Choroba Hashimoto

Co to jest choroba Hashimoto i jakie są jej przyczyny?

Nazwa „choroba Hashimoto” pochodzi od nazwiska japońskiego chirurga dr Hakaru Hashimoto, który w 1912 roku opisał 4 przypadki tej choroby. Choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. W normalnych warunkach układ immunologiczny chroni organizm przed zakażeniami. W tym przypadku natomiast w wyniku nieprawidłowego pobudzenia układu immunologicznego dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy. Powoduje to przewlekłe niebolesne zapalenie tarczycy, powoli (przez lata) niszczące ten gruczoł i prowadzące do zmniejszenia produkcji hormonów.

Jak często występuje choroba Hashimoto?

Niedoczynność tarczycy jest najczęstszym zaburzeniem czynności tarczycy – występuje u około 5% dorosłych kobiet i około 1% mężczyzn, choroba Hashimoto jest zaś najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Choć częstość występowania choroby Hashimoto zwiększa się z wiekiem (zwłaszcza u osób po 60. rż.), choroba występuje również u osób młodych i dzieci, często u członków rodziny. Częściej występuje również u pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznymi (np. cukrzycą typu 1, celiakią, reumatoidalnym zapaleniem stawów, bielactwem, niedokrwistością Addisona i Biermera).

Jak się objawia choroba Hashimoto?

Przebieg choroby Hashimoto może być bardzo różnorodny. Ogólnie objawy można podzielić na miejscowe (związane z wielkością tarczycy) oraz związane z niedoborem hormonów tarczycy (więcej szczegółów: Niedoczynność tarczycy).

Na początku choroby tarczyca może być powiększona (wole). Obecnie choroba Hashimoto jest jedną z najczęstszych przyczyn wola. W trakcie dalszego przebiegu tarczyca staje się coraz mniejsza i mogą się pojawić jej guzki (więcej szczegółów: Guzki tarczycy). Przewlekłe zapalenie limfocytowe zwykle nie powoduje bólu szyi w okolicy tarczycy.

Główne objawy wskazujące na niedoczynność tarczycy to:

• ciągłe uczucie zimna,
• zmęczenie/senność,
• depresja,
• zaburzenia pamięci,
• zwiększenie masy ciała,
• rzadsze oddawanie stolca/zaparcia,
• spowolnienie czynności serca, niskie ciśnienie tętnicze,
• sucha, łuszcząca się, blada skóra, suche włosy,
• zaburzenia miesiączkowania, niepłodność.

W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić zwiększone stężenie cholesterolu i niedokrwistość.

Objawy rozwijają się powoli (w ciągu lat), w miarę stopniowego niszczenia gruczołu tarczowego i zmniejszania się produkcji hormonów tarczycy; mogą mieć również różne nasilenie – od łagodnego do bardzo ciężkiego. Nasilenie objawów zależy przede wszystkim od czasu trwania niedoczynności tarczycy oraz stopnia niedoboru hormonów. Generalnie im dłużej trwa niedoczynność tarczycy i im bardziej jest nasilona, tym głębsze są towarzyszące jej objawy. Skutki ciężkiej niedoczynności tarczycy mogą obejmować choroby serca, niepłodność, a w bardzo ciężkich przypadkach nawet śpiączkę. Z drugiej strony osoby z utajoną niedoczynnością tarczycy mogą nie zauważyć u siebie żadnego z wymienionych objawów; chorobę można wówczas wykryć jedynie na podstawie badań hormonalnych (czytaj również Objawy choroby Hashimoto).

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów?

W przypadku wystąpienia objawów wskazujących na niedoczynność tarczycy należy się zgłosić do lekarza rodzinnego, który po badaniu lekarskim (po zebraniu wywiadu i badaniu) zdecyduje o konieczności oznaczenia stężenia TSH. Okresowe oznaczenia stężeń TSH należy również wykonywać u osób, u których w rodzinie stwierdzono chorobę Hashimoto, i osób z innymi chorobami autoimmunologicznymi. Szczególnie ważne jest rozpoznanie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę, ponieważ ten stan jest bardzo niekorzystny zarówno dla matki, jak i płodu (patrz: Niedoczynność tarczycy w ciąży). Dlatego też wielu specjalistów zaleca oznaczenie stężenia TSH u każdej kobiety planującej ciążę.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?

