Pacjenci, którzy trafiają do mnie najczęściej skarżą się na problem z redukcją masy ciała: „Stosuję dietę, ale nie mogę schudnąć”. Niektórzy mówią, że chorują na insulinooporność. W mało spektakularne efekty odchudzania przy insulinooporności wierzę, ponieważ insulinooporność nasila zaburzenia metaboliczne. Nie jest natomiast insulinooporność chorobą. To stan, który predysponuje do różnych chorób.
dr Monika Karczewska-Krupczewska
dr Monika Karczewska-Krupczewska: Insulina to hormon wytwarzany przez komórki beta wysp trzustkowych. Jego najważniejszą rolą jest zmniejszanie stężenia glukozy we krwi. Dzieje się to poprzez zwiększenie wychwytu glukozy przez mięśnie szkieletowe, wątrobę i tkankę tłuszczową, gdzie – to kolejna istotna funkcja insuliny – hamuje lipolizę, czyli rozpad tłuszczów. Problemy zaczynają się, gdy tkanki przestają być wrażliwe na działanie insuliny. Mówimy wówczas o insulinooporności (insulin resistance – IR). Osłabione działanie insuliny trzustka próbuje „naprawić” zwiększoną produkcją hormonu. Nadmiar insuliny powoduje tycie. To konsekwencja między innymi tego, że insulina nasila odkładanie tłuszczów w tkance tłuszczowej. Insulinooporność prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2. Pojawienie się cukrzycy wyprzedza stan przedcukrzycowy, czyli nieprawidłowa glikemia na czczo i/lub nieprawidłowa tolerancja glukozy.
Ewa Stanek-Misiąg: Czyli co kroczy przed czym, insulinooporność przed otyłością, czy na odwrót?
Najczęściej jest tak, że najpierw jest otyłość, w wyniku której powstaje insulinooporność, która z kolei nasila rozwój otyłości. Błędne koło.
Każdy z nas ma inną wrażliwość na insulinę. Czasem o insulinooporności decydują predyspozycje genetyczne. U młodzieży w okresie dojrzewania zmniejsza się wrażliwość na insulinę i jeśli dodatkowo młoda osoba za dużo je i waży za dużo, to zwykle insulinooporność się nasili.
Wśród osób, które mają ten problem, przeważają mężczyźni?
Insulinooporność i zaburzenia z nią związane dotyczą głównie ludzi z otyłością brzuszną, która jest charakterystyczna dla mężczyzn. Otyłość pośladkowo-udowa nie pociąga za sobą takich konsekwencji. Oczywiście nie chcę przez to powiedzieć, że jest lepsza.
Otyłość brzuszną łatwo sprawdzić. Bierzemy centymetr i mierzymy obwód w talii. Powody do zmartwienia mają kobiety, u których wynik przekracza 80 cm i mężczyźni, którzy mają ponad 94 cm w pasie.
Tak. Takim osobom grozi rozwój zespołu metabolicznego, nie tylko cukrzycy typu 2. Nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, cukrzyca typu 2 prowadzą do chorób układu sercowo-naczyniowego. Coraz częściej mówi się, że insulinooporność ma związek z chorobami neurodegeneracyjnymi. Ponadto kojarzy się ją z niektórymi nowotworami, na przykładem rakiem jelita grubego. U kobiet zaburza cykl miesiączkowy, wpływa na płodność. Wiąże się z rozwojem zespołu policystycznych jajników, który charakteryzuje się zaburzeniami owulacji i nieregularnymi miesiączkami, a także nadmiarem androgenów oraz nadmiernym owłosieniem.
Osoby, które mają znaczną otyłość brzuszną, powinny przynajmniej sprawdzić stężenie glukozy we krwi.
Pacjenci, którzy trafiają do mnie, najczęściej skarżą się na problem z redukcją masy ciała: „Stosuję dietę, ale nie mogę schudnąć”. Niektórzy mówią, że chorują na insulinooporność. W mało spektakularne efekty odchudzania przy insulinooporności wierzę, ponieważ insulinooporność nasila zaburzenia metaboliczne. Nie jest natomiast insulinooporność chorobą. To stan, który predysponuje do różnych chorób.
Czyli winowajcy kłopotów z masą ciała trzeba szukać gdzie indziej.
Nieodpowiedni styl życia – za dużo cukru i tłuszczu w diecie oraz brak aktywności fizycznej – prowadzi do insulinooporności, powiedzmy to jasno.
Na podstawie jakich badań stwierdza się insulinooporność?
Najlepszą metodą jest tzw. klamra hiperinsulinemiczna normoglikemiczna, inaczej klamra metaboliczna. Badanie trwa dwie godziny. Do jednej żyły odłokciowej podaje się pacjentowi insulinę i glukozę, a z drugiej pobiera krew. Na podstawie tego kontrolowanego wlewu ocenia się ilość glukozy potrzebnej do utrzymania jej stałego stężenia we krwi. Klamrę stosuje się przede wszystkim w badaniach naukowych. Metody ogólnie dostępne to oznaczenie glukozy i insuliny na czczo. Na podstawie tego wylicza się wskaźnik HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance). Ale więcej korzyści przynosi wykonanie krzywej cukrowej. W tym badaniu oznacza się glukozę we krwi przed wypiciem i dwie godziny po wypiciu słodkiego napoju. Jeśli w drugiej godzinie testu wynik wynosi powyżej 200 mg/dl, to rozpoznaje się cukrzycę. Wynik powyżej 140 mg/dl oznacza nieprawidłową tolerancję glukozy, czyli stan, w którym insulinooporność jest już najbardziej nasilona. Pacjent jest o krok od zachorowania na cukrzycę typu 2. Wówczas nie potrzeba więcej dodatkowych badań, aby stwierdzić insulinooporność.
Uważam, że osoby, które mają znaczną otyłość brzuszną, powinny przynajmniej sprawdzić stężenie glukozy we krwi. Warto tu podkreślić, że prawidłowa glikemia na czczo z krwi żylnej nie powinna przekraczać 99 mg/dl. Panuje przekonanie, że 100 to dobry wynik. Nie, to nie jest prawidłowe stężenie glukozy. Przy takim wyniku należy wykonać krzywą cukrową.
Czasami, gdy wszystko wskazuje na insulinooporność, wykonuje się krzywą cukrową z oznaczeniem dodatkowo stężenia insuliny we krwi. To pozwala wykryć insulinooporność mimo utrzymujących się wciąż jeszcze prawidłowych stężeń glukozy we krwi.
Jeśli ktoś podejrzewa u siebie insulinooporność, najlepiej, żeby badania zrobił przed wdrożeniem programu redukcji masy ciała. Chodzi o to, żeby wiedzieć w jakiej dyspozycji metabolicznej jest w danym momencie. Bo kiedy podejmie jakieś działania, to wskaźniki mogą być zafałszowane.
Więc mamy potwierdzoną badaniami insulinooporność. Co dalej?
Trzeba wprowadzić dietę cukrzycową oraz wysiłek fizyczny. Posiłki o niskim indeksie glikemicznym, unikanie nadmiaru węglowodanów – pszennego pieczywa, bułek, ciast, oczywiście wszystkich słodyczy, picie wody mineralnej z cytryną. Osoby młodsze powinny się ruszać dużo i intensywnie, osobom starszym zaleca się minimum 150 minut energicznego spaceru na tydzień.
Widzę u swoich pacjentów, że ludzie, kiedy zobaczą wyniki badań i dotrze do nich, że zagraża im cukrzyca czy udar lub zawał, to się mobilizują do zmiany stylu życia.
Czasem jednak musimy wejść z lekami.
Wtedy, gdy mimo stosowania się do zaleceń efekty są mizerne albo wcale ich nie ma?
Tak, ale to ma być tylko dodatek. Powtarzam za każdym razem: główne leczenie to dieta i ruch. Więc jako dodatek w stanie przedcukrzycowym stosuje się przede wszystkim metforminę, rzadziej tiazolidynediony. Mamy też do dyspozycji preparaty podawane podskórnie, które hamują apetyt. Bo nadmierny apetyt wiąże się z isnulinoopornością.
Dr hab. Monika Karczewska-Kupczewska pracuje w Klinice Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Rozmawiała Ewa Stanek-Misiąg
