×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Alergiczne zapalenie spojówek: ostre, okresowe i przetrwałe. Przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Alergiczne zapalenie spojówek to stan zapalny spojówek na skutek uczulenia na alergeny. W zależności od czasu trwania, alergiczne zapalenie spojówek może być ostre, okresowe lub przetrwałe. Charakterystycznym objawem jest świąd spojówek, a także przekrwienie, łzawienie i obrzęk spojówek oraz powiek. Podstawą leczenia jest unikanie narażenia na alergen wywołujący objawy, przemywanie oczu fizjologicznym roztworem NaCl lub preparatami sztucznych łez bez konserwantów. Lekarz może przepisać także krople z lekami przeciwhistaminowymi lub inne.

Co to jest alergiczne zapalenie spojówek i jakie są jego przyczyny?

Alergiczne zapalenie spojówek to stan zapalny spojówek (cienkich błon pokrywających oczy oraz powieki od wewnątrz) spowodowany uczuleniem na alergeny.

W wyniku kontaktu z alergenami komórki zapalne organizmu chorego wytwarzają skierowane przeciwko nim przeciwciała – swoiste IgE. Dochodzi do pobudzenia komórek tucznych obecnych w oku i wytwarzania przez nie substancji zwanej histaminą. Następnie wiele innych komórek zapalnych (np. eozynofile) wydziela różne substancje, co powoduje zaczerwienienie, łzawienie, swędzenie i pieczenie oczu oraz obrzmienie powiek. Innym objawem jest światłowstręt (silne przykre odczucie, że światło razi oczy chorego).

Ostre, okresowe i przetrwałe zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek dzieli się na ostre, okresowe oraz przetrwałe.

Ostre alergiczne zapalenie spojówek pojawia się nagle, np. po narażeniu na pyłki roślin, lek, konserwant lub po pogłaskaniu kota, na którego alergeny chory jest uczulony. Objawy, chociaż zwykle bardzo dokuczliwe, ustępują szybko – do 24–48 godzin.

Okresowe alergiczne zapalenie spojówek jest typową dolegliwością chorych na alergiczny nieżyt nosa wywołany pyłkami roślin (np. traw, drzew lub chwastów). Są to tzw. alergeny zewnątrzpochodne. Z reguły objawy powtarzają się co roku w określonych miesiącach pylenia rośliny, na którą chory jest uczulony.

Przetrwałe alergiczne zapalenie spojówek powodują alergeny działające na organizm chorego cały rok – są to zwykle tzw. alergeny wewnątrzpochodne (np. roztoczy kurzu domowego, pleśni, sierści zwierząt). Objawy ze strony oczu są zwykle mniej dokuczliwe niż w ostrym czy okresowym zapaleniu spojówek, ale mogą występować stale. Często objawy pogarszają się pod wpływem kontaktu z czynnikami drażniącymi (np. dymem papierosowym) lub po długim wpatrywaniu się w monitor komputera.

Zawodowe alergiczne zapalenie spojówek to przetrwałe zapalenie spojówek, które pojawia się i ulega zaostrzeniu po ekspozycji na alergen w miejscu pracy chorego.

Jak często występuje alergiczne zapalenie spojówek?

Występuje u 15–45% populacji, z czego 6% ma zmiany alergiczne tylko w narządzie wzroku. Często współistnieje z innymi chorobami alergicznymi, zwłaszcza z alergicznym nieżytem nosa – u 95% chorych na okresowy alergiczny nieżyt nosa i u 60% chorych na przewlekły alergiczny nieżyt nosa. Stanowi około 98% przypadków chorób alergicznych oczu. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle po okresie pokwitania u dziewczynek, a przed pokwitaniem u chłopców, potem zachorowalność zmniejsza się wraz z wiekiem.

Objawy alergicznego zapalenia spojówek

Wymienione powyżej objawy ze strony oczu u chorego na alergiczne zapalenie spojówek spowodowane alergią IgE-zależną zwykle szybko nasuwają rozpoznanie.

Objawy alergicznego zapalenia spojówek:

  1. świąd spojówek – objaw charakterystyczny, którego nieobecność wyklucza alergiczny mechanizm zapalenia spojówek
  2. przekrwienie i obrzęk spojówek
  3. łzawienie
  4. obrzęk powiek
  5. często u pacjenta lub w rodzinie występuje alergiczny nieżyt nosa, astma lub inne choroby alergiczne
  6. czasami zmiany skórne wokół oczu – tzw. wyprysk powietrznopochodny, czyli zmiany skórne o charakterze wyprysku (zaczerwienienie, plamki, grudki, świąd, łuszcząca się skóra), który szybko ustępuję po przerwaniu kontaktu z alergenem przenoszonym przez wiatr (pyłki, sierść kota).

Objawy są na ogół obustronne – dotyczą obu oczu, chociaż po jednej stronie mogą być bardziej nasilone.

