Polekowe uszkodzenia wątroby

Polekowe uszkodzenie wątroby to uszkodzenie lub zaburzenie czynności wątroby spowodowane lekami, preparatami naturalnej i chińskiej medycyny, innymi preparatami ziołowymi lub suplementami diety. W 80% przypadków odstawienie leku, który był przyczyną polekowego uszkodzenia wątroby, prowadzi do pełnego wyleczenia w ciągu 6 miesięcy. Nie należy stosować preparatów, które w przeszłości spowodowały polekowe uszkodzenie wątroby.

Co to jest polekowe uszkodzenie wątroby?

Polekowe uszkodzenie wątroby to zespół objawów spowodowany toksycznym oddziaływaniem na wątrobę leków, preparatów naturalnej i chińskiej medycyny, a także preparatów ziołowych lub suplementów diety.

Przyczyny toksycznego działania leków na wątrobę

Wątroba jest narządem, w którym zachodzi metabolizm prawie wszystkich leków. Ponad 1100 leków, w tym preparatów ziołowych, może wywierać działanie toksyczne na wątrobę (hepatotoksyczne). Na świecie najczęstszą przyczyną toksycznego uszkodzenia wątroby jest:

• paracetamol, a także
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
• antybiotyki (zwłaszcza przeciwprątkowe)
• leki onkologiczne
• leki stosowane w chorobach układu nerwowego i układu krążenia
• preparaty hormonalne.

Większość leków hepatotoksycznych powoduje uszkodzenie wątroby w ciągu pierwszych 6 miesięcy stosowania, ale uszkodzenie może też wystąpić po odstawieniu leku (np. amoksycyliny z kwasem klawulanowym).

Działanie toksyczne może nastąpić po przyjęciu zbyt dużej dawki leku (zatrucie), jako działanie niepożądane albo jako reakcja alergiczna (wówczas nawet bardzo mała dawka może wywołać ciężkie objawy). Toksyczne, polekowe uszkodzenia wątroby wynikają z decydującej roli wątroby w metabolizmie leków.

Czynniki predysponujące do ujawnienia się toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby to:

• czynniki genetyczne
• wiek
• płeć (mężczyźni są bardziej wrażliwi na niektóre leki)
• stan odżywienia
• równoczesna ekspozycja na kilka leków wynikająca z konieczności zastosowania różnych preparatów farmakologicznych
• ewentualne nierozpoznane choroby wątroby w momencie prowadzenia terapii.

Jak często występuje polekowe uszkodzenie wątroby?

Nie ma danych o częstości występowania polekowego uszkodzenia wątroby w Polsce. W USA częstość występowania wynosi 14–19/100 000 i jest przyczyną około 5% hospitalizacji i około 13% przypadków ostrej niewydolności wątroby. W innych krajach rozwiniętych leki są przyczyną 15–20% przypadków ostrej niewydolności wątroby i <1% przewlekłego zapalenia i marskości wątroby.

Polekowe uszkodzenie wątroby – objawy

Objawy polekowego uszkodzenia wątroby przypominają ostrą lub przewlekłą niewydolność wątroby. Polekowe uszkodzenie wątroby może mieć też przebieg bezobjawowy. Ostre polekowe uszkodzenie wątroby może wystąpić już w pierwszej dobie, po kilku dniach lub po kilku miesiącach przyjmowania leku. Nie ma charakterystycznych objawów, a jedyną jego oznaką może być zwiększona aktywność enzymów wątrobowych (ALT, AST) we krwi. Niektóre osoby mogą odczuwać:

• zmęczenie
• utratę łaknienia
• niechęć do spożywana tłustych posiłków
• dyskomfort w okolicy wątroby lub w nadbrzuszu.

Czasem, jeśli dochodzi do zastoju żółci, czyli cholestazy, u pacjentów może pojawić się żółtaczka, odbarwienie stolca i świąd. U niektórych chorych występują też cechy reakcji alergicznej: wzrost temperatury ciała, wysypka (osutka), ból stawów.

Niektóre lek, takie jak: amiodaron, metotreksat, tamoksyfen, 5-fluorouracyl, irynotekan, mogą powodować polekowe uszkodzenie wątroby pod postacią stłuszczenia wątroby.

Nawrotowe polekowe uszkodzenie wątroby rozpoznaje się, gdy u danej osoby występują cechy uszkodzenia wątroby zależne od innego leku niż ten, który spowodował uszkodzenie wątroby po raz pierwszy.

