Najczęściej wykonuje się:
- badania aktywności aminotransferazy asparaginianowej (AspAT, GOT)
- badania aktywności aminotransferazy alaninowej (AlAT, GPT)
- oznaczenie stężenia bilirubiny
AST (AspAT) występuje w wątrobie i innych narządach, w tym w mięśniu sercowym, mięśniach szkieletowych, nerkach i mózgu. ALT (AlAT) występuje głównie w wątrobie, a zatem jest bardziej specyficznym wskaźnikiem uszkodzenia komórek wątrobowych. Pochodzenie wskaźników funkcji wątroby opisano w tabeli 1.
Tabela 1. Badania czynności wątroby i pochodzenie wskaźników | |
---|---|
Bilirubina |
|
Albuminy | syntetyzowane w wątrobie: okres półtrwania około 20 dni |
Białko całkowite | obejmuje albuminy, immunoglobuliny i białka nośnikowe: syntetyzowane w wątrobie w zmiennych proporcjach |
GGT | pochodzi z powierzchni kanalikowej (żółciowej) hepatocyta |
ALP |
|
AST | pochodzi z cytoplazmy hepatocytu, mitochondriów hepatocyta i z mięśni (szkieletowych i sercowego) |
ALT | pochodzi z cytoplazmy hepatocytu |
Jak się należy przygotować do testów czynności wątroby (prób wątrobowych)?
Testy czynności wątroby na ogół nie wymagają przygotowania. Spożycie alkoholu i przyjmowanie niektórych leków oraz suplementów diety może wpłynąć na wynik, dlatego należy się powstrzymać od spożywania alkoholu 24 godziny przed pobraniem krwi oraz poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, również tych bez recepty, przyjmowanych np. przy przeziębieniu. Wynik badania prób wątrobowych uzyskuje się zwykle jeszcze tego samego lub następnego dnia.
Jakie są wskazania do wykonania prób wątrobowych?
Testy czynności wątroby wykonuje się w celu rozpoznania:
- ostrych chorób wątroby
- zatruć
- przewlekłych chorób wątroby
- chorób dróg żółciowych
- alkoholowych chorób wątroby
- uszkodzeń wątroby spowodowanych stosowaniem leków (zob. polekowe uszkodzenie wątroby)
- chorób, które mogą wpływać na funkcjonowanie wątroby (np. nowotwory złośliwe wątroby).
Skierowanie na badanie może wystawić lekarz rodzinny (w POZ).
Polecamy:
Próby wątrobowe – co wykrywa badanie
Podwyższone wyniki prób wątrobowych mogą świadczyć między innymi o uszkodzeniu wątroby. Wyniki nie wskazują, co jest przyczyną uszkodzenia, choć na ich podstawie wraz z informacjami uzyskanymi podczas wywiadu, objawami i uwzględniając sytuację kliniczną pacjenta lekarz może podejrzewać najbardziej prawdopodobną przyczynę.
Nieprawidłowe wyniki aktywności enzymów wątrobowych obserwuje się także w chorobach narządów innych niż wątroba – np. w chorobach tarczycy, celiakii, niektórych chorobach mięśni czy w przypadku hemolizy.
Jakie są przeciwwskazania do wykonania prób wątrobowych?
Brak przeciwwskazań.
Próby wątrobowe – normy
Normy mogą się różnić zależnie od laboratorium – jest to związane ze stosowanymi odczynnikami i metodą oznaczania. W interpretacji wyniku badania należy zawsze kierować się normą podaną na wyniku badania.
Wartości referencyjne dla dorosłych wynoszą:
- ALT <40 IU/l
- AST <40 IU/l
- ALP <270 IU/l
- GGT:
- kobiety <35 IU/l
- mężczyźni <40 IU/l.
Próby wątrobowe u niemowląt i starszych dzieci - normy
Normy aktywności enzymów wątrobowych ALT i AST dla dzieci, z zależności od wieku, przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Wartości referencyjne aktywności aminotransferaz w zależności od wieku | ||
---|---|---|
Wiek | ALT (U/l) | AST (U/l) |
do 5. doby życia | <52 | <110 |
do 6. mż. | <60 | <84 |
7.–12. mż. | <57 | <89 |
1.–12. rż. | <39 | <52 |
13.–17. rż. dziewczęta | <23 | <27 |
13.–17. rż. chłopcy | <26 | <33 |
ALT – aminotransferaza alaninowa, AST – aminotransferaza asparaginowa |
Podwyższone wartości prób wątrobowych u dziecka – przyczyny
Podwyższone wartości prób wątrobowych u dzieci wymagają konsultacji z pediatrą lub lekarzem rodzinnym. Nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych u dzieci mogą powodować choroby wątroby (np. ostre i przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, choroba Wilsona), choroby mięśni, celiakia, wrodzone wady metabolizmu i wiele innych. Niekiedy podwyższone wartości próby wątrobowych u dzieci obserwuje się w przebiegu infekcji dróg oddechowych (np. mononukleoza zakaźna, COVID-19), zakażenia układu pokarmowego (np. biegunki wirusowe) czy dróg moczowych.
Polecamy:
- Podwyższone wartości prób wątrobowych
- Ostre wirusowe zapalenie wątroby u dziecka
- Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby u dzieci
Inne rodzaje testów czynnościowych wątroby
Aktywność gamma-glutamylotranspeptydazy (GGT) oraz fosfatazy zasadowej (ALP) jest podwyższona w przypadkach zaburzeń odpływu żółci (tzw. cholestazy). W przypadku gamma-glutamylotranspeptydazy zwiększoną aktywność stwierdza się także u pacjentów z nowotworami lub po zawale serca. Podobnie aktywność fosfatazy zasadowej jest zwiększona u chorych z niektórymi nowotworami albo nadmierną aktywnością komórek kościotwórczych (czyli osteoklastów).
Jak należy interpretować wyniki testów czynnościowych wątroby?
Wyniki testów czynnościowych wątroby powinien interpretować lekarz, uwzględniając informacje z wywiadu chorobowego, wyniki badania przedmiotowego pacjenta, wiedzę o chorobach współistniejących i przyjmowanych przez chorego lekach. Pacjent powinien zgłaszać się na pobranie krwi w wyznaczonych odstępach czasu, kiedy konieczna jest obserwacja zmian parametrów czynności wątroby w związku z przebiegiem choroby i leczenia.
Próby wątrobowe – cena
Próby wątrobowe (ALT, AST, GGT, ALP) znajdują się wśród badań dostępnych w ramach ubezpieczenia zdrowotnego w POZ. W przypadku stwierdzenia wskazań, lekarz POZ wystawia skierowanie na powyższe badania, a koszty badań pokrywa płatnik („badanie na NFZ”).
W przypadku oznaczenia prób wątrobowych prywatnie lub bez wskazań (bez skierowania) koszty się różnią w zależności od laboratorium i wynoszą średnio 10–30 złotych za każde badanie.
Jak obniżyć podwyższone wartości prób wątrobowych?
Każdy przypadek podwyższonych wartości prób wątrobowych należy analizować indywidualnie, w celu ustalenia przyczyny obserwowanych nieprawidłowości. Wówczas leczenie przyczyny może spowodować normalizację wyników.
Niekiedy jednak podwyższona aktywność enzymów wątrobowych może wynikać ze stylu życia i być związana z błędem dietetycznym, spożyciem alkoholu, przyjmowaniem preparatów ziołowych lub suplementów diety. Podwyższone wyniki prób wątrobowych obserwuje się też przejściowo u osób po forsownym wysiłku fizycznym.
Piśmiennictwo
- Clinical, Liver function tests. Dostęp: 12.12.2023: https://www.racgp.org.au/getattachment/36d1c5e0-9c1d-43fc-a8a0-b323e3ed8fbe/Liver-function-tests.aspx
- 5000 pytań z pediatrii, Jakie są normy aktywności aminotransferaz u noworodków, niemowląt i dzieci starszych?