Trwająca nadal pandemia COVID-19 zupełnie zmienia okoliczności podróżowania. ECDC zaleca unikanie podróży, które nie są niezbędne. O tym, jakie obowiązują zasady, mówi dr Anna Kuna z Kliniki Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych, Wydziału Nauk o Zdrowiu z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.
Fot. Pixabay.com
Katarzyna Pelc: Czy podróże zagraniczne podczas nadchodzących wakacji są bezpieczne? Czy są dostępne wytyczne dla podróżujących, które pozwalają ocenić ryzyko takich podróży podczas pandemii COVID-19?
Dr n. med. Anna Kuna: W kontekście trwającej pandemii COVID19 zupełnie zmieniły się okoliczności podróżowania. Od początku epidemii wprowadzono różne ograniczenia w przemieszczaniu się osób, co – jak wiemy – nie zatrzymało ekspansji wirusa, stworzyło jednak szansę na opóźnienie jego introdukcji na obszary wolne od transmisji lub o bardzo niskim jej poziomie.
Jedną z propozycji wytycznych dla podróżujących ma być strona reopen.europa.eu/pl, gdzie po określeniu swojego planu podróży będzie się można wkrótce dowiedzieć o wymogach i sytuacji epidemiologicznych poszczególnych państw. Zalecenia te mają być dostępne dla krajów UE.
W przypadku podróży poza Europę należy korzystać z serwisów WHO (https://www.who.int), CDC (cdc.gov/travel) i wytycznych ambasad, strony Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Lotniczych (www.iatatravelcenter.com) oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP (www.gov.pl/web/dyplomacja/informacje-dla-podrozujacych).
Czy istnieją uniwersalne zasady testowania w kierunku zakażenia SARS-CoV2 i kwarantanny dla podróżujących na świecie lub w Europie?
Każde państwo ustala zasady testowania we własnym zakresie. WHO, ECDC i CDC służą jako organizacje doradcze i ich zalecenia nie są ponad wytycznymi poszczególnych krajów. Wzbudza to wiele problemów, ponieważ każdy kraj ma swoje własne rekomendacje i obostrzenia, z którymi należy zapoznać się przed wyjazdem, ponadto z uwagi na dynamikę epidemii często się one zmieniają.
Jakie znaczenie ma Unijny Certyfikat COVID? Gdzie szukać informacji?
Zasady przyznawania UCC – Unijnego Certyfikatu COVID – reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/953 z dnia 14 czerwca 2021 roku w sprawie ram wydawania, weryfikowania i uznawania interoperacyjnych zaświadczeń o szczepieniu, wyniku testu i o powrocie do zdrowia w związku z COVID19 w celu ułatwienia swobodnego przemieszczania się w czasie pandemii COVID-19. UCC ma ułatwić osobom zaszczepionym, ozdrowieńcom oraz posiadaczom ujemnego wyniku badania w kierunku zakażenia wirusem SARS-CoV2 podróżowanie w obrębie całej Unii Europejskiej. Taka „przepustka” będzie ważna po 14 dniach od ostatniej dawki szczepionki. Status ozdrowieńca przyznawany jest obecnie osobom, które przebyły infekcję potwierdzoną dodatnim testem PCR, ważny od 11. do 180. dnia od uzyskania dodatniego wyniku testu. Test ujemny warunkuje ważność certyfikatu przez 48 godzin, podstawą do otrzymania UCC może być także ujemny test antygenowy (znajdujący się na liście wzajemnie uznawanych testów, tutaj). UCC powinien być powszechnie dostępny od 1 lipca 2021 roku, z zastrzeżeniem możliwych opóźnień technicznych do 6 tygodni.
Jakie jest znaczenie szczepień przeciwko COVID19 w podróżach międzynarodowych?
Poza oczywistym aspektem bezpieczeństwa zdrowotnego, szczepienie przeciwko COVID19 ma z założenia ułatwić osobom uodpornionym przemieszczanie się w obrębie UE bez niedogodnych restrykcji. Zgodnie ze stanowiskiem WHO z lutego 2021 roku szczepienie przeciwko COVID19 nie powinno być obowiązkowo wymagane od podróżnych jako warunek swobodnego przemieszczania się osób, nie zostało też uwzględnione w Międzynarodowych Przepisach Zdrowotnych ani nie opublikowano regulacji prawnych dotyczących szczepień przeciwko COVID19 w ruchu międzynarodowym.
Czy otrzymane w Polsce zaświadczenie potwierdzające wykonanie szczepienia przeciwko COVID19 jest ważne podczas przekraczania granic na całym świecie? Czy potrzebna jest Międzynarodowa Książeczka Szczepień?
Zaświadczenie w postaci papierowej, z nazwą szczepionki, datą jej podania i danymi pacjenta, może nie być wystarczające do swobodnego przekraczania granic. Przejściowym rozwiązaniem (ale nadal bardzo użytecznym) stał się wpis w Międzynarodowej Książeczce Szczepień, który zgodnie z przepisami może być dokonany przez każdą osobę mającą w Polsce prawo do przeprowadzania szczepień ochronnych.
W nawiązaniu do UCC, przed podróżą należy pobrać zaświadczenie o szczepieniu w postaci kodu QR z Internetowego Konta Pacjenta, jego wersji mobilnej mIKP lub aplikacji mObywatel. Zaświadczenie powinny także wydawać punkty szczepień, w których dokonano podania szczepionki, mogą je także wydać poinformowane o szczepieniu przychodnie POZ. Kod QR można przechowywać w wersji papierowej albo jako dokument pdf w telefonie czy na komputerze.
Jak wspomniałam, UCC ma ułatwiać obywatelom podróże w obrębie UE. W przypadku dalszych wyjazdów dobrym rozwiązaniem jest właśnie wpis o szczepieniu do Międzynarodowej Książeczki Szczepień. Jednak każdy kraj ma prawo do własnych ustaleń, np. wskazania konkretnych szczepionek czy też testów przez siebie uznawanych. Niezbędne jest zatem dokładne sprawdzenie przed wyjazdem wytycznych kraju docelowego.
Dokumentację w Międzynarodowej Książeczce Szczepień uzupełnia się bezpośrednio po szczepieniu lub później, jeśli zaświadczenie o szczepieniu nie budzi wątpliwości lekarza. Miejsce na poświadczenie szczepienia przeciwko COVID-19 znajduje się na stronie 6–7, w miejscu opisanym „International Certificate of Vaccinations or Prophylaxis”.
A co z dziećmi, które w ciągu najbliższych miesięcy nie będą zaszczepione z powodu braku dostępnej szczepionki? Czy mogą przekraczać granicę? Czy są zwolnione z testów, jeśli podróżują z zaszczepionymi rodzicami lub opiekunami?
Wszystko zależy od konkretnego kraju. Dla przykładu, w Wielkiej Brytanii (www.gov.uk/guidance/travel-abroad-from-england-during-coronavirus-covid-19) zasady kwarantanny są jednakowe dla dzieci i dla dorosłych.Przepisy różnią się nie tylko w poszczególnych krajach, ale zmieniają się także w czasie. Nie ma innej rady, jak dokładnie sprawdzać wszystkie wytyczne przed podróżą.
Jakie jest ryzyko związane z nowymi wariantami SARSCoV2 w podróżach międzynarodowych, dla zdrowia osób podróżujących i w kontekście zdrowia publicznego?
Obecnie właśnie nowe warianty SARSCoV-2 wzbudzają najwięcej obaw, szczególnie związane z większą zakaźnością i ucieczką immunologiczną przed odpornością wytworzoną przez szczepienia. Przekonano się już, że restrykcje dotyczące podróżujących nie gwarantują zatrzymania rozprzestrzeniania się wirusa i jego odmian, mogą jednak spowolnić ten proces.
Pomimo że pandemia trwa już ponad rok, nadal wydaje się nieprzewidywalna. W kwietniu i maju br. turyści i himalaiści z Polski zostali zaskoczeni przez lockdown w Indiach i Nepalu, nie mając możliwości powrotu do kraju. Czy można uniknąć takich sytuacji w podróży? Jak wiarygodnie oceniać sytuację epidemiologiczną w kraju docelowym, do którego planujemy wyjazd?
W sytuacji ekstremalnej, jaką jest światowa pandemia, nie można mieć pewności, że zaplanowana podróż odbędzie się bez żadnych przeszkód. Teraz bardziej niż kiedykolwiek wystąpić mogą niespodzianki w czasie wyjazdu, również te najbardziej niepożądane i diametralnie zmieniające plany podróżnika. Na pewno warto zaszczepić się przeciwko COVID-19 i mieć zaświadczenie o tym uodpornieniu; może zdarzyć się, że po wprowadzeniu restrykcji dla podróżujących zwolnione z nich będą właśnie osoby zaszczepione.
Czy osoby obciążone chorobami przewlekłymi mogą aktualnie podróżować za granicę?
Tak, zarówno przed pandemią COVID-19, jak i teraz osoby chore przewlekle mogą bezpiecznie podróżować. Wszystko zależy od regionu planowanej podróży i odpowiedniego przygotowania.
Informacje służb sanitarnych i ostrzeżenia dla podróżujących koncentrują się obecnie na SARSCoV2, a co z pozostałymi problemami zdrowotnymi związanymi z podróżowaniem? Czy sprawdziły się przewidywania dotyczące wzrostu zagrożenia chorobami tropikalnymi ze związanymi z pandemią utrudnieniami w programach prewencyjnych w krajach rozwijających się? Jakie jest właściwe przygotowanie medyczne do takich podróży w czasie pandemii COVID19?
