Dlaczego na zaparcia częściej skarżą się kobiety niż mężczyźni? Jaka jest optymalna pozycja do defekacji? Czy regularna defekacja to defekacja codzienna? Jaki kolor, kształt i konsystencję ma prawidłowy stolec? Czy istnieje norma ilości oddawanych gazów? Na pytania odpowiada lek. Andrzej Drążek – specjalista chirurgii ogólnej i gastroenterologii.
Ewa Stanek-Misiąg: Regularna defekacja to defekacja codzienna? Jakie odstępy między wypróżnieniami mieszczą się w granicach normy?
Lek. Andrzej Drążek: Prawidłowy pasaż przez przewód pokarmowy trwa od 24 do 72 godzin. Zatem prawidłowa defekacja to wypróżnienie codzienne, ale normą będzie również wypróżnienie raz na 3 dni.
Z czego najczęściej wynika nieregularność wypróżnień?
Nieregularność wypróżnień ma różne podłoża. Znaczenie ma tu sposób odżywiania, ilość wypijanych płynów, regularny ruch, a także umiejętność załatwiania swoich potrzeb fizjologicznych poza domem. Wśród przyczyn również znajdują się: stres, zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego i Crohna, celiakia, choroba uchyłkowa, problemy chorobowe odbytu – hemoroidy, szczelina odbytu, przetoki, urazy okołoporodowe, urazy sporadyczne odbytu czy też seks analny. Nie zapominajmy o nałogach – paleniu papierosów, piciu alkoholu, nadmiernym spożyciu kawy.
Jaka jest optymalna pozycja do defekacji?
Akt defekacji to złożony proces fizjologiczny. Bardzo upraszczając, uczestniczy w nim przede wszystkim odbytnica i kanał odbytu. Odbytnica to rodzaj zbiornika, w którym gromadzą się masy kałowe. Gdy zbiornik ten zostanie wypełniony, mózg otrzymuje odpowiednią informację, rozpoczyna się defekacja. Jej pierwszy etap to skurcz przedniej ściany odbytnicy i dociśnięcie jej wraz z masami kałowymi do ściany tylnej. Masy przesuwają się w kierunku kanału odbytu. W wyniku powolnej relaksacji zwieracza wewnętrznego, a następnie zwieracza zewnętrznego masy kałowe wydostają się na zewnątrz. Cały ten proces nie powinien być wymuszony. Nie powinniśmy silnie przeć. Najbardziej właściwą pozycją do defekacji jest pozycja siedząca z lekkim pochyleniem do przodu. Każda inna pozycja przyjmowana by wymusić wypróżnienie, jest związana z jakąś patologią.
Także używanie podnóżka?
Podnóżek zalecamy szczególnie paniom, u których nastąpiło obniżenie dna miednicy małej, co jest częstą przyczyną występowania problemów z defekacją. Chciałbym tu przypomnieć, że toaleta służy do załatwiania swoich potrzeb fizjologicznych i tylko do tego. Nie jest to czytelnia, sala gier komputerowych czy miejsce odpowiadania na maile.
Problemy z defekacją obejmują także nietrzymanie stolca, popuszczanie. Co może być ich powodem?
Choroby odbytu. To są choroby, które powodują straszne upośledzenie życia osobistego, społecznego, psychicznego osób nimi dotkniętych. Zaburzenia trzymania stolca mogą być spowodowane uszkodzeniem zwieraczy odbytu (często występują u kobiet jako uraz okołoporodowy krocza z jego pęknięciem). Do innych przyczyn należą przetoki odbytu, szczeliny, a także coraz większa liczba chorób przenoszonych drogą płciową (mamy coraz więcej pacjentów z kłykcinami kończystymi). Pamiętajmy o złotej zasadzie: mam problem, idę do lekarza. Nie należy się wstydzić zadawania pytań, nie ma głupich pytań. My, jako lekarze, możemy mieć problem z odpowiedzią, ale na pewno nie pozostawimy chorych samych z ich problemem.
Dlaczego na zaparcia częściej skarżą się kobiety niż mężczyźni?
Wynika to z anatomii i dotyczy zwłaszcza kobiet, które rodziły. Podczas ciąży i porodu często dochodzi do znacznego rozciągnięcia struktur więzadłowych w dnie miednicy, a to skutkuje zmianą ułożenia przylegających do siebie narządów, z pociągnięciem ich do przodu. Zmienia się wtedy kąt odbytniczo-odbytowy. Pomocny w takiej sytuacji jest wspomniany wcześniej podnóżek.