Co robić w razie wystąpienia objawów polekowego uszkodzenia wątroby?

Jeżeli w czasie przyjmowania leków zarówno przepisanych przez lekarza, jak i kupowanych bez recepty wystąpią objawy lub dolegliwości związane z prawdopodobnym uszkodzeniem wątroby, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Polekowe uszkodzenia wątroby – diagnoza

Rozpoznanie toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby jest często bardzo trudne. Podczas rozmowy z chorym lekarz stara się zebrać dokładne informacje dotyczące dotychczasowego leczenia lub ekspozycji na inne toksyny. Ważna jest także informacja o ewentualnych reakcjach alergicznych na znane preparaty farmakologiczne. Należy wykluczyć zakażenie wirusowe, zwłaszcza wirusami zapalenia wątroby typu A, B i C, nadużywanie alkoholu, ewentualnie znaną z przeszłości chorobę wątroby, jak np. autoimmunologiczne zapalenie wątroby. Pomocne w ocenie stanu zdrowia chorego są badania biochemiczne (takie jak tzw. próby wątrobowe ALT, AST, bilirubina, fosfataza alkaliczna) i hematologiczne (m.in. parametry krzepnięcia krwi, takie jak INR). Lekarz może także skierować pacjenta na badania obrazowe, jak USG wątroby lub tomografię komputerową. W rzadkich przypadkach konieczna może być biopsja wątroby.

Polekowe uszkodzenia wątroby – leczenie

Leczenie toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby zawsze rozpoczyna się od natychmiastowego zakończenia terapii lekami odpowiedzialnymi za wystąpienie objawów chorobowych. Czasem podaje się N-acetylocysteinę jako swoistą odtrutkę w zatruciu paracetamolem oraz w ostrej niewydolności wątroby spowodowanej innymi lekami. U osób, u których występują objawy cholestazy (zastoju żółci) i świąd skóry, stosowane są takie preparaty, jak kwas ursodeoksycholowy, cholestyramina lub kolestypol, a w leczeniu świądu – leki przeciwhistaminowe i antagoniści opioidów. Niektórzy chorzy z nasilonymi objawami hepatotoksyczności wymagają zastosowania plazmaferezy. Jeśli polekowe uszkodzenie wątroby ma ciężki przebieg i stan pacjenta się pogarsza, rozważa się przeszczepienie wątroby.

W tabeli przedstawiono listę najczęściej stosowanych leków, które mogą być przyczyną toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Rokowanie zarówno co do wyleczenia, jak i przeżycia jest dobre, jeśli nie wystąpią objawy ostrej niewydolności wątroby. W 80% przypadków odstawienie leku, który był przyczyną polekowego uszkodzenia wątroby, prowadzi do pełnego wyleczenia w ciągu 6 miesięcy. W razie wystąpienia ostrej niewydolności wątroby, jeżeli nie wykona się przeszczepienia wątroby, choroba może zakończyć się śmiercią. U chorych przewlekle leczonych metotreksatem może się rozwinąć marskość wątroby.

W przyszłości nigdy nie wolno stosować leków, które były przyczyną wystąpienia objawów toksycznego, polekowego uszkodzenia wątroby.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Konieczna jest okresowa kontrola lekarska w poradni lekarza rodzinnego. Jeżeli toksyczne, polekowe uszkodzenie wątroby przybierze charakter choroby przewlekłej, niezbędna jest kontrola w poradni hepatologicznej.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Należy przyjmować leki zgonie z zaleceniami lekarza. Podczas stosowania leków o znanej hepatotoksyczności, czyli toksycznym wpływie na wątrobę, lekarz zaleci okresowe monitorowanie ALT i fosfatazy zasadowej oraz stężenia bilirubiny i zleci przerwanie leczenia w razie wystąpienia nieprawidłowości. Należy przestrzegać zaleconego dawkowania, unikać czynników zwiększających ryzyko uszkodzenia wątroby (np. spożywania alkoholu podczas terapii) i nie stosować ponownie leków, które już wiązały się z występowaniem uszkodzenia wątroby. Leki wydawane bez recepty najlepiej także przyjmować po konsultacji z lekarzem, a w razie samodzielnego ich stosowania należy zawsze przyjmować je w dawkach i czasie podanym w ulotce dołączonej do danego preparatu.