W zależności od budowy ciała prawidłowa wątroba jest schowana za łukiem żebrowym i nie jest wyczuwalna podczas badania brzucha albo jej dolny brzeg może być wyczuwalny tuż poniżej łuku żebrowego. Przyczyny powiększenia wątroby (hepatomegalii) mogą być związane z zapaleniem wątroby, zastojem krwi lub żółci w wątrobie, guzami (nowotworami wątroby lub przerzutami do wątroby), a także z odkładaniem się substancji w wątrobie (choroby spichrzeniowe). W celu ustalenia rozpoznania lekarz zleci badania obrazowe (zwykle najpierw USG brzucha), a także badania laboratoryjne krwi.
Co to jest powiększenie wątroby i jaki jest mechanizm jego powstawania?
Powiększenie wątroby, czyli hepatomegalia, to niespecyficzny objaw, za którym mogą stać rozmaite przyczyny. W zależności od budowy ciała prawidłowa wątroba podczas badania brzucha nie jest wyczuwalna (jest schowana pod żebrami) albo jej dolny brzeg może być wyczuwalny tuż poniżej łuku żebrowego. Jeśli wątroba jest powiększona, lekarz może wyczuć