Obecnie każdy podróżujący powinien stosować środki ochrony osobistej w czasie wyjazdu oraz przestrzegać wytycznych obowiązujących w danym kraju. Według CDC wszystkie osoby powyżej 16. roku życia należy zaszczepić przeciwko COVID19 i taka propozycja powinna być uwzględniona w czasie konsultacji przed podróżą. Pozostałe zalecenia nie uległy zmianie, czyli w zależności od rejonu podróży, należy rozważyć dostępne szczepienia ochronne przeciwko chorobom występującym w tropiku, objaśnić zasady higieny żywienia, zaproponować chemioprofilaktykę malarii w przypadkach koniecznych i uzupełnić apteczkę podróżnych.
Czy w trakcie pandemii zmieniła się epidemiologia chorób infekcyjnych związanych z podróżowaniem?
Dane epidemiologiczne pojawiają się w medycynie tropikalnej z pewnym opóźnieniem. Obecnie oczekujemy na analizę danych liczbowych z ostatnich lat, np. ostatni dostępny World Malaria Report 2020 przedstawia sytuację epidemiologiczną malarii w 2019 roku. W wielu publikacjach autorzy podejmowali próby oceny możliwego wpływu pandemii COVID19 na choroby tropikalne, jednak rzeczywisty związek tych jednostek chorobowych wykazać będzie można w następnych miesiącach lub nawet latach.
Kto w Polsce zajmuje się profilaktyką dla podróżujących do tropiku lub miejsc o złych warunkach sanitarnych? Dokąd mogą zgłaszać się osoby potrzebujące szczepień lub innych form profilaktyki przed podróżą, zwłaszcza teraz, podczas pandemii?
Zarówno przed pandemią COVID-19, jak i obecnie medycznym przygotowaniem podróżujących do tropiku zajmują się w Polsce przede wszystkim poradnie chorób tropikalnych i punkty szczepień. W pewnym zakresie, w zależności od merytorycznego przygotowania lekarza, może takiej porady przed podróżą udzielić lekarz rodzinny, specjalista chorób zakaźnych i pediatra (wielu z nich szkoli się w tym kierunku). Z uwagi na okresowe trudności w dostępie do lekarzy, a także wprowadzenie szczepień przeciwko COVID-19 w zakres obowiązków wielu poradni chorób tropikalnych, podróżnicy często korzystają ze stron internetowych (polecamy sprawdzone, jak cdc.gov/travel, aplikację TravWell, www.who.int) i zgłaszają się po pomoc medyczną na ostatnim etapie, czyli wykonania szczepień ochronnych. Poradnie chorób tropikalnych nadal działają, choć z powodu pandemii często na nieco innych zasadach, o których trzeba najpierw dowiedzieć się telefonicznie lub e-mailowo, żeby nie tracić czasu i nerwów w przypadku zmiany godzin funkcjonowania czy zasad przyjęć osób zainteresowanych.
Z jednej strony słyszymy o kolejnych badaniach potwierdzających bezpieczeństwo podróży lotniczych podczas pandemii, tj. małe ryzyko zakażenia SARSCoV2 w samolocie, z drugiej pojawiają się doniesienia o takich infekcjach wywołanych wariantem Delta („indyjskim”). Co wiadomo na ten temat?
Właściwie od początku pandemii podróże lotnicze zostały uznane za jedne z bezpieczniejszych form transportu, między innymi z powodu obiegu powietrza w kabinie lotniczej z uwzględnieniem filtrów przeciwwirusowych. Nie oznacza to jednak zupełnego bezpieczeństwa tej formy podróży, szczególnie gdy mowa o bardzo zakaźnych wariantach, jak Delta, które zmieniają w ogóle dotychczasowe postrzeganie transmisji wirusa.
Po powrocie z tropiku chory z gorączką zgłasza się do lekarza POZ lub na SOR podczas pandemii COVID-19. Jakie jest obecnie właściwe postępowanie w takiej sytuacji?
Obowiązują wszystkie dotychczasowe zasady diagnozowania gorączki po powrocie z tropiku, dodatkowo z jednoczesnym uwzględnieniem możliwości zakażenia SARSCoV2.
Jaka przyszłość czeka podróżnych w kontekście profilaktyki zdrowotnej? Co zmieni się w medycynie podróży?
Mam nadzieję, że wkrótce pandemia COVID-19 zakończy się i będziemy mogli wrócić do zapewne nowej, ale jednak normalności. Myślę, że na długo pozostanie z nami brak wcześniejszego poczucia bezpieczeństwa oraz czujność w śledzeniu doniesień epidemiologicznych. Wiem, że ludzie z coraz większym trudem znoszą obostrzenia między innymi w swobodnym poruszaniu się po świecie i spodziewam się ogromnego ożywienia ruchu turystycznego. Z uwagi jednak na nieprzewidywalność tej pandemii są to na razie tylko moje przypuszczenia.
Dziękuję za rozmowę.
A ja dziękuję za wsparcie merytoryczne dr n. med. Agnieszce Wroczyńskiej.
Rozmawiała Katarzyna Pelc
