Normy żywienia zajmują szczególną pozycję w nauce o żywieniu. Określają one, jakie ilości energii i składników odżywczych są wystarczające dla zaspokojenia potrzeb żywieniowych praktycznie wszystkich osób w danej populacji. Spożycie zgodne z wartościami określonymi w normach ma zapobiegać chorobom wynikającym z niedoboru energii i składników odżywczych, a także szkodliwym skutkom ich nadmiernej podaży.
Fot. pixabay.com
Normy określają zapotrzebowanie na energię oraz składniki odżywcze, takie jak: białko, tłuszcze (w tym kwasy tłuszczowe omega-3), cholesterol, węglowodany, błonnik , witaminy (A, C, D, E, K, tiaminę, ryboflawinę, niacynę, foliany, B12, cholinę, kwas pantotenowy, B6, biotynę), składniki mineralne (wapń, fosfor, magnez, żelazo, cynk, miedź, jod, selen, fluor, mangan), wodę i elektrolity (sód, potas, chlor). Uwzględniają zróżnicowanie populacji w zależności od wieku, płci, stanu fizjologicznego. W ustalaniu norm dotyczących podaży energii i tłuszczu bierze się pod uwagę również poziom aktywności fizycznej. Udział tych składników, a także białka w diecie osób dorosłych zależy również od masy ciała, z tym że chodzi tu o masę ciała prawidłową dla danej osoby.
Normy są bardzo ważnym narzędziem wykorzystywanym w badaniach naukowych, a zarazem pomocą w pracy lekarzy, dietetyków i pielęgniarek. Na ich podstawie opracowuje się zalecenia żywieniowe. Postęp wiedzy żywieniowej sprawia, że normy muszą być systematycznie aktualizowane. Bieżące prace nad normami są finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020. Dzięki nim opublikowano ich nową wersję w formie monografii pt. „Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie”.
Zaktualizowane normy żywienia dla większości składników odżywczych są zgodne z poprzednimi, opracowanymi w roku 2017. Wprowadzono jednak kilka ważnych zmian. Jedna z nich dotyczy norm podaży energii i tłuszczu dla kobiet w ciąży. Wcześniejsze normy uwzględniały dodatkowe zapotrzebowanie na energię i tłuszcz tylko w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Obecnie określono również, ile energii i tłuszczu dodatkowo powinna dostarczyć dieta kobiet w pierwszym trymestrze. Należy podkreślić, że podane w normach dodatkowe ilości tych składników dotyczą kobiet, które przed zajściem w ciążę miały prawidłową masę ciała. Jeśli wcześniej występowała u nich nadwaga lub otyłość, zapotrzebowanie na energię i tłuszcz w czasie ciąży jest mniejsze, a jeśli niedowaga – większe.
W odróżnieniu od poprzedniego wydania normy dotyczące spożycia węglowodanów podano jako odsetek energii dostarczanej wraz z tym składnikiem, a nie jako dobową podaż wyrażoną w gramach, określającą wyłącznie ilość tego składnika niezbędną do pokrycia zapotrzebowania mózgu na glukozę. Szacuje się, że spożycie 130 g węglowodanów na dobę dla dzieci powyżej 1. r. ż. i dla osób dorosłych jest wystarczające do pokrycia zapotrzebowania mózgu na glukozę. Ilości te nie są jednak wystarczające, żeby przy zgodnym z zaleceniami spożyciu białka i tłuszczu zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na energię. W praktyce zawartość węglowodanów w diecie powinna być większa, w zależności od wartości energetycznej diety. Dlatego najłatwiej ją określić, kierując się zalecanym odsetkiem energii z węglowodanów.
Zaktualizowano normy na sód i chlor dla osób, które ukończyły 51 lat. Wcześniej ich wartości były mniejsze niż dla dorosłych w młodszym wieku. Wyniki najnowszych badań nie wskazują jednak, by zapotrzebowanie organizmu na te składniki zmieniało się wraz z wiekiem. Dlatego obecnie normy dotyczące podaży sodu i chloru w diecie dorosłych są niezależne od wieku. W najnowszym wydaniu obszernie przedstawiono zagadnienie dotyczące górnych tolerowanych poziomów spożycia witamin i składników mineralnych. Są to maksymalne ilości składników, które mogą się znaleźć w diecie, nie powodując niekorzystnych skutków zdrowotnych. Nie są one normą żywieniową, często jednak korzysta się z nich przy planowaniu i ocenie spożycia żywności.
W porównaniu z poprzednim wydaniem w zaktualizowanych normach więcej miejsca poświęcono ich zastosowaniu w praktyce. Przedstawiono nie tylko, jak można z nich korzystać, aby ocenić spożycie, ale również jak zaplanować dietę, żeby zawierała wszystkie niezbędne składniki. Nieco inaczej planuje się ją dla konkretnego pacjenta, a inaczej dla określonej grupy. Ta część powinna być szczególnie przydatna dla lekarzy, dietetyków i pielęgniarek w ich codziennej pracy.
Dla osób ze środowiska medycznego interesująca może być również kwestia minimalnej i maksymalnej zawartości witamin i składników mineralnych w suplementach diety w odniesieniu do norm. Z kolei dla konsumentów użyteczna będzie część dotycząca informacji żywieniowej podawanej na opakowaniach żywności. Wyjaśniono tu, w jakim stopniu te informacje (tzw. referencyjne wartości spożycia) odpowiadają zapotrzebowaniu określonemu w normach i jakie jest ich praktyczne zastosowanie.
Normy żywienia w Polsce przez wiele lat były opracowywane przez ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia. Po włączeniu Instytutu do struktur Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) 1 lutego 2020 roku prace nad normami realizowano również w tej placówce. NIZP-PZH jest też wydawcą zaktualizowanych norm.
Elektroniczna wersja monografii „Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie” została opublikowana na stronach NIZP-PZH: www.pzh.gov.pl/normy-zywienia-2020 oraz Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej: www.ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/normy-zywienia-2020. Dzięki wspomnianemu finansowaniu prac zawiązanych z aktualizacją norm ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020 publikację można pobrać bezpłatnie. Zachęcamy Państwa do zapoznania się z nią.