Potwierdzenie niedoczynności tarczycy wymaga wykonania badań hormonalnych. Wstępne badanie oceniające czynność tarczycy (oznaczenie stężenia TSH we krwi) może zlecić lekarz rodzinny. Jeżeli wynik będzie nieprawidłowy (powyżej górnej granicy normy), konieczne jest oznaczenie stężenia wolnej tyroksyny (FT4). Jawną niedoczynność tarczycy rozpoznaje się, jeżeli zwiększonemu stężeniu TSH towarzyszy zmniejszone stężenie FT4. Utajoną (subkliniczną) niedoczynność tarczycy rozpoznaje się, gdy zwiększonemu stężeniu TSH towarzyszy prawidłowe stężenie FT4.

W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy lekarz będzie się starał ustalić jej przyczynę.

Pomocne jest:

• USG tarczycy – w przebiegu choroby Hashimoto stwierdza się zmniejszenie (lub zwiększenie) tarczycy i/lub zmniejszoną jej echogeniczność,
• oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) – zwiększone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto.

Jakie są sposoby leczenia?

Niestety nie ma skutecznej metody leczenia przewlekłego zapalenia limfocytowego, które zahamowałoby proces niszczenia tarczycy, dlatego terapia choroby Hashimoto polega na leczeniu niedoczynności tarczycy, czyli na przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy. Lewotyroksyna produkowana syntetycznie jest identyczna jak hormon wytwarzany w tarczycy i ma takie samo działanie. W Polsce istnieje wiele preparatów lewotyroksyny, które mogą się nieznacznie różnić efektem działania, dlatego najlepiej przyjmować stale ten sam preparat. Regularne przyjmowanie brakujących hormonów tarczycy prowadzi do normalizacji stężenia TSH i powrotu do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Większość chorych można leczyć ambulatoryjnie. U osób z ciężką niedoczynnością tarczycy lub ze współistniejącymi poważnymi chorobami (np. chorobą serca) początkowo konieczne może być leczenie w szpitalu.

Lewotyroksynę należy przyjmować regularnie, najlepiej o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30–60 minut przed posiłkiem. Lekarz ustala dawkę początkową leku indywidualnie w przypadku każdego pacjenta, w zależności od stopnia niedoczynności tarczycy i współistniejących chorób. Decyzję o leczeniu utajonej niedoczynności tarczycy podejmuje się indywidualnie w przypadku każdego chorego. Następnie lekarz przeprowadza kontrolne oznaczenie stężenia TSH i na podstawie jego wyniku modyfikuje dawkę leku. W dniu oznaczania stężenia TSH chory nie powinien przed badaniem przyjmować lewotyroksyny (lek należy przyjąć po pobraniu krwi). Początkowo konieczne mogą być częstsze kontrole TSH (co ok. 6–12 tyg.), natomiast po stabilnym wyrównaniu niedoczynności tarczycy kontrole TSH mogą być rzadsze (co 6–12 mies.). Należy poinformować lekarza prowadzącego o wszystkich innych przyjmowanych lekach, niektórych leków (np. preparatów żelaza) nie należy bowiem przyjmować razem z lewotyroksyną (czytaj również: Choroba Hashimoto - zasady leczenia).

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

W przypadku pacjentów z chorobą Hashimoto i niedoczynnością tarczycy konieczne jest przewlekłe leczenie lewotyroksyną przez całe życie, które – choć nie daje całkowitego wyleczenia – przywraca zdrowie.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

W przypadku rozwoju niedoczynności tarczycy u chorych z chorobą Hashimoto leczenie prowadzi się przez całe życie. U osób z rozpoznaną chorobą autoimmunologiczną większe jest również ryzyko zachorowania na inną chorobę autoimmunologiczną, dlatego u osób z chorobą Hashimoto konieczna może być okresowa obserwacja w kierunku innych chorób autoimmunologicznych (np. celiakii, niedoczynności kory nadnerczy).

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto) są uwarunkowane genetycznie. Nie mamy wpływu na predyspozycję genetyczną osób obciążonych. Osoby, u których w rodzinie występują autoimmunologiczne choroby tarczycy, powinny informować o tym lekarzy, aby uniknąć przyjmowania leków mogących wpływać na rozwój choroby. Osoby te powinny również okresowo kontrolować stężenie TSH, aby jak najszybciej rozpoznać rozwijającą się niedoczynność tarczycy i nie dopuścić do wystąpienia jej ciężkich objawów.