Co to jest zapalenie jądra i jakie są jego przyczyny?
Jądro jest parzystym narządem znajdującym się w mosznie, a jego czynność polega na produkcji plemników. Przylega do niego inny niewielki narząd, tzw. najądrze, którego zadaniem jest magazynowanie nasienia wytworzonego przez jądro oraz produkcja wydzieliny, która powoduje dojrzewanie plemników.
Zapalenie jądra może być spowodowane zakażeniem przez wirusy lub bakterie.
Przyczyny zapalenia jądra to:
Zapalenie jądra często poprzedzone jest przez zapalenie najądrza, które przylega do jądra. W takich przypadkach choroba określana jako „zapalenie jądra i najądrza”.
Jak często występuje zapalenie jądra?
Zapalenie jądra występuje u ok. 25–30% chłopców chorujących na świnkę oraz u ok. 70% dorosłych mężczyzn chorujących na świnkę. Zapalenie jądra wywołane chorobami przenoszonymi drogą płciową jest najczęstsze u młodych mężczyzn (pomiędzy 17. a 40. rż.), natomiast bakteryjne zapalenie jądra najczęściej występuje u mężczyzn po 60. roku życia z chorobami gruczołu krokowego.
Jak się objawia zapalenie jądra?
Zapalenie jądra zwykle jest chorobą ostrą. W ciągu paru dni pojawia się ból w mosznie, zwykle jednostronny, z obrzękiem połowy moszny oraz bolesnością podczas obmacywania. Skóra moszny może być zaczerwieniona, a jądro po chorej stronie uniesione oraz powiększone. Może być obecna krew w nasieniu.
Ryc. Budowa układu moczowego u mężczyzn
Wcześniej lub jednocześnie mogą występować dolegliwości związane z zakażeniem układu moczowego (częstsze parcie na mocz, ból lub pieczenie podczas oddawania moczu) lub objawy zapalenia cewki moczowej (pieczenie cewki moczowej, wydzielina z cewki moczowej). Mogą również występować objawy zapalenia gruczołu krokowego (ból w kroczu lub u nasady członka).
Mogą występować ogólne objawy choroby, takie jak gorączka, ogólne złe samopoczucie, nudności, ból głowy. Zwykle są one spowodowane zakażeniem układu moczowego lub zapaleniem gruczołu krokowego.
W przypadku świnki zapalenie jądra występuje najczęściej 4–6 dni od pojawienia się objawów świnki (ale może wystąpić nawet do 10 dni).
Zapalenie jądra może być poprzedzone przewlekłym zapaleniem najądrza. Wtedy przez długi czas (tygodnie) występuje niewielki ból w mosznie, który często ustępuje i wraca, a w miejscu najądrza można wyczuć tkliwe lub niebolesne zgrubienie.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów zapalenia jądra?
Pojawienie się bólu w mosznie, obrzęku moszny lub powiększenia jądra jest wskazaniem do niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza, gdyż prawie zawsze jest to objaw choroby wymagającej rozpoznania i leczenia. Najważniejsze jest, aby wykluczyć, że powodem ostrych objawów jest tzw. skręt jądra, gdyż brak natychmiastowego leczenia prowadzi do utraty jądra.
Zlekceważenie objawów lub próby leczenia „domowymi sposobami” mogą prowadzić do nasilenia choroby i wystąpienia powikłań, takich jak ropień moszny, utrata jądra lub trwała niepłodność.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?
Na podstawie zgłaszanych dolegliwości lekarz podejrzewa zapalenie jądra. Następnie przeprowadza badanie fizykalne. Podczas badania lekarz ogląda mosznę oraz, delikatnie obmacując, bada zawartość, oceniając wielkość, kształt i bolesność jąder i najądrzy i powrózków nasiennych. Znaczne powiększenie jądra może świadczyć o wytworzeniu się wodniaka jądra spowodowanego zapaleniem jadra. Podejrzewając zapalenie cewki, lekarz oceni jej ujście oraz obecność wydzieliny, a podejrzewając zapalenie gruczołu krokowego zbada go palcem przez odbytnicę.
W większości przypadków informacje od pacjenta oraz badanie lekarskie są wystarczające, aby rozpoznać zapalenie jądra (często również najądrza).Często zlecane badania diagnostyczne to:
- USG moszny, aby wykluczyć skręt jądra lub inne problemy, jak guz jądra lub ropień w mosznie
- ogólne badanie moczu oraz posiew moczu, gdy występują cechy zakażenia układu moczowego oraz zawsze u chłopców
- badania wydzieliny z cewki moczowej, gdy występują objawy zapalenia cewki moczowej.
Jakie są metody leczenia zapalenia jądra?