Jak wnikliwe powinno być oglądanie kału po wypróżnieniu?
Obserwowanie organizmu jest bardzo ważne. Oglądanie stolca po wypróżnieniu, szczególnie gdy zmienił się rytm wypróżnień, pojawiły się niespecyficzne dolegliwości (np. świąd odbytu, czy ślady krwi na papierze toaletowym) ma kolosalne znaczenie. W ten sposób zauważymy zmiany, które powinny nas zawsze skierować do lekarza. Najważniejszym sygnałem jest krew. Krew traktujemy jako objaw alarmowy. Bezwzględnie konieczne jest wtedy wykonanie kolonoskopii.
Jaki kolor, kształt i konsystencję ma prawidłowy stolec?
Kolor, kształt, konsystencja stolca w dużej mierze zależy od tego, co zjemy. Stolec, nim opuści nasz organizm, tworzy jednolitą masę o twardości plasteliny. Tak uformowany kał świadczy o tym, że przewód pokarmowy funkcjonuje bez zaburzeń.
Zmiany zabarwienia stolca zależą od diety, przyjmowanych leków, a także chorób – np. żółtaczka mechaniczna może spowodować odbarwienie stolca (będzie jasny, wręcz biały). Warto pamiętać, że przyjmowanie preparatów żelaza wiąże się ze zmianą koloru stolca (staje się bardzo czarny), a często także jego konsystencji (staje się twardy), co prowadzi do zaparć.
Zwykle problem zbyt luźnych stolców i zbyt częstych wypróżnień albo odwrotnie – zbyt twardych i oddawanych rzadziej niż zwykle, ma charakter przejściowy. Niemniej, jeżeli sytuacja się przewleka lub ma tendencję do nawrotów, należy udać się do lekarza.
Jak długo mają się utrzymywać takie niepokojące objawy, żeby zacząć się nimi martwić?
Do lekarza powinniśmy się zgłosić, gdy zmiany dotyczące wypróżniania nastąpiły nagle i nie ustępują przez miesiąc albo gdy mamy więcej niż trzy wypróżnienia na dobę i taki stan utrzymuje się dłużej niż kilka dni. Natomiast w przypadku krwi w stolcu, pomocy lekarza trzeba szukać niezwłocznie.
Czy istnieje norma ilości oddawanych gazów?
Wydalamy około 600 ml gazów na dobę. Najczęściej dzieje się to bez naszej wiedzy, szczególnie wtedy, gdy jesteśmy w ruchu. Dużo produktów fermentujących w diecie i brak duchu to gotowy przepis na wzdęcia, dużą ilość gazów i ich obrzydliwą woń. Wzdęcia może powodować powietrze połykane podczas jedzenia (dotyczy to zwłaszcza osób, które dużo mówią podczas posiłków), żucia gumy oraz palenia papierosów. Nadprodukcja gazów jest też czasem objawem nietolerancji pokarmów, najczęściej nietolerancji laktozy, nadwrażliwości na gluten, czy celiakii.
Poza tym mogą ją powodować leki, zapalne choroby jelit, choroba uchyłkowa, zespół jelita drażliwego. Wielu pacjentów ma swoje teorie na temat wzdęć i gazów. Modnym obecnie „rozpoznaniem”, które przedstawiają lekarzowi jest przerost flory jelitowej – SIBO (small intestinal bacterial overgrowth). SIBO może mieć związek z procesami zapalnymi jelit, nietolerancją pokarmową, nagminnym nadużywaniem inhibitorów pompy protonowej. Najczęściej jednak wynika z nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz – będę stale to podkreślał – braku ruchu.
Inhibitory pompy protonowej leczą refluks. Dlaczego uważa Pan, że są nadużywane?
Leki te zostały dopuszczone do obrotu aptecznego jako leki bez recepty. Pacjenci bardzo często kupują je jako złoty środek na problemy refluksowe. Nie zdają sobie jednak sprawy, że lek ten wpływa na zmianę pH w żołądku, a to rzutuje na zmiany środowiskowe w jelicie cienkim. Jedną z konsekwencji takiego zaburzenia równowagi jest przerost flory jelitowej, a co za tym idzie wzdęcia i gazy.
Rozmawiała Ewa Stanek-Misiąg
Lek. Andrzej Drążek – specjalista chirurgii ogólnej i gastroenterologii przyjmuje w szpitalu Swissmed w Gdańsku.
