Anhedonia – objawy, przyczyny, leczenie

Anhedonia to objaw różnych zaburzeń psychicznych. Oznacza mniejszą zdolność do doświadczania przyjemności czy zupełny jej brak. Podstawą postępowania w przypadku stwierdzenia anhedonii jest zdiagnozowanie choroby ją wywołującej i leczenie przyczynowe np. zaburzeń depresyjnych lub uzależnienia

Co to jest anhedonia?

Anhedonia to termin pochodzący z greki, który tłumacząc niemal dosłownie oznacza „brak przyjemności” (z gr.: an – „bez”, hedone – „przyjemność”). Jest to objaw różnego rodzaju zaburzeń psychicznych, który najogólniej ujmując, polega właśnie na tym, że dana osoba nie jest w stanie czerpać przyjemności z tego, co dotychczas ją przynosiło lub poziom odczuwanej przyjemności jest znacznie mniejszy niż wcześniej.

Wyróżnia się trzy typy anhedonii:

1. konsumpcyjną
2. antycypacyjną
3. społeczną.

Z pierwszą z nich mamy do czynienia, kiedy przyjemności nie przynosi doświadczanie okoliczności uznawanych za „nagrodę”. Antycypacyjna występuje, gdy przyjemności nie sprawia oczekiwanie na te okoliczności, co zwykle skutkuje brakiem motywacji do działania nakierowanego, by je osiągnąć. Społeczna natomiast polega na braku przyjemności z różnego rodzaju interakcji społecznych, co często może prowadzić do izolacji od otoczenia.

Anhedonia – przyczyny

Anhedonia to objaw, który może pojawić się w przebiegu różnego rodzaju chorób i zaburzeń psychicznych. Najczęściej kojarzy się ją z depresją i nie należy się temu dziwić, ponieważ poza obniżeniem nastroju i spadkiem energii zaliczana jest do jej podstawowych symptomów. Nie oznacza to jednak, że doświadcza jej każda osoba, u której rozpoznaje się epizod depresyjny, ponieważ do postawienia takiej diagnozy konieczne jest występowanie jeszcze innych objawów, zatem sama anhedonia nie warunkuje rozpoznania.

Jest to także jeden z tzw. objawów negatywnych w przebiegu schizofrenii (określanych tak niejako w kontrze do powszechnie kojarzonych z nią objawów pozytywnych, czyli wytwórczych, do których zalicza się urojenia czy omamy).

Anhedonia może być także związana z uzależnieniami – występuje głównie w okresach przerwania stosowania danej substancji, co zwykle prowadzi do sięgnięcia po nią ponownie.

Poza depresją, schizofrenią i uzależnieniami, anhedonia może być stałym, lub okresowo występującym objawem w przebiegu tak naprawdę każdego zaburzenia psychicznego.

Na poziomie neurobiologicznym wynika ona z nieprawidłowości w zakresie neuroprzekaźnictwa dopaminy w tzw. układzie nagrody w mózgu. Poza dopaminą, istotną rolę w procesie czerpania satysfakcji i odczuwania przyjemności pełnią endogenne opioidy, do których zaliczają się m.in. endorfiny. Na poparcie faktu, że uzależnienia mogą się wiązać z anhedonią, należy podkreślić, że kluczowym układem zaangażowanym w proces uzależnienia jest właśnie układ nagrody.

Można spotkać się także z pojęciem tzw. anhedonii polekowej, które nie jest do końca poprawne, ponieważ dotyczy zjawiska, które obserwuje się niekiedy po dłuższym okresie stosowania leków przeciwdepresyjnych, głównie z grup selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitor – SSRI) czy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (serotonin norepinephrine reuptake inhibitor – SNRI), jednak polega ono na tzw. znieczuleniu emocjonalnym prowadzącym do zmniejszenia zdolności do odczuwania zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji. W uproszczeniu można powiedzieć, że w takiej sytuacji nic danej osoby nie cieszy, ale też nic nie smuci, natomiast w przypadku anhedonii sensu stricto problem dotyczy niedostatecznego odczuwania przyjemności, podczas gdy emocje negatywne są wciąż odczuwane.

