×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Selen - wlaściwości, źródła pokarmowe

mgr inż. Beata Przygoda
Samodzielna Pracownia Wartości Odżywczych Żywności Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie
Aktualizacja: dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Selen to pierwiastek odpowiedzialny za wiele istotnych funkcji w organizmie. Jest on m. in. przeciwutleniaczem, który chroni organizm przed niekorzystnym wpływem wolnych rodników. Źródła pokarmowe selenu to przede wszystkim mięso i przetwory mięsne.


Fot. pixabay.com

Selen - właściwości

Selen (Se) w organizmie człowieka występuje w śladowych ilościach. Najwięcej tego pierwiastka znajduje się w mięśniach, wątrobie, nerkach, przysadce mózgowej i tarczycy.

Selen jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg wielu procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Występuje głównie w postaci selenometioniny i selenocysteiny.

Pierwiastek ten jest składnikiem około 20 enzymów, m.in. peroksydazy glutationowej, która jest czynnikiem antyoksydacyjnym, chroniącym błony komórkowe przed szkodliwym działaniem nadtlenków. Jest silnym przeciwutleniaczem i razem z witaminą E pełni ochronną rolę, zabezpieczając przed szkodliwym wpływem wolnych rodników.

Selen jest niezbędny do prawidłowej syntezy, aktywacji i metabolizmu hormonów tarczycy. Odgrywa rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Pojawiają się doniesienia, że przy odpowiednio wysokim spożyciu, selen może zmniejszać ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory. Wskazuje się także na pozytywną rolę tego mikroskładnika w zapobieganiu chorobom zapalnym, sercowo-naczyniowym i neurologicznym. Ponadto selen ogranicza toksyczne działanie ksenobiotyków, szczególnie metali ciężkich, tworząc z nimi trwałe kompleksy, co zmniejsza ich toksyczność.

Selen jest mikroskładnikiem, w przypadku którego istnieje niewielka różnica pomiędzy ilością zalecaną a dawką toksyczną. Stąd też zarówno niedobory selenu jak i jego nadmiar mogą być niebezpieczne dla zdrowia człowieka.

Niedobór selenu

Niedobory selenu wynikają przede wszystkim z niedostatecznej podaży tego pierwiastka w diecie. Mogą one prowadzić do zwyrodnienia wielu narządów i tkanek oraz powstania takich chorób, jak:

  • choroba Keshan (kardiomiopatia – endemiczna choroba mięśnia sercowego)
  • choroba Kaszina-Beka (osteoarthritis deformans endemica
  • choroba układu kostno-stawowego).

Wskazuje się także na związek pomiędzy niedostateczną ilością selenu w organizmie a np. osłabieniem odporności, ryzykiem wystąpienia niektórych nowotworów, rozwojem choroby niedokrwiennej serca czy chorób neurodegeneracyjnych.

Niedobory selenu zaobserwowano również m.in. u osób chorych na AIDS, fenyloketonurię, mukowiscydozę, u chorych na ostre zapalenie trzustki, reumatoidalne zapalenie stawów, czy depresję.

Nadmiar selenu

Przy nadmiernym spożyciu selenu w diecie lub w drodze suplementacji mogą wystąpić objawy zatrucia, zwane selenozą.

Należą do nich:

  • wypadanie włosów
  • łamliwość i utrata paznokci
  • zapalenie skóry
  • czosnkowy oddech (nie spowodowany spożyciem czosnku)
  • biegunka
  • depresja
  • uszkodzenie wątroby i nerek
  • anoreksja.

Jednakże przypadki ostrego zatrucia selenem pochodzącym z diety występują rzadko. Do ostrych i śmiertelnych przypadków toksyczności dochodziło zazwyczaj w wyniku przypadkowego spożycia gramowych ilości selenu.

Pokarmowe źródła selenu

Zawartość selenu w żywności jest zróżnicowana. Z uwagi na fakt, że selen występuje w organizmach w połączeniu z białkiem, produkty zawierające duże ilości białka zazwyczaj charakteryzują się dużą zawartością selenu.

Do produktów bogatych w selen należą:

  • podroby
  • mięso i jego przetwory
  • ryby
  • owoce morza
  • mleko i przetwory mleczne
  • drożdże
  • pieczywo.

Warzywa i owoce zawierają na ogół mniejsze ilości selenu, wyjątek stanowią czosnek, suche nasiona roślin strączkowych, grzyby. Zawartość selenu w przykładowych produktach spożywczych podano w tabeli.

Ogólnie, związki selenu są dobrze wchłaniane, przy czym selen w postaci organicznej jest lepiej przyswajalny od form nieorganicznych. Średnio przyswajalność selenu z diety waha się w granicach 55–65%. Z kolei przy niedoborach tego pierwiastka w organizmie jego przyswajalność wzrasta.

Czynnikami ułatwiającymi przyswajanie selenu są:

  • białko (metionina)
  • witaminy A, E, C
  • inne związki o właściwościach przeciwutleniających.

Natomiast przy podwyższonej ilości metali ciężkich i siarki przyswajalność selenu spada.

Średnie zapotrzebowanie na selen dla osób dorosłych wynosi 45 µg/osobę/dobę.

Tabela. Zawartość selenu w 100 g wybranych produktów spożywczych
produkt selen µg
łosoś świeży 32,2
łosoś wędzony 26
jaja kurze całe 23,3
kasza gryczana 20
kakao, proszek 14,3
szynka wędzona 12,1
ser, ementaler pełnotłusty 9,5
wieprzowina, schab 6,9
ryż biały 6,0
ser, brie pełnotłusty 5,8
czekolada gorzka 4,5
czekolada mleczna 4,5
orzechy włoskie 1,7
mleko 1,5% tł. 1,54
jogurt z owocami 1,3
chleb żytni razowy 1,27
banan 1,04
brokuły 0,6
jabłko 0,3
pomidor 0,3
szpinak 0,1
pomarańcza 0,05
Źródło: www.foodcomp.dk

Piśmiennictwo

Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Pod redakcją Mirosława Jarosza, Ewy Rychlik, Katarzyny Stoś, Jadwigi Charzewskiej. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
14.06.2023
Zobacz także
  • Białka
  • Witamina C
  • Witamina E
  • Witamina A – źródła, właściwości, działanie, skutki niedoboru
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta