Prozdrowotne właściwości kawy

Wprawdzie kawa należy do najczęściej spożywanych napojów na świecie, jednak jej wpływ na zdrowie jest nadal przedmiotem licznych dyskusji, a nawet kontrowersji. Składniki kawy korzystnie wpływają na zdrowie, a niekiedy zapobiegają rozwojowi niektórych chorób.

Fot. pixabay.com

Krzewy kawowe występują w strefie międzyzwrotnikowej. Rośliny te mają ciemnozielone liście w kształcie elipsy oraz niewielkie białe kwiaty. Owoc krzewu to jagoda, w której znajdują się dwie pestki i słodkawy miąższ. Pestki te po poddaniu procesowi palenia nabierają odpowiednich walorów smakowych i aromatycznych.

Istnieje wiele gatunków krzewów kawowych, jednak aż 95% światowej produkcji zdominowały dwa z nich – kawy arabska i robusta. Kawa arabska, zwana inaczej arabiką, obecnie uprawiana jest w Brazylii, Kolumbii, Indiach, Kostaryce oraz Meksyku. Uważa się, ta kawa jest najlepsza. Charakteryzuje ją łagodny smak i mniejsza w porównaniu z robustą zawartość kofeiny. Wiąże się to głównie z większą zawartością cukrów i związków lipidowych. Z kolei robustę, zwaną inaczej kawą kongijską, uważa się za gorszą gatunkowo z powodu bardziej gorzkiego smaku ziaren. Uprawia się ją głównie w Indonezji, Angoli i Zairze oraz na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Ten gatunek jest często wykorzystywany do produkcji kawy rozpuszczalnej oraz kawy espresso. Znajduje się także w składzie tańszych mieszanek kawowych.

Prozdrowotne właściwości kawy

Wprawdzie kawa należy do najczęściej spożywanych napojów na świecie, jednak jej wpływ na zdrowie jest nadal przedmiotem licznych dyskusji, a nawet kontrowersji.

Składniki kawy korzystnie wpływają na zdrowie, a niekiedy zapobiegają rozwojowi niektórych chorób. Główny składnik kawy to kofeina. Inne istotne składniki – nadające kawie smak i aromat – to związki polifenolowe (głównie kwas chlorogenowy, chinowy i kawowy). Substancje te charakteryzują się ponadto aktywnością antyoksydacyjną – wychwytują wolne rodniki – a także wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.

Kofeina

Kawa jest źródłem kofeiny, która wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi 30–120 minut po spożyciu. Przedział ten uzależniony jest od indywidualnych uwarunkowań organizmu oraz obecności treści pokarmowej w żołądku. W świetle aktualnych badań naukowych u osób zdrowych bezpieczne jest spożycie do 400 mg kofeiny dziennie. Przyjmuje się, że jest to około 4 filiżanek kawy. Z kolei nadmierne spożycie kofeiny (ponad 500–600 mg/dzień) może powodować nadpobudliwość , problemy gastryczne, bezsenność i arytmię.

Uważa się, że doustna dawka śmiertelna kofeiny wynosi 10 gramów, co odpowiada zawartości 80–100 µg/ml tej substancji w surowicy krwi. Biorąc pod uwagę jej zawartość w produktach żywnościowych, można uznać, że pobranie takiej ilości kofeiny z produktami żywnościowymi praktycznie nie jest możliwe. Dlatego zatrucie kofeiną nie zdarza się często i taki efekt obserwuje się głównie po spożyciu nadmiernych ilości suplementów lub leków zawierających w składzie ten związek.

Kawa a cukrzyca

Pierwsze badanie oceniające wpływ kawy na rozwój cukrzycy typu 2 ukazało się w 2002 roku. Wzięło w nim udział ponad 17 tysięcy Holendrów. Wykazano, że regularne picie tego napoju zmniejszało ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, przy czym efekt był zależny od dawki. Spożywanie 3–4 filiżanek kawy dziennie redukowało ryzyko o 21%, natomiast 5–6 filiżanek – o 27%.

W metaanalizie z 2014 roku, obejmującej ponad milion badanych, w tym ponad 45 tysięcy chorych na cukrzycę typu 2, wykazano, że bez względu na rodzaj kawy (bezkofeinowa lub kofeinowa) wypicie 6 filiżanek tego napoju dziennie wiąże się z 33% zmniejszeniem ryzyka rozwoju choroby.

Uważa się, że kawa zapobiega cukrzycy typu 2 poprzez – po pierwsze, zmniejszenie insulinooporności, po drugie – poprawę metabolizmu glukozy.

Nie wiadomo natomiast, który ze składników kawy jest tak korzystny. Wskazuje się zarówno na kofeinę, jak i związki polifenolowe, takie jak kwas chlorogenowy, oraz niacynę i składniki mineralne, na przykład potas i magnez.

Kawa a choroba Parkinsona

Amerykańscy naukowcy przeprowadzili badanie, w którym oceniano związek między spożyciem kawy a ryzykiem rozwoju choroby Parkinsona. Autorzy tych badań stwierdzili, że większe spożycie kawy i kofeiny wiąże się ze zmniejszoną zachorowalnością na tę chorobę. Ponadto badanie przeprowadzone w Research Institute of the McGill University Health Centre (RI MUHC), opublikowane w czasopiśmie „Neurology”(2012 rok), wskazuje, że kofeina zawarta w kawie korzystnie wpływa na kontrolę motoryczną u osób cierpiących na chorobę Parkinsona (czyli zdolność do prawidłowego wykonywania różnych czynności). Mechanizm tego ochronnego wpływu nie jest znany.

Kawa a rak wątroby

Działanie przeciwnowotworowe kawy wiąże się z aktywnością antyoksydacyjną i wychwytem wolnych rodników tlenowych przez związki polifenolowe w niej zawarte.

Włoscy naukowcy zaobserwowali, że picie kawy zmniejsza ryzyko zachorowania na raka wątroby o około 40%. Niektóre wyniki sugerują, że u pijących 3 filiżanki dziennie ryzyko to zmniejsza się nawet o ponad 50%.

Kawa a inne choroby wątroby

Regularne spożycie kawy wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych, rzadkiej autoimmunologicznej choroby dróg żółciowych. Jest to przewlekła choroba wątroby, w której dochodzi do zastoju żółci w drogach żółciowych na skutek postępującego włóknienia, niszczenia i zwężenia wewnątrz- i zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych.

Badanie przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych (Kaiser Permanente Medical Care Program, Kalifornia, 2006 rok) wskazuje ponadto, że spożycie kawy zmniejsza o 22% częstość występowania marskości wątroby. Dotyczy to zwłaszcza osób uzależnionych od alkoholu.

Podobnie w badaniu opublikowanym w czasopiśmie „Hepatology” (2014 r.) sugeruje się, że u pijących kawę występuje mniejsze ryzyko zgonu z powodu marskości wątroby. Okazuje się, że codzienne spożycie dwóch lub większej liczby filiżanek kawy może zmniejszać to ryzyko aż o 66%. Co ciekawe, zmniejszenie stężenia enzymów wątrobowych stwierdzono również u spożywających kawę bezkofeinową. Sugeruje to, że wspomniane korzyści nie są związane z zawartością kofeiny.

Kawa a układ sercowo-naczyniowy

Po spożyciu kawy obserwuje się przejściowe podwyższenie ciśnienia tętniczego. U regularnie spożywających kawę wzrost ciśnienia jest coraz mniejszy, a u niektórych osób zanika zupełnie.

W badania dotyczących zależności między spożyciem kawy a chorobą niedokrwienną serca uzyskano jednak rozbieżne wyniki. Badanie z 2006 roku wskazuje na zwiększenie częstości zawału serca o 50% w ciągu godziny od spożycia kawy, ale taką zależność odnotowano tylko u osób prowadzących siedzący tryb życia, u których występowały co najmniej 3 czynniki ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. W tym samym roku ukazała się także praca, w której ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych było o 24% mniejsze w grupie osób, które spożywały codziennie 1–3 kaw, w porównaniu z osobami, które nie piły jej w ogóle.

Okazuje się, że nawyk codziennego picia kawy nie wpływa na częstość występowania niewydolności serca. W 2011 roku ukazały się dwa badania. W szwedzkim badaniu stwierdzono, ze wypijanie 1–5 kaw dziennie nie wpływało na ryzyko rozwoju niewydolności serca. Z kolei na podstawie fińskiego badania można wysunąć wniosek, że codzienne picie kawy zmniejsza aż o 30% ryzyko niewydolności serca u kobiet. U mężczyzn obserwowano ten efekt, ale znacznie mniej zaznaczony.