×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Uczulenie na jad os

Prof. dr hab. med. Edward Rudzki
Alergeny, Medycyna Praktyczna, Kraków 2009

Podobnie jak wśród pszczół, także wśród os zdarzają się znacznie bardziej agresywne od innych, co nie oznacza, że ich jad uczula szczególnie silnie. Osy mogą żądlić wielokrotnie i w związku z tym w czasie następnych ukłuć wstrzykują mniejszą ilość jadu. Uczula nas białko zawarte w jadzie (ból w miejscu ukłucia powodują enzymy i biologicznie czynne aminy).

Obliczono ilość białka dostającego się do skóry w czasie użądlenia przez kilka gatunków owadów: jad pszczół zawiera średnio 59 µg w jednym użądleniu, a jad poszczególnych gatunków os - mniejszą ilość (Vespula maculiformis - 1,7 µg, Vespula squamosa - 1,1 µg). Natomiast objętość jadu wstrzykiwana człowiekowi w czasie jednego użądlenia wynosi 0,5-2,3 µl i nie zależy od wielkości owada. Dlatego nie można mówić o "przeciętnym" użądleniu.

Z punktu widzenia zapobiegania wystąpieniu wstrząsu u osób użądlonych przez Hymenoptera niezmiernie istotne jest stwierdzenie, jaki gatunek (w przypadku os - jaki rodzaj, co zostanie wyjaśnione w następnym odcinku) użądlił danego pacjenta poprzednio, gdyż od tego zależy dobór jadu do przeprowadzenia immunoterapii swoistej. Ustalenie tego u części chorych jest bardzo trudne i  wówczas decyzję musi podjąć lekarz. Przede wszystkim zbiera on wywiad, co jednak stosunkowo rzadko umożliwia wyjaśnienie czynnika etiologicznego. Niekiedy pokazuje się chorym i osobom im towarzyszącym powiększone zdjęcia owadów. Zazwyczaj jednak konieczne są badania pomocnicze, które w większości ośrodków są warunkiem zastosowania immunoterapii, niezależnie od danych z wywiadów. Oznacza się swoiste przeciwciała IgE w surowicy, chociaż jest to badanie mniej czułe od prób skórnych (bardziej w przypadku nadwrażliwości na jad os niż na jad pszczół). Poza tym swoiste IgE w niewielkim stężeniu można wykryć u osób, które przebyły bezobjawowe użądlenia (w niektórych ośrodkach stwierdzano je aż u 24% użądlonych). Dopiero dodatnia próba skórna z jadem określonego gatunku lub rodzaju Hymenoptera umożliwia przeprowadzenie skutecznej immunoterapii, gdyż antygeny tych jadów są najczęściej gatunkowo swoiste.

Przeprowadzono bardzo mało badań poświęconych weryfikacji danych z wywiadów. W grupie 300 osób zgłaszających jakieś dolegliwości po użądleniu, na użądlenie w  próbie kontrolowanej przez lekarza zareagowało jedynie 52% zgłaszających nadwrażliwość na jad pszczół i 25% zgłaszających nadwrażliwość na jad os.

Wskazania do immunoterapii swoistej

Istnieją dwa główne wskazania do immunoterapii swoistej.

  • Najważniejszym jest przebycie wstrząsu anafilaktycznego, zwłaszcza w ciągu ostatnich lat. Z biegiem czasu uczulenie na jady owadów błonkoskrzydłych się zmniejsza, ale w różnym tempie u poszczególnych osób. Immunoterapia jest w takich przypadkach wskazana również u dzieci, choć odczyny układowe po użądleniu przez pszczoły i osy są u nich znacznie łagodniejsze niż u dorosłych.
  • Drugim wskazaniem jest silna fobia osób niegdyś użądlonych, która uniemożliwia prowadzenie normalnego trybu życia. Częściej zdarza się to u członków rodzin pszczelarzy.

Niekiedy immunoterapię zaleca się też chorym, którzy przebyli pokrzywkę, ale jest to wskazanie względne. Natomiast osoby, które przebyły duży odczyn miejscowy lub nudności, bądź wymioty, nie wymagają immunoterapii. To samo dotyczy bardzo rzadkich odczynów toksycznych obserwowanych głównie u ludzi nieuczulonych po jednoczesnym użądleniu przez wiele osobników. Objawy kliniczne bywają wówczas różne. Opisywano lekką pokrzywkę, niewielki spadek ciśnienia tętniczego, ból brzucha, przejściową żółtaczkę, ale także poważne uszkodzenie nerek. Między innymi ze względu na tego rodzaju przypadki odczulanie jadem można przeprowadzać tylko wówczas, gdy próba skórna jest z tym jadem dodatnia (co potwierdza istnienie uczulenia na ten właśnie jad).

Niebezpieczeństwo immunoterapii polega na możliwości wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, które obserwowano częściej u osób odczulanych jadem pszczoły niż jadem osy (w jednym z badań 30% vs 4,6%). W badaniach wieloośrodkowych, obejmujących 840 osób uczulonych na jady owadów błonkoskrzydłych, u których wykonano łącznie 26 601 wstrzyknięć jadu, wstrząs anafilaktyczny o różnym nasileniu obserwowano u 20%, częściej u kobiet niż u  mężczyzn, po jadzie pszczół niż po jadzie os i kiedy kolejne dawki wstrzykiwano w krótkich odstępach czasu. Tylko w 1/3 tych przypadków konieczne było zastosowanie odpowiedniego leczenia. Burzliwy przebieg wstrząsu wywołanego użądleniem nie wiązał się z większym ryzykiem wystąpienia powikłań w czasie immunoterapii, ale niektórzy autorzy kwestionują, czy tak jest w rzeczywistości.

Skuteczność immunoterapii swoistej

Zgodnie z obserwacjami poczynionymi w wielu ośrodkach skuteczność immunoterapii jest większa:

  • u dzieci niż u dorosłych
  • po odczulaniu jadem os niż jadem pszczół
  • jeżeli ponowne użądlenie nie nastąpi bardzo szybko od chwili zakończenia immunoterapii.

Z upływem czasu zmniejsza się także odsetek dodatnich wyników testów skórnych - w rok po przebytym wstrząsie anafilaktycznym prawie u połowy badanych, a w 2 lata później zaledwie u 6% (zobacz: Testy skórne).

Bardzo obiecująca jest wprowadzana obecnie metoda odczulania z użyciem rekombinowanych alergenów owadów błonkoskrzydłych.

15.11.2012
Zobacz także
  • Alergia na jad owadów
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
  • Uczulenie na jad pszczół
  • Leczenie alergii na jad owadów
  • Immunoterapia alergenowa (odczulanie)
Wybrane treści dla Ciebie
  • Nadwrażliwość na pokarmy
  • Alergia na leki
  • Próby prowokacyjne
  • Dieta dla osób dorosłych z alergią na białka jaja
  • Astma ciężka (oporna na leczenie)
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Próba prowokacyjna z alergenem
  • Testy skórne
  • Alergia na jad owadów u dzieci
  • Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta