Niedokrwistość chorób przewlekłych towarzyszy chorobom przewlekłym, takim jak zakażenia bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze, nowotwory złośliwe, choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, układowe zapalenia naczyń), nieswoiste zapalenia jelit, niewydolność serca, niewydolność nerek, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), otyłość. Niedokrwistość chorób przewlekłych zwykle ujawnia się kilka miesięcy po wystąpieniu choroby podstawowej. Jej nasilenie koreluje z ciężkością choroby podstawowej.
Co to jest niedokrwistość chorób przewlekłych i jakie są jej przyczyny?
Krew zdrowego człowieka to około 5–6 litrów stale krążącej, płynnej tkanki. Składa się ona z kilku istotnych elementów – osocza, czyli przejrzystej, płynnej substancji, w której zawartych jest kilka rodzajów krwinek (tzn. czerwonych, białych, płytek krwi), z których każda pełni specyficzne funkcje. Niniejsze opracowanie poświęcone jest chorobie związanej z krwinkami czerwonymi, inaczej erytrocytami. Ich zadaniem jest dostarczanie tlenu pochodzącego z powietrza do każdej komórki ludzkiego ciała. Krwinki czerwone zbudowane są w sposób umożliwiający im „wyłapywanie” tlenu w płucach, następnie transportowanie go drogą naczyń krwionośnych i przekazywanie poszczególnym komórkom i tkankom. Zadanie to jest możliwe do wykonania dzięki hemoglobinie – czerwonemu barwnikowi zawartemu wewnątrz krwinki czerwonej. Jej rola polega na wiązaniu tlenu i przekazywaniu go do różnych narządów i tkanek całego organizmu, a także na odprowadzaniu dwutlenku węgla do płuc (pozbywaniu się go z organizmu).
Niedokrwistość to zmniejszenie stężenia hemoglobiny (Hb) <13 g/dl u mężczyzn lub <12 g/dl u kobiet (<11 g/dl w ciąży).
Ze względu na nasilenie wyróżnia się niedokrwistość:
- łagodną – Hb 10–12,0 g/dl (lub 13 u mężczyzn)
- umiarkowaną – Hb 8–9,9 g/dl
- ciężką – Hb 6,5–7,9 g/dl
- zagrażającą życiu – Hb <6,5 g/dl
Niedokrwistość chorób przewlekłych – przyczyny
Niedokrwistość chorób przewlekłych towarzyszy chorobom przewlekłym. Mogą to być:
- zakażenia bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze (np. gruźlica, przewlekłe zakażenie układu moczowego)
- nowotwory złośliwe
- choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, układowe zapalenia naczyń)
- inne choroby przewlekłe: nieswoiste zapalenia jelit, niewydolność serca, niewydolność nerek, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), otyłość.
Na skutek przewlekłego stanu zapalnego następuje zmniejszenie produkcji krwinek czerwonych w szpiku kostnym, a także dochodzi do skrócenia czasu ich przeżycia w organizmie. Podobny mechanizm powstawania niedokrwistości może występować u osób w starszy wieku.
Jak często występuje niedokrwistość chorób przewlekłych?
Niedokrwistość chorób przewlekłych występuje stosunkowo często. Jest drugą po niedokrwistości z niedoboru żelaza najczęściej spotykaną anemią. Częstość jej występowania zwiększa się z wiekiem, gdy rośnie prawdopodobieństwo występowania przewlekłej choroby. Ponadto wiek podeszły również jest czynnikiem ryzyka wystąpienia niedokrwistości, tak więc w przypadku seniorów leczonych przewlekle prawdopodobieństwo wystąpienia tego rodzaju niedokrwistości jest duże.
Niedokrwistość chorób przewlekłych – objawy
Wspólne objawy wszystkich rodzajów niedokrwistości obejmują:
- osłabienie, łatwą męczliwość
- upośledzenie koncentracji i uwagi
- bóle, zawroty głowy
- kołatania serca, duszności
- bladość skóry i błony śluzowej wewnątrz jamy ustnej, spojówek.
Przeczytaj więcej o objawach niedokrwistości: Niedokrwistość
Niedokrwistość chorób przewlekłych często ujawnia się kilka miesięcy po wystąpieniu choroby podstawowej, a w przypadku jej zaostrzeń anemia może również się pogłębiać. Tak więc objawy niedokrwistości nakładać się będą na objawy choroby przewlekłej rozpoznanej wcześniej. Występuje zależność między stopniem nasilenia niedokrwistości a ciężkością choroby podstawowej.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów niedokrwistości chorób przewlekłych?
W razie zaobserwowania objawów mogących wskazywać na niedokrwistość chorób przewlekłych należy zgłosić się do lekarza rodzinnego.
Niedokrwistość chorób przewlekłych – diagnostyka
Z reguły niedokrwistość chorób przewlekłych ma umiarkowane nasilenie. W morfologii krwi zwykle stężenie hemoglobiny wynosi ≥9 g/dl. Krwinki czerwone są prawidłowej wielkości (MCV w normie), rzadziej poniżej normy. Stężenie hemoglobiny w krwinkach czerwonych również zwykle jest prawidłowe (MCH, MCHC w normie). Z uwagi na zmniejszoną produkcję krwinek czerwonych w szpiku kostnym należy się spodziewać zmniejszonej liczby retikulocytów (tj. najmłodszych form krwinek czerwonych) we krwi.
W celu oceny obecności przewlekłego stanu zapalnego prowadzącego do wystąpienia niedokrwistości, można ocenić takie parametry, jak OB (odczyn Biernackiego), których wartość często jest podwyższona. Podobnie stężenie białka C-reaktywnego (CRP) zwiększa się w przypadku infekcji.
Gospodarka żelazem w ustroju jest zaburzona. Obserwuje się zmniejszone stężenie żelaza we krwi, zmniejszone lub prawidłowe stężenie transferyny (białka transportującego żelazo) oraz prawidłowe lub zwiększone stężenie ferrytyny („magazynu” żelaza). Oznacza to, że w sytuacji wystąpienia choroby przewlekłej i zmniejszenia produkcji krwinek czerwonych w szpiku kostnym, w organizmie zachodzi szereg procesów mających na celu również zmniejszenie obrotu żelazem. Pozostaje ono zabezpieczone w „magazynie”, jakim jest ferrytyna, natomiast jego zmniejszona pula krążąca świadczy o mniejszym zapotrzebowaniu organizmu na żelazo.
Czasami, w przypadkach wątpliwych, specjalista może zadecydować o konieczności wykonania biopsji szpiku kostnego. Za pomocą tego badania można dokładnie ocenić, jak wygląda produkcja krwi. W przypadku niedokrwistości chorób przewlekłych obserwuje się zmniejszoną liczbę prekursorów krwinek czerwonych. Może również wystąpić zwiększona ilość złogów żelaza, jako znak wolniejszej produkcji, która nie wykorzystuje materiału budulcowego, jakim jest ten pierwiastek.
Niedokrwistość chorób przewlekłych zawsze różnicuje się z niedokrwistością z niedoboru żelaza, która także występuje często.
Ze względu na to, że niedokrwistość chorób przewlekłych często pojawia się kilka miesięcy po ujawnieniu choroby podstawowej, to u pacjenta zwykle już wykonano diagnostykę i często lekarz już podejrzewa jej przyczynę.
Niedokrwistość chorób przewlekłych – leczenie
W przypadku niedokrwistości chorób przewlekłych zasadnicze znaczenie ma prawidłowe leczenie choroby podstawowej. Jednak w niektórych przypadkach, np. u chorych z objawami niewydolności serca, dławicą piersiową, zaburzeniami czynności ośrodkowego układu nerwowego, a także w przypadku ciężkiej niedokrwistości, przetacza się preparaty krwi (KKCz – koncentrat krwinek czerwonych).
U części pacjentów, u których stwierdza się również niedobór żelaza, wskazane jest jego wyrównanie. U pacjentów w trakcie leczenia nowotworów złośliwych za pomocą chemioterapii można stosować leki stymulujące produkcję krwinek (tzw. leki stymulujące erytropoezę). Należą do nich erytropoetyna i darbepoetyna. Leki te stosuje się również w niedokrwistości w przebiegu przewlekłej choroby nerek.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie niedokrwistości chorób przewlekłych?
Całkowite wyleczenie niedokrwistości chorób przewlekłych jest możliwe. Warunkiem jest kontrola choroby przewlekłej, która jest przyczyną niedokrwistości. Istotna jest również prawidłowo zbilansowana dieta, zapobiegająca niedoborowi żelaza i witamin.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia niedokrwistości chorób przewlekłych?
Okresowa kontrola morfologii krwi jest wskazana, zwłaszcza, gdy choroba podstawowa jest przewlekła, przebiega z okresami zaostrzeń lub gdy występują objawy sugerujące nawrót niedokrwistości. Istotna jest również urozmaicona dieta.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na niedokrwistość chorób przewlekłych?
Zapobieganie tego typu niedokrwistości obejmuje kontrolę i w miarę możliwości wyleczenie choroby podstawowej.
