Co to jest nokardioza i jakie są jej przyczyny?
Nokardioza jest bakteryjną chorobą wywołaną przez powszechnie występujące w glebie drobnoustroje z rodzaju Nocardia. Badania wskazują, że bakteria Nocardia asteroides może stanowić prawidłową fizjologiczną florę jamy ustnej człowieka. Do wystąpienia objawowego zakażenia predysponują zaburzenia odporności. Nokardioza częściej występuje u osób w 4. dekadzie życia i starszych, osób otrzymujących leczenie immunosupresyjne, z chorobami przewlekłymi, po przeszczepieniu narządów, z chorobami nowotworowymi, u alkoholików, osób z marskością wątroby lub niewydolnością nerek.
Przebieg choroby może być ostry, podostry lub przewlekły. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą inhalacyjną poprzez wdychanie aerozolu zawierającego bakterie lub miejscowego uszkodzenia skóry. Możliwe też jest przechodzenie bakterii do krwiobiegu i ich rozsiew w wyniku złamania/uszkodzenia żuchwy. Nokardioza przebiega głównie w postaciach: płucnej (zapalenie płuc i opłucnej), skórnej lub rozsianej (zapalenie ośrodkowego układu nerwowego, zapalenie wsierdzia, rozsiana nokardioza).
Jak często występuje nokardioza?
Nokardioza występuje na całym świecie, jest jednak chorobą sporadycznie diagnozowaną. W Polsce odnotowano dotychczas kilka przypadków potwierdzonej nokardiozy.
Jak się objawia nokardioza?
Objawy nokardiozy zależą od miejsca wniknięcia drobnoustroju do organizmu ludzkiego. Postać skórna może przebiegać, jako:
- infekcja skórna – w miejscu wniknięcia bakterii tworzy się stan zapalny skóry i tkanki podskórnej, zaczerwienienie i obrzęk tkanek, drobne niebolesne zaczerwienione pojedyncze lub rozsiane guzki, które przekształcają się w ropnie
- postać skórno-węzłowa – objawem są zmiany skórne jak w postaci ograniczonej skórnej, którym towarzyszy powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, z których mogą tworzyć się ropnie z przetokami do skóry
- postać podskórna (tzw. stopa madurska) – występuje w rejonach tropikalnych, jest to przewlekłe ropne zakażenie tkanki podskórnej kończyn.
Postać płucna może mieć przebieg ostry, podostry i przewlekły. Dominującymi objawami są gorączka, nocne poty, kaszel z odkrztuszaniem, bóle w klatce piersiowej, bóle brzucha, pogorszenie samopoczucia, osłabienie apetytu. W badaniu lekarz może stwierdzić zmiany osłuchowe nad klatką piersiową wynikające z obecności zmian w oskrzelach, płucach oraz z zajęcia opłucnej.
W rozsianej nokardiozie występują zazwyczaj gorączka, dolegliwości ze strony układu oddechowego, którym towarzyszą rozsiane zmiany skórne (ropnie) i dolegliwości wynikające z zajęcia specyficznego układu/narządu (serce, nerki, wątroba, ośrodkowy układ nerwowy). Chory może zauważyć oddawanie mętnego ropnego moczu. W rozsianej nokardiozie mogą też wystąpić bóle brzucha. W zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu dominują gorączka, dreszcze, przyspieszony oddech i tętno, silne bóle głowy, światłowstręt, bóle mięśniowo-stawowe, złe samopoczucie, nudności, wymioty, jadłowstręt i senność.
W ciężkich przypadkach mogą się pojawić napady drgawkowe lub śpiączka. W badaniu lekarz często stwierdza tzw. objawy oponowe. Jest to grupa objawów neurologicznych, spowodowanych przykurczami mięśni w wyniku podrażnienia korzeni nerwowych. U części pacjentów w badaniu neurologicznym lekarz może stwierdzić objawy tzw. objawy ogniskowe – objawy specyficznego uszkodzenia mózgu i/lub rdzenia objawiające się np. zaburzeniami widzenia, połykania, czucia skórnego, zaburzeniami mowy, zaburzeniami ruchowymi.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów nokardiozy?
W przypadku podejrzenia nokardiozy skórnej wskazana jest konsultacja w poradni specjalistycznej (dermatologicznej, chorób zakaźnych). W przypadku postaci rozsianych stan pacjenta wymaga pilnej konsultacji lekarskiej (pogotowie ratunkowe, szpitalny oddział ratunkowy). Pełną diagnostykę i leczenie nokardiozy przeprowadza się w warunkach szpitalnych.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie nokardiozy?
Podstawą diagnostyki nokardiozy jest mikroskopowa ocena rozmazów wykonanych z próbek materiałów biologicznych (plwocina, treść ropnia) pobranych od chorego, z hodowli mikrobiologicznych oraz z bioptatów tkanek. Badania obrazowe (RTG klatki piersiowej, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny klatki piersiowej i głowy) mają pomocnicze znaczenie w diagnostyce i monitorowaniu przebiegu choroby.
Jakie są metody leczenia nokardiozy?
Postacie skórne nokardiozy u chorego z prawidłową odpornością wymagają antybiotykoterapii przedłużonej do 6–12 tygodni. W postaciach rozsianych stosuje się antybiotykoterapię dożylną, czasem skojarzoną z kilku antybiotyków podawanych co najmniej przez 3 miesiące po ustąpieniu objawów klinicznych, niekiedy nawet do 12 miesięcy. W przypadku ropni konieczna może być konsultacja chirurgiczna i zabiegowe usunięcie/drenaż zmian ropnych.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie nokardiozy?
Rokowanie w nokardiozie jest uzależnione od postaci choroby, powikłań i stanu odporności gospodarza. Leczenie postaci skórnej zapewnia 100% wyleczenie. Skuteczność leczenia postaci płucnych wynosi około 90%, w postaci rozsianej 60%, a w ropniach mózgu około 50%. Powikłania rozsianej nokardiozy są groźne, mogą to być ropnie o różnej lokalizacji, zapalenie stawów, zapalenie tkanek serca (wsierdzia), padaczka lub inne utrwalone objawy neurologiczne (np. utrata lub pogorszenie słuchu oraz trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu po przebyciu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych).
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia nokardiozy?
Ryzyko nawrotów w nokardiozie u chorych z niedoborami odporności występuje przez kilka lat po zakończeniu leczenia, dlatego ważne są regularne kontrole lekarskie.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na nokardiozę?
Przypuszczalnie profilaktyka pierwotna z zastosowaniem trimetoprimu z sulfametoksazolem zalecana osobom zakażonym HIV z głębokimi deficytami odporności oraz po transplantacjach narządów jest skuteczna również w zapobieganiu zakażeniom bakteriami z rodzaju Nocardia.