Anhedonia a związek – jaki wpływ może mieć anhedonia na związek?

Jednym z typów anhedonii wymienionym powyżej jest anhedonia społeczna, która skutkuje osłabieniem czerpania przyjemności i satysfakcji z różnego rodzaju relacji międzyludzkich, w tym romantycznych, co może prowadzić do ograniczenia zaangażowania emocjonalnego oraz zdolności do odczuwania miłości. Partner bądź partnerka osoby, która doświadcza trudności natury psychicznej powinien mieć świadomość, że wycofywanie się z relacji, tendencja do unikania różnego rodzaju form kontaktu to objaw choroby bądź zaburzenia. Odpowiednie oddziaływania terapeutyczne, których istotnym elementem jest także, mimo zachowań świadczących o pozornym braku takiej potrzeby, wsparcie ze strony osób bliskich, najczęściej prowadzą do stopniowej poprawy w sferze relacji partnerskiej. Takie wsparcie może polegać „jedynie” na samej obecności partnerki bądź partnera.

Anhedonia – leczenie

Z uwagi na to, że anhedonia sama w sobie nie jest chorobą, a objawem, jej leczenie polega na odpowiedniej terapii choroby podstawowej.

W przypadku zaburzeń depresyjnych stosuje się leki przeciwdepresyjne z różnych grup. Część z nich (np. wortioksetyna czy bupriopion) wykazuje nieco większą skuteczność w zakresie zmniejszania nasilenia anhedonii czy wręcz jej zupełnej eliminacji i dlatego psychiatra, dobierając lek dla pacjenta, który szczególnie skarży się na niemożność odczuwania przyjemności, prawdopodobnie częściej zdecyduje się właśnie na jeden z nich.

Gdy mamy do czynienia ze wspomnianą powyżej anhedonią polekową, zaleca się zmianę lub dołączenie (o ile nie wiąże się to z ryzykiem niebezpiecznych interakcji) leku przeciwdepresyjnego charakteryzującego się mniejszym ryzykiem jej wywoływania.

W przypadku, gdy anhedonię zgłasza pacjent leczony z powodu schizofrenii, zaleca się stosowanie najnowszych leków przeciwpsychotycznych, należących do tzw. trzeciej generacji, które cechują się silnym działaniem na tzw. objawy negatywne choroby. Aby możliwe było wyeliminowanie anhedonii wynikającej z uzależnienia od substancji (ale nie tylko), konieczne jest zachowanie abstynencji (tj. kompletnego zaprzestania jej używania), a do jej uzyskania kluczowe są długoterminowe oddziaływania psychoterapeutyczne.

Jak długo może trwać anhedonia?

Anhedonia trwa tak długo, jak długo trwa przyczyna, która ją wywołuje. Przykładowo, jeśli anhedonia jest jednym z objawów epizodu depresyjnego, to czas jej utrzymywania się jest uwarunkowany tym, czy choroba ta jest leczona, czy od razu udaje się dobrać skuteczny i dobrze tolerowany lek oraz czy pacjent przyjmuje go zgodnie z zaleceniami lekarza psychiatry. Efekt leczenia zależeć będzie także od tego, z jakim epizodem choroby mamy do czynienia, czy u pacjenta współwystępują inne zaburzenia psychiczne (np. uzależnienie od alkoholu, zaburzenia osobowości), choroby somatyczne (np. niewyrównana niedoczynność tarczycy, niewydolność serca, przewlekłe zespoły bólowe) czy specyficzne okoliczności, np. okres menopauzy. Pewne jest jedno – anhedonia jest objawem, który wymaga leczenia, a wyleczenie jest możliwe.