Leczenie wspomagające polega na spoczynku, najlepiej leżeniu w łóżku z uniesieniem moszny, a w czasie aktywności noszenie bardziej obcisłej bielizny, tak aby moszna była unieruchomiona i podparta. Ból i obrzęk zmniejszają zimne okłady oraz leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (np. ibuprofen, naproksen, paracetamol). Zimne okłady stosuje się parę razy na dobę przez kilkanaście minut. Nie można przykładać lodu bezpośrednio na skórę (musi być zawinięty w ręcznik lub ściereczkę), gdyż może dojść do odmrożenia skóry.
W świnkowym zapaleniu jądra jest to jedyne postępowanie. Nie stosuje się antybiotyków. Do poprawy dochodzi po paru dniach, a ostre objawy zwykle ustępują do 10 dni. Niewielka tkliwość i bolesność jądra może jednak utrzymywać się nawet parę tygodni.
Jeżeli zapalenie jądra spowodowane jest zakażeniem przenoszonym drogą płciową i występują również objawy zapalenia cewki moczowej, lekarz zleca antybiotyk jak w leczeniu zapalenia cewki moczowej. Zwykle nie wiadomo, czy jest to rzeżączkowe czy nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej. Dlatego zwykle lekarz zaleca lek skuteczny w obu postaciach zapalenia cewki moczowej. Jest to azytromycyna stosowana doustnie jednorazowo (przyjmuje się lek tylko raz).
Jeżeli wiadomo, że jest to zapalenie rzeżączkowe, lekarz może zalecić inny lek, np. cyprofloksacynę lub ofloksacynę doustnie przez 7 dni lub jednorazowy zastrzyk domięśniowy ceftriaksonu. Gdy wiadomo, że jest to zapalenie nierzeżączkowe, lekarz może zalecić doksycyklinę doustnie przez 7 dni. Wtedy konieczne jest również leczenie wszystkich partnerów seksualnych mężczyzny.
Jeżeli występuje jednocześnie zakażenie układu moczowego, początkowo lekarz zleca zwykle antybiotyk z grupy fluorochinolonów (np. cyprofloksacyna, ofloksacyna) przez 10–14 dni. Jeżeli wykonano posiew moczu, antybiotyk wybiera się na podstawie wyniku tego posiewu. Zabieg chirurgiczny może być potrzebny, gdy doszło do wytworzenia ropnia w mosznie. Konieczne może być nawet usunięcie jądra i najądrza, gdy wystąpi ciężkie ropne zapalenie lub martwica jądra.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenie jądra?
Dolegliwości i objawy wirusowego zapalenia jądra ustępują całkowicie zwykle do 10 dni od wystąpienia.
W przypadku zapalenia bakteryjnego oraz zakażenia przenoszonego drogą płciową ostre objawy prawie zawsze ustępują po zastosowaniu właściwego antybiotyku, we właściwej dawce i przez okres zalecany przez lekarza. Jest ważne, aby przeprowadzić całą kurację antybiotykiem, a nie przerywać leczenia, gdy tylko nastąpi poprawa.
Jeżeli zapalenie jądra wywołane było zakażeniem przenoszonym drogą płciową, leczeni muszą być również partnerzy seksualni.
W około połowie przypadków jądro po przebytym zapaleniu może być nieco mniejsze.
Następstwem przebycia wirusowego zapalenia jądra i najądrza może być upośledzenie płodności (do 10% mężczyzn), a rzadko nawet bezpłodność, jeżeli zapalenie dotyczyło obu jąder.
Następstwem zapalenie jądra może być wodniak jądra.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zapalenia jądra?
Należy stosować się do zaleceń lekarza. Może on wyznaczyć wizytę kontrolną po zakończeniu leczenia (zwykle po ok. 2 tyg.), aby ocenić skuteczność leczenia oraz upewnić się, że leczeniu poddali się partnerzy seksualni, jeżeli to było konieczne.
Jeżeli objawy i dolegliwości nie ustąpiły całkowicie, konieczne może być wykonanie badań diagnostycznych układu moczowo-płciowego.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na zapalenie jądra?
Należy przestrzegać zasad bezpiecznego seksu. Używanie prezerwatywy w dużym stopniu chroni partnerów przed przeniesieniem zakażenia. Ryzyko zakażenia rośnie z liczbą partnerów seksualnych, zwłaszcza przygodnych.
Nie ma skutecznego sposobu zapobiegania zapaleniu jądra w przebiegu wirusowego zapalenia przyusznic (świnka), gdy chłopiec lub mężczyzna zachoruje na świnkę. Jedyną metodą zapobiegania jest szczepienie ochronne przeciwko śwince. W Polsce stosuje się szczepionkę potrójną (świnka, odra, różyczka) i dzieci szczepi się zgodnie z kalendarzem szczepień (zaraz po ukończeniu pierwszego roku życia oraz w 10. rż.).
U starszych mężczyzn skuteczne leczenie chorób gruczołu krokowego prowadzących do utrudnionego odpływu moczu z pęcherza zapobiega zakażeniu układu moczowego i zapaleniu jądra, które jest jego następstwem.
