Pytanie nadesłane do redakcji
Witam! Mam pytanie odnośnie do penicyliny i jej pochodnych. Proszę mi napisać, czy w przypadku pojawienia się alergii w postaci wysypki po przyjęciu tego antybiotyku może wystąpić objaw wstrząsu anafilaktycznego. W dzieciństwie brałam ten antybiotyk i miałam wysypkę w postaci pokrzywki. Obecnie już jako dorosła osoba nie wiem, czy objawy po zażyciu tego antybiotyku mogą się nasilić i czy może też wystąpić wstrząs. Proszę mi napisać, jakie mogą być tego konsekwencje. Z góry dziękuję za odpowiedź!
Odpowiedziała
dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia Alergologiczna "Podgórna" w Szczecinie
Penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy, monobaktamy zaliczane są do rodziny antybiotyków betalaktamowych. Ze względu na ich spektrum działania, obejmujące większość patogenów odpowiedzialnych za wywoływanie infekcji górnych, dolnych dróg oddechowych, a także infekcji układu moczowego leki te należą do jednych z najczęściej stosowanych w lecznictwie ambulatoryjnym.
Penicyliny dzielą się na penicyliny naturalne (penicylina benzylowa) oraz półsyntetyczne (amoksycylina, fenoksymetylopenicylina, ampicylina, tyracylina, azlocylina, mezlocylina piperacylina, propicylina, karbenicylina, metycylina, oksacylina, kloksacylina, nafcylina).
Penicylina naturalna jest jedną z najsilniej uczulających substancji, niestety jest ona także odpowiedzialna za największą liczbę ciężkich reakcji alergicznych zakończonych zgonem. Obecnie penicyliny naturalne ordynuje się sporadycznie, tylko w lecznictwie zamkniętym.
Preparaty penicylin półsyntetycznych uczulają znacznie rzadziej.
Ponieważ antybiotyki należące do rodziny betalaktamów mają bardzo podobną budowę chemiczną – (wspólny pierścień betalaktamowy, różnią się budową łańcuchów bocznych) w przypadku uczulenia na jeden z preparatów należy się liczyć z ryzykiem wystąpienia tzw. odczynów krzyżowych. Mogą one zachodzić pomiędzy penicyliną naturalną a penicylinami półsyntetycznymi, a także pomiędzy wszystkimi penicylinami a pozostałymi beta-laktamami.
Według amerykańskich ekspertów zajmujących się problematyką nadwrażliwości na penicylinę pacjenci, u których wcześniej wystąpiły reakcje z nadwrażliwości są sześciokrotnie bardziej narażeni na wystąpienie podobnej reakcji w porównaniu z osobami bez obciążającego wywiadu.
Nie wszystkie niepożądane reakcje występujące po podaniu leków są reakcjami alergicznymi, a w przypadku reakcji związanych z nadwrażliwością alergiczną nie wszystkie są jednakowo niebezpieczne.
Reakcje z nadwrażliwości alergicznej podzielono (uwzględniając m.in. mechanizmy immunologiczne, objawy kliniczne i czas ich wystąpienia) na reakcje:
- natychmiastowe – IgE-zależne (do 1 h od zadziałania czynnika alergizującego)
- cytotoksyczne – zależne od przeciwciał IgM, IgG (objawy zwykle po 3 dniach)
- kompleksów immunologicznych (objawy po 3–5 dniach)
- opóźnione – zależne od limfocytów T (objawy po 7 dniach).
We wszystkich wymienionych typach reakcji objawy niepożądane mogą dotyczyć skóry.
Zmiany skórne o charakterze bąbla pokrzywkowego najczęściej występują w reakcjach typu natychmiastowego i reakcjach kompleksów immunologicznych.
W około 40% reakcji niepożądanych występuje ostra pokrzywka. Najczęściej mija samoistnie po odstawieniu wywołującego ją leku.
U około 0,01–0,06% osób uczulonych na penicylinę występuje wstrząs anafilaktyczny – reakcja ogólnoustrojowa, mogąca stanowić zagrożenie życia . Krótki czas wystąpienia reakcji od momentu przyjęcia leku zwiększa ryzyko ciężkiego jej przebiegu.
Zdarza się, że ciężkie reakcje anafilaktyczne poprzedzone są objawami zapowiadającymi (prodromalnymi), takimi jak: świąd: podniebienia, twarzy, dłoni, stóp, metaliczny smak w jamie ustnej, chrypka, niepokój, lęk, rumień.
Objawy anafilaktyczne dotyczyć mogą różnych narządów.
- skóra: zmiany o charakterze pokrzywki o różnym stopniu nasilenia, rumień, świąd, obrzęk warg
- oczy: zaczerwienienie spojówek, łzawienie, świąd
- drogi oddechowe: świąd nosa, wodnisty katar, salwy kichania, uczucie przeszkody w gardle, chrypka, utrudniony oddech, napadowy kaszel, świszczący oddech
- przewód pokarmowy: kurczowe bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty
- układ krążenia: spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca, zapaść
- inne objawy to: ból głowy, niepokój, ból w klatce piersiowej, drgawki.
W około 85–90% przypadków reakcja anafilaktyczna zaczyna się zmianami skórnymi, ale zdarza się, że początkiem ciężkich reakcji ogólnoustrojowych są objawy ze strony innych narządów.
Objawy cechują się dużą zmiennością nie zawsze dotyczą wszystkich narządów.
W przypadku potwierdzonej nadwrażliwości leku wywołującego objawy kliniczne nie należy stosować – chyba, że leku nie można zastąpić innym. Decyzję podejmuje doświadczony alergolog. Lek podaje się w placówce medycznej zapewniającej podjęcie sprawnej reanimacji (w razie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego).
W ustaleniu nadwrażliwości bardzo ważny jest dokładnie zebrany wywiad, pomocne są badania dodatkowe.
W diagnostyce nadwrażliwości na penicyliny wykorzystuje się testy punktowe, testy śródskórne, w reakcjach kontaktowych – testy płatkowe, testy prowokacji z lekiem.
Rzadziej stosowane badania to oznaczanie przeciwciał sIgE, test uwalniania histaminy z bazofilów, odczyn transformacji limfocytów LTT (w alergii nienatychmiastowej).
Badania przeprowadzane są w poradniach alergologicznych specjalizujących się w diagnostyce nadwrażliwości na leki.
Piśmiennictwo:
Anafilaksja. Stanowisko Panelu Ekspertów. Polskiego Towarzystwa Alergologicznego. Kruszewski J. (red.). Drukarnia Narodowa S.A. 2009.Bogus- Buczyńska I., Kuna P.: Praktyczne aspekty alergii na antybiotyki betalaktamowe. Terapia. Alergologia, 2006, XIV, 4; 1789: 71–77.
Mierzejewska J., Kucharczyk., Jahnz-Różyk K.: Reakcje nadwrażliwości na leki. Antybiotyki betalaktamowe. Alergia 2009; 2/40: 45–46.
Rudzki E.: Alergia na leki. Wydawnictwo Czelej, 2002: 97–157.
Zawodniak A., Kuna P.: Diagnostyka nadwrażliwości na leki. Terapia. Alergologia, 2010, XVIII, 4: 19237032-36.