Charakterystyczny dla alergii jest zwłaszcza świąd – jeśli jest on nieobecny, to prawdopodobnie przyczyną choroby oczu są inne choroby. Należą do nich m.in. zakażenia oczu lub też tzw. zespół suchego oka (polega na zbyt małym wydzielaniu łez, co skutkuje wysychaniem powierzchni oczu). Powoduje to zaczerwienienie oczu, uczucie „piasku” pod powiekami, pieczenie czy ból.

Objawy ostrego alergicznego zapalenia spojówek pojawiają się nagle i mijają bez leczenia w ciągu 24–48 godzin po ustaniu kontaktu z alergenem.

Objawy okresowego zapalenia spojówek występują w okresie pylenia roślin, częściej u dzieci oraz młodych dorosłych, i również ustępują samoistnie po ustaniu kontaktu z alergenem.

Przetrwałe zapalenie spojówek trwa zazwyczaj wiele lat i ma łagodny przebieg i z tego powodu często nie jest rozpoznawane, szczególnie u dzieci. W okresach zaostrzeń jest błędnie traktowane jako infekcyjne zapalenie spojówek albo okresowe zapalenie spojówek. Przetrwałe zapalenie spojówek nasila się po kontakcie z alergenem, ale częściej wskutek narażenia na czynniki drażniące (np. zimne i suche powietrze, wiatr, dym, opary formaldehydu, chloru, farb, rozpuszczalników itp.), a także po długotrwałej pracy przy komputerze.

Należy zaznaczyć, że istnieją także inne alergiczne choroby oczu – rzadkie, ale zwykle bardzo poważne. Objawy są cięższe niż w alergicznym zapaleniu spojówek spowodowanym alergią IgE-zależną. Może dojść do uszkodzenia twardówki (ochronnej, twardej warstwy otaczającej oko – widzimy ją jako „białą” część oka) i upośledzenia wzroku (a nawet ślepoty). Do chorób tych należą do nich: wiosenne zapalenie spojówek (rzadkie w naszym klimacie), atopowe zapalenie spojówek i twardówki (występuje często u chorych na atopowe zapalenie skóry) oraz olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek (na wewnętrznej powierzchni powiek tworzą się małe narośla – brodawki, które silnie drażnią powierzchnię oka).

Do alergicznych chorób oczu należy także tzw. kontaktowe zapalenie spojówek i powiek wywołane alergenami kontaktowymi.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Unikaj narażenia na alergeny

W sytuacji nagłego pojawienia się objawów alergicznego zapalenia spojówek, np. pod wpływem kontaktu z uczulającym zwierzęciem czy pyłkami roślin, najważniejsze jest przerwanie narażenia na uczulające alergeny.

Przemywaj oczy

Postaraj się szybko przemyć oczy chłodną wodą lub preparatem tzw. sztucznych łez czy solą fizjologiczną (o ile masz je w domu). Do oczu można przyłożyć chłodne, wilgotne kompresy z gazy. Doraźnie możesz zakropić do oczu lek obkurczający naczynia spojówek dostępny bez recepty.

Zgłoś się do lekarza

Zgłoś się do lekarza rodzinnego, który prawdopodobnie skieruje Cię do okulisty lub alergologa w celu dalszej diagnostyki (zobacz: Rozpoznanie alergii).

Jak lekarz stawia diagnozę?

Powiązanie pojawiania się objawów ze strony oczu jako skutku kontaktu z alergenami zwykle pozwala na szybkie ustalenie rozpoznania. Trudniejsze może być rozpoznanie przetrwałego alergicznego zapalenia spojówek, które często powoduje łagodne objawy.

Podejrzenie alergii potwierdzają wykonane przez alergologa dodatnie wyniki testów skórnych z alergenami wziewnymi lub, rzadziej, pomiar swoistych IgE.

Jeśli testy skórne nie wykażą alergii, a nadal istnieje podejrzenie, że określony alergen odpowiada za objawy alergicznego zapalenia spojówek, w wyspecjalizowanych ośrodkach wykonuje się niekiedy (rzadko) dospojówkowe testy prowokacyjne. Podaje się do oczu śladową ilość alergenu i ocenia czy dojdzie do pojawienia się zaczerwienienia, świądu, łzawienia i innych objawów. U niektórych chorych ocenia się pod mikroskopem np. płyn pochodzący z powierzchni oczu (tzw. wymaz), poszukując w nich eozynofili.

Alergiczne zapalenie spojówek - leczenie

Unikalnie alergenów

Podstawową zasadą w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek jest unikanie przez chorego powodujących je alergenów, co nie zawsze jest możliwe.

Ulgę może przynieść regularne przemywanie oczu np. solą fizjologiczną czy specjalnymi preparatami sztucznych łez dostępnymi bez recepty (warto zwrócić uwagę, czy wolne są one od środków konserwujących). Niekiedy lekarz może przepisać specjalne maści do oczu (można je stosować na noc).

W ostrym zapaleniu spojówek na powieki można przykładać chłodne, wilgotne kompresy z gazy.

