Selen

Selen (Se) w organizmie człowieka występuje w śladowych ilościach. Największe jego ilości znajdują się w mięśniach, wątrobie, nerkach, przysadce mózgowej, tarczycy.

Selen jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg wielu procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Występuje głównie w postaci selenometioniny i selenocysteiny. Pierwiastek ten jest składnikiem około 20 enzymów, m. in. peroksydazy glutationowej, która jest czynnikiem antyoksydacyjnym, chroniącym błony komórkowe przed szkodliwym działaniem nadtlenków. Jest silnym przeciwutleniaczem i razem z witaminą E pełni ochronną rolę przed szkodliwym wpływem wolnych rodników. Selen jest niezbędny do prawidłowej syntezy, aktywacji i metabolizmu hormonów tarczycowych. Odgrywa rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego. Pojawiają się doniesienia, że przy odpowiednio wysokim spożyciu, selen może zmniejszać ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory. Wskazuje się także na pozytywną rolę tego mikroskładnika w zapobieganiu chorobom zapalnym, sercowo-naczyniowym i neurologicznym. Ponadto selen ogranicza toksyczne działanie ksenobiotyków, szczególnie metali ciężkich tworząc z nimi trwałe kompleksy, co obniża ich toksyczność.

Selen jest mikroskładnikiem, w przypadku którego istnieje niewielka różnica pomiędzy ilością zalecaną a dawką toksyczną. Stąd też niedobory selenu jak i jego nadmiar mogą być niebezpieczne dla organizmu człowieka.

Niedobory selenu wynikają przede wszystkim z niedostatecznej podaży tego pierwiastka z dietą. Mogą one prowadzić do zwyrodnienia wielu narządów i tkanek. Do chorób spowodowanych brakiem selenu należą: choroba Keshan (kardiomiopatia – endemiczna choroba mięśnia sercowego), choroba Kashin-Beck (choroba układu kostno-stawowego). Wskazuje się także na związek pomiędzy niedostateczną ilością selenu w organizmie a np. osłabieniem odporności, ryzykiem wystąpienia niektórych nowotworów, rozwojem choroby niedokrwiennej serca czy chorób neurodegeneracyjnych. Niedobory selenu zaobserwowano również m.in. u osób chorych na AIDS, fenyloketonurię, mukowiscydozę, u osób z ostrym zapaleniem trzustki, reumatoidalnym zapaleniem stawów, czy z depresją.

Przy nadmiernym spożyciu selenu z dietą lub stosowaniem suplementacji mogą wystąpić objawy zatrucia. Należą do nich: wypadanie włosów, łamliwość i utrata paznokci, zapalenie skóry, czosnkowy oddech, biegunka, depresja, uszkodzenie wątroby i nerek, anoreksja. Jednakże przypadki ostrego zatrucia selenem pochodzącym z diety występują rzadko.

Zawartość selenu w żywności jest zróżnicowana. Z uwagi na fakt, że selen występuje w organizmach w połączeniu z białkiem, produkty zawierające duże ilości białka zazwyczaj charakteryzują się dużą zawartością selenu. Do tych produktów należą: podroby, mięso i przetwory, ryby, owoce morza, mleko i przetwory, drożdże, pieczywo. Warzywa i owoce zawierają na ogół mniejsze ilości selenu, wyjątek stanowią czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, grzyby. Zawartość selenu w przykładowych produktach spożywczych podano w tabeli.

Ogólnie związki selenu są dobrze wchłaniane, przy czym selen w postaci organicznej jest lepiej przyswajalny od form nieorganicznych. Średnio przyswajalność selenu z diety waha się w granicach 55-65%.

Czynnikami ułatwiającymi przyswajanie selenu są: białko (metionina), witaminy A, E, C oraz inne związki o właściwościach przeciwutleniających. Natomiast przy podwyższonej ilości metali ciężkich i siarki przyswajalność selenu spada.

Średnie zapotrzebowanie na selen dla osób dorosłych wynosi 45 µg/osobę/dobę (Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B., 2008).