami badań parametrów wątrobowych, a także w określonych grupach pacjentów, np. u osób mieszkających z osobą zakażoną HCV czy u byłych więźniów lub osób, które używały narkotyków dożylnych. HCV może przenosić się także drogą kontaktów seksualnych.

Anty-HCV jest badaniem przesiewowym. Wynik dodatni świadczy jedynie o kontakcie z wirusem. Aktywne zakażenie potwierdza badanie molekularne metodą RT-PCR, które może wykazać obecność materiału genetycznego wirusa. Badanie to wykonuje się w trakcie dalszej diagnostyki prowadzonej przez lekarza chorób zakaźnych lub hepatologa.

Antygen Helicobacter pylori w kale

Zakażenie układu pokarmowego przez Helicobacter pylori może powodować m.in. zapalenie żołądka, chorobę wrzodową oraz raka żołądka, na ogół jednak nie daje żadnych objawów. Szacuje się, że w Polsce zakażonych jest 67% dorosłych i 30% dzieci. Z badań wynika, że u około co dziesiątego zakażonego rozwija się choroba wrzodowa. Współistnienie zakażenia H. pylori i wrzodu żołądka, który jest stanem przednowotworowym dwukrotnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka żołądka.

Test wykrywający antygeny H. pylori w kale to badanie, które w sposób nieinwazyjny pozwala ustalić czy pacjent jest zakażony bakterią. Badanie to wykonuje się zarówno w diagnostyce, jak i po leczeniu zakażenia. Ważne jest, żeby przed wykonaniem badania minimum przez 4 tygodnie nie stosować antybiotyków oraz preparatów bizmutu, a minimum przez 2 tygodnie leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (są one stosowane często w leczeniu zgagi lub osłonowo podczas stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych).

Szybki test na obecność antygenów paciorkowca, tzw. Strep-test

Strep-test pozwala rozstrzygnąć czy zapalenie gardła i migdałków ma podłoże bakteryjne, czy wirusowe. Jest to szybki test (nazywany czasem testem na anginę), który wykrywa w wymazie z gardła antygeny bakterii Streptococcus pyogenes (paciorkowce grupy A) odpowiedzialne za większość przypadków anginy. Niestety test nie odróżnia aktywnego zakażenia od kolonizacji (przewlekłego, bezobjawowego przebywania paciorkowca na migdałkach). Może się więc zdarzyć, że da wynik pozytywny w przypadku osoby z zakażeniem wirusowym. Ponadto w niewielkim odsetku, dolegliwości mogą być powodowane przez inne bakterie, a wtedy mimo wyniku ujemnego, istnieje możliwość, że choroba ma podłoże bakteryjne.

Badanie polega na pobraniu wymazu z gardła i umieszczeniu go w specjalnym roztworze. Następnie roztwór wkrapla się na specjalną płytkę, z której po kilkunastu minutach można odczytać wynik. Dodatni świadczy o obecności antygenu i zakażeniu lub kolonizacji paciorkowcem.

Stosowanie tego testu pozwala uniknąć niepotrzebnej antybiotykoterapii w zakażeniach gardła i migdałków. Znacząca większość tego rodzaju infekcji ma charakter wirusowy, który wymaga leczenia objawowego.

Kolejne poszerzenie zestawu badań diagnostycznych w POZ planuje się na jesień tego roku.