Powstawanie mleka w gruczołach piersiowych rozpoczyna się jeszcze w czasie trwania ciąży. Na skutek zmian hormonalnych w organizmie kobiety po porodzie zwiększa się ilość wytwarzanego mleka oraz zmienia się jego skład, dostosowując się do potrzeb rosnącego dziecka
Fot. iStock.com
Mleko przedporodowe
Pokarm tworzy się w gruczołach piersiowych już w czasie ciąży. Pod wpływem progesteronu wydzielanego przez łożysko rozwijają się pęcherzyki mleczne, a pod wpływem estrogenów sieć przewodów mlecznych. Pęcherzyki mleczne, a konkretnie komórki nabłonka wydzielniczego, zaczynają wytwarzać mleko przedporodowe między 16. a 22. tygodniem ciąży. Jest go niewiele, zbiera się w przewodach mlecznych, a u niektórych kobiet pojawia się na brodawkach. Jeśli w okresie ciąży zobaczysz kropelki i poczujesz, że piersi się powiększyły, to znak, że wszystko przebiega jak należy.
Siara - jak wygląda, jaki ma skład
W 1.–2. dobie połogu piersi nadal wytwarzają niewielkie ilości mleka – siary. Jest to gęsty, żółtawy płyn, który zawdzięcza swą barwę dużej zawartości beta-karotenu. Ilość siary w pierwszych dniach po porodzie nie jest duża, ale też żołądek noworodka jest maleńki. Na jedną porcję przyjmuje zaledwie 2–10 ml pokarmu (objętość 1–2 łyżeczek od herbaty). Łączne spożycie dobowe siary to 50–100 ml. Siary jest niewiele, ale jest bardzo cenna. Zawiera dużo immunoglobulin, zwłaszcza klasy SIgA, oraz leukocytów, zapewniających noworodkowi ochronę przed drobnoustrojami. Zawiera również czynniki wzrostu, które stymulują wzrost komórek nabłonka przewodu pokarmowego. Karmienie noworodka siarą pozwala na wzrost prawidłowej flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, sprzyja też szybszemu oddaniu smółki.
Zamiana siary w mleko przejściowe
Z chwilą wydalenia łożyska stężenie estrogenów i progesteronu gwałtownie się zmniejsza, a stężenie prolaktyny, które uległo przed porodem znacznemu zwiększeniu, nadal pozostaje duże. Te przemiany hormonalne uruchamiają wytwarzanie obfitych ilości pokarmu od 30.–40. godziny po porodzie, czyli zwykle od końca 2., a czasem od 3. czy 4. doby po porodzie. Pęcherzyki mleczne zaczynają wytwarzać 10-krotnie więcej pokarmu niż w pierwszych godzinach po porodzie. Do gruczołu piersiowego napływa dużo krwi i limfy, które niosą składniki potrzebne do wytwarzania mleka. Większość kobiet odczuwa wyraźnie powiększenie i napięcie w piersiach, zwane nawałem pokarmu. Mleko zmienia swój skład. Przestaje być żółtawą siarą, staje się białawym mlekiem przejściowym (ryc. 1.). Zmniejsza się w nim stężenie immunoglobulin, białka i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, a zwiększa stężenie laktozy, tłuszczów i witamin rozpuszczalnych w wodzie. Zwiększa się również wartość kaloryczna pokarmu.
Ryc. 1. Siara i mleko przejściowe. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017 (fot. M. Żukowska-Rubik).
Mleko matki dojrzałe – jak wygląda, jaki ma skład
W ciągu pierwszych 2–4 tygodni po porodzie następuje dostosowanie poziomu wydzielania mleka do potrzeb dziecka (stabilizacja laktacji). Mleko przejściowe staje się mlekiem dojrzałym. Jest niebieskawe, wodniste i klarowne. Jego objętość zwiększa się za sprawą wody; zwiększa się również jego kaloryczność (ryc. 2.), zawartość laktozy i tłuszczów, a zmniejsza stężenie białka. Zadaniem ssącego dziecka jest utrzymanie wydzielania pokarmu na odpowiednim poziomie przez cały okres karmienia piersią. Taka równowaga pomiędzy produkcją pokarmu i potrzebami dziecka pojawia najpóźniej do 6. tygodnia po porodzie.
Ryc. 2. Kaloryczność pokarmu. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012: 52 (rys. K. Zawada).
Faza karmienia
W początkowej fazie karmienia (kilkadziesiąt sekund–kilka pierwszych minut ssania) mleko zawiera mniej tłuszczu (mleko I fazy) niż mleko późniejsze (mleko II fazy). W miarę upływu czasu karmienia zwiększa się w mleku stężenie tłuszczu. Można więc powiedzieć, że bardzo krótkie karmienie to pojenie. Takie karmienia często zdarzają się w czasie upałów. Natomiast ssąc dłużej i dokładniej, opróżniając pierś, dziecko uzyskuje kaloryczny, sycący pokarm. Każde dziecko w nieco innym czasie opróżnia pierś, więc związku czasowego tu nie ma. Po prostu, gdy kończy jeść, wzrasta przepuszczalność nabłonka i wprost z krwi matki „wpada” trochę tłuszczu do mleka. Błędem jest mówienie matkom, że na początku karmienia z piersi „leci woda”. Pokarm po prostu jest mniej tłuszczowy, ale zawiera wszystkie składniki. Błędem jest też zmienianie sposobu karmienia, aby dziecko ssało tylko jedną pierś na karmienie, bo „musi dostać tłuszcz” albo „żeby nie zjadało za dużo laktozy”. Po pierwsze laktozy jest cały czas tyle samo. Po drugie o sposobie karmienia decyduje ilość spożywanego mleka.
Krótsza ciąża - czy skład mleka matki jest inny?
Jeśli się urodziło dziecko przedwcześnie, mleko ma inny skład niż mleko kobiety, która urodziła o czasie – jest on bardziej dostosowany do potrzeb niedojrzałego noworodka. Zawiera więcej białka i tłuszczów, w tym cholesterolu, fosfolipidów i średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCT), natomiast mniej laktozy. Zawiera więcej sodu, chlorków, potasu, żelaza, magnezu, nieco więcej wapnia, fosforu i cynku. Największe znaczenie dla zdrowia, ochrony i rozwoju wcześniaka ma duża zawartość hormonów, czynników wzrostu, laktoferyny, immunomodulatorów, immunoglobulin, czynników przeciwinfekcyjnych i komórek biorących udział w zwalczaniu infekcji. Jest to najlepszy z możliwych pokarm dla dziecka urodzonego przedwcześnie, ale czasami konieczne jest uzupełnianie niektórych składników.
Ryc. 3. Porównanie mleka I i II fazy. Za: Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. (red.): Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017: 51 (rys. K. Zawada).
Odżywianie matki a skład mleka matki
Mleko matki powstaje w gruczole jako oddzielna, autonomiczna substancja tworzona na nowo ze składników krwi matki. Dieta matki ma znikomy wpływ na skład mleka, ponieważ matka trawi swoje pokarmy. Nie udowodniono takiego wpływu diety matki, aby uzasadnione było stosowanie specjalnych diet dla karmiących matek. Nie potwierdzono też, by jakakolwiek dieta matki chroniła dziecko przed alergią, kolką, refluksem czy wysypką. A nawet udowodniono, że jeśli do mleka dostaną się nanogramowe fragmenciki antygenów, to uruchamiają wytwarzanie tolerancji na te substancje. Czyli, gdy matka niczego nie unika, to szansa na alergię pokarmową mniejsza. Zawartość białka, laktozy, dobowa ilość tłuszczu, większości witamin i składników mineralnych jest stała. Pewnej zmienności związanej ze spożyciem podlegają witaminy z grupy B, witamina C oraz rodzaj kwasów tłuszczowych (nie ilość!). Zmniejszenie stężenia białka w mleku i zmniejszenie ilości pokarmu może się pojawić tylko u skrajnie niedożywionych matek. Jednym słowem – jedz wszystko i ciesz się!