Stosowanie leków

W razie rozpoznania ostrego zapalenia spojówek lekarz może zalecić:

  • krople do oczu – leki przeciwhistaminowe (emedastyna, epinastyna, azelastyna, ketotifen, olopatadyna) – działają szybko i skutecznie łagodzą świąd i łzawienie
  • leki przeciwhistaminowe z α-mimetykiem, czyli lekiem obkurczającym naczynia krwionośne miejscowo (w kroplach) – stosuje się doraźnie maksymalnie co 6 godzin, nie dłużej niż przez 2–4 dni, ponieważ dłuższe ich stosowanie prowadzi do wtórnego przekrwienia spojówek i zespołu suchego oka
  • glikokortykosteroidy miejscowo do oczu – mają zastosowanie jedynie w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek o ciężkim przebiegu
  • leki przeciwhistaminowe stosowanie doustnie stanowią skuteczne uzupełnienie leków miejscowych, szczególnie przy współistnieniu alergicznego nieżytu nosa.

W okresowym czy przetrwałym zapaleniu spojówek stosuje się leki przeciwhistaminowe (miejscowo, do oczu oraz doustnie) lub kromony (kromoglikan sodowy, ketotifen, lodoksamid, olopatadyna) podawane do oczu (te ostatnie są mniej skuteczne, zaczynają działać po kilku dniach).

Staraj się nie podawać wszystkich preparatów jednocześnie do oka, ale zakraplaj je w  odstępie 5–10 minut. Jeśli nie chcesz zakraplać regularnie kropli do oczu, możesz zastosować także leki przeciwhistaminowe w formie tabletek (ale działają one z opóźnieniem w porównaniu z preparatami podawanymi bezpośrednio do oczu, a poza tym mogą powodować zespół suchego oka).

Jeśli masz dodatkowo objawy alergicznego nieżytu nosa, to leki przeciwhistaminowe w tabletkach dodatkowo zadziałają również na jego objawy. Można też w takim przypadku zastosować glikokortykosteroid donosowy – jest lepszym wyborem w leczeniu alergicznego nieżytu nosa niż doustny lek przeciwhistaminowy. Nowoczesne preparaty glikokortykosteroidów donosowych (np. furoinian flutikazonu) mają zdolność zmniejszania objawów ze strony nie tylko nosa, ale i oczu.

Jeśli objawy alergicznego zapalenia spojówek nie ustępują pomimo leczenia po 2–3 tygodniach – konieczna jest konsultacja okulisty.

Jeśli objawy alergicznego zapalenie spojówek są bardzo silne, do oczu podaje się glikokortykosteroidy. Te leki przepisuje okulista. Stosowanie ich na własną rękę grozi ślepotą!

Immunoterapia

W przypadku, gdy udowodni się związek określonego alergenu pyłku z objawami alergicznego zapalenia nieżytu nosa z towarzyszącym zapaleniem spojówek, można zastosować immunoterapię pod nadzorem alergologa.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie alergicznego zapalenia spojówek?

Ostre alergiczne zapalenie spojówek mija dość szybko (chyba, że chory ma nadal kontakt z alergenem, np. przebywa w mieszkaniu, w którym jest kot lub ma kontakt z innymi alergenami). U chorych z okresowym alergicznym zapaleniem spojówek objawy mijają po okresie pylenia uczulających ich roślin, natomiast w przetrwałym trwają cały rok przez wiele lat. Alergiczne zapalenie spojówek, chociaż uciążliwe, nie powoduje poważniejszych powikłań, a objawy zwykle zmniejszają się samoistnie wraz z wiekiem.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Przede wszystkim powinno się unikać narażenia na alergeny. Kontrola lekarska u chorego na alergiczne zapalenie spojówek polega na ocenie, czy nadal są u niego obecne objawy tej choroby. W sezonie pylenia nie należy nosić soczewek – dodatkowo podrażniają oczy i zatrzymują alergeny na powierzchni oka. Staraj się nie trzeć oczu – powoduje to jeszcze większe objawy.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na alergiczne zapalenie spojówek?

Warto zapobiegawczo przed sezonem pylenia (w mediach pojawiają się informacje o stężeniu pyłków roślin, na które jesteś uczulony) zastosować wstępne leczenie alergicznego zapalenia spojówek, dzięki czemu jego objawy są potem o wiele słabsze.

13.04.2022
Zobacz także
  • Immunoterapia alergenowa (odczulanie)
  • Alergiczny nieżyt nosa
  • Leczenie alergii
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta dla osób dorosłych z alergią na białka jaja
  • Astma aspirynowa
  • Zapalenia spojówek u dzieci
  • Alergiczne zapalenie spojówek
  • Testy skórne
  • Astma u dzieci - mechanizmy i przyczyny
  • Alergiczny nieżyt nosa
  • Dieta w eozynofilowym zapaleniu przełyku
  • Jaskra
  • Inne badania wykonywane u chorych na astmę
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta