Co to jest powiększenie wątroby i jaki jest mechanizm jego powstawania?
Powiększenie wątroby, czyli hepatomegalia, to niespecyficzny objaw, za którym mogą stać rozmaite przyczyny. Za powiększeniem wątroby przemawia obecność stłumienia wątrobowego podczas opukiwania klatki piersiowej i brzucha w linii środkowoobojczykowej ponad 12 cm u kobiet i ponad 15 cm u mężczyzn. Czasem hepatomegalia określana jest również jako wątroba wyczuwalna w badaniu palpacyjnym (dotykiem) ponad 2 cm poniżej prawego łuku żebrowego. Do powiększenia wątroby może dojść na skutek zwiększenia objętości łożyska naczyniowego i dróg żółciowych, powiększenia komórek wątrobowych, tkanki śródmiąższowej wątroby, rozrostu nowotworowego pierwotnego lub przerzutowego, ropni lub torbieli wątroby.
Powiększenie wątroby może się wiązać z upośledzeniem jej prawidłowego działania, co czasem stanowi poważne zagrożenie zdrowotne. Najważniejsze funkcje wątroby to synteza licznych białek (czynników krzepnięcia, albuminy, enzymów), wytwarzanie i wydzielanie żółci, neutralizacja toksyn, udział w metabolizmie kwasów nukleinowych, magazynowanie węglowodanów i witamin czy udział w termoregulacji.
Ryc. 1. Wątroba leży w prawym podżebrzu pod przeponą, częściowo przechodząc do górnego nadbrzusza i lewego podżebrza.
Jakie są najczęstsze przyczyny powiększenia wątroby?
Wątroba wyczuwalna poniżej łuków żebrowych nie zawsze musi być objawem choroby. Może to być związane z niższym fizjologicznym położeniem lub z jej przemieszczeniem na przykład na skutek wysięku w opłucnej. Zwiększenie obwodu brzucha wywołane wzdęciami lub otyłością również może być mylnie interpretowane jako skutek powiększenia wątroby.
Za powiększeniem wątroby stać mogą następujące przyczyny:
- związane z zapaleniem:
- wirusowe zapalenie wątroby (typu A, B, C),
- alkoholowe zapalenie wątroby,
- niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (zwykle związane z zespołem metabolicznym),
- zakażenia bakteryjne i wirusowe (np. mononukleoza zakaźna, infekcja CMV), ropnie wątroby,
- marskość wątroby,
- toksyczne, polekowe zapalenie wątroby (leki: m.in. statyny, makrolidy, amiodaron, paracetamol),
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
- pierwotna marskość żółciowa,
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych,
- sarkoidoza,
- związane z zastojem krwi:
- prawokomorowa niewydolność serca,
- zakrzepica żył wątrobowych (zespół Budda i Chiariego),
- związane z zastojem żółci:
- kamica przewodowa,
- rak głowy trzustki,
- rak brodawki Vatera,
- związane z nacieczeniem wątroby, guzy wątroby:
- chłoniaki,
- białaczki,
- przerzuty nowotworowe do wątroby,
- gruczolaki,
- naczyniaki,
- torbiele,
- rak wątrobowokomórkowy,
- związane z odkładaniem się substancji w wątrobie – choroby spichrzeniowe:
- hemochromatoza,
- amyloidoza (skrobiawica),
- choroba Wilsona,
- glikogenozy,
- lipidozy (choroba Gauchera).
Co robić w przypadku wystąpienia powiększenia wątroby?
Powiększenie wątroby rzadko można stwierdzić samodzielnie – zwykle jest ono rozpoznawane wstępnie przez lekarza w trakcie badania przy rutynowej wizycie w gabinecie lub przy wykonywaniu USG jamy brzusznej z innych przyczyn. Powiększenie wątroby może zwrócić na siebie uwagę w przypadku wystąpienia towarzyszących objawów, np. uczucia pełności w brzuchu, bólu (związanego z rozciąganiem torebki wątroby bądź uciskiem sąsiednich narządów), żółtaczki, świądu, nudności i wymiotów, obrzęków obwodowych, zmian zabarwienia stolca.
Powiększenie wątroby, zwłaszcza w przypadku współistnienia objawów wymienionych powyżej, powinno skłonić do przeprowadzenia dokładniejszej diagnostyki w celu wykluczenia poważnych chorób. W pierwszej kolejności należy się zgłosić do lekarza rodzinnego, który w razie potrzeby skieruje do lekarza specjalisty – hepatologa lub gastroenterologa.
Co zrobi lekarz, jeśli zgłosimy się z powiększoną wątrobą?
W pierwszej kolejności lekarz zapyta o historię przebytych i towarzyszących chorób. Należy przygotować sobie listę przyjmowanych leków i suplementów diety. W trakcie wizyty powiększona wątroba może skłonić lekarza do zadania następujących pytań:
- Czy występują jakieś inne objawy? Ból brzucha, uczucie pełności? Zażółcenie powłok skórnych, błon śluzowych, oczu?
- Czy w ostatnim czasie wystąpiły wymioty, gorączka?
- Czy stolce są jasne, odbarwione lub czarne, smoliste?
- Czy spożywa się alkohol i w jakiej ilości?
W następnej kolejności lekarz może starać się potwierdzić powiększenie wątroby w badaniach obrazowych:
- USG jamy brzusznej – najłatwiej dostępne badanie umożliwiające ocenę wielkości i stanu wątroby; w przypadku osób otyłych, z ranami lub bolesnymi zmianami skórnymi albo kobiet w ciąży badanie USG wątroby może być utrudnione lub wręcz niemożliwe,
- tomografia komputerowa,
- rezonans magnetyczny.
Badania laboratoryjne krwi mogą dostarczyć informacji na temat wydolności wątroby oraz ogólnej kondycji organizmu.
Pomocne badania diagnostyczne to:
- morfologia krwi obwodowej,
- stężenia OB i CRP – markery stanu zapalnego,
- aktywność aminotransferaz – ALT, AST,
- wskaźniki cholestazy – ALP, GGTP, bilirubina,
- stężenia lipidów,
- immunologiczne testy w kierunku zakażeń wirusowych (WZW B i C, mononukleoza zakaźna, CMV).
Dodatkowe, bardziej celowane, badania diagnostyczne mogą obejmować:
- występowanie przeciwciał typowych dla chorób autoimmunologicznych,
- ocenę drożności dróg żółciowych – endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną (ERCP), cholangio-MR,
- ocenę wydolności serca – badanie echokardiograficzne,
- biopsję wątroby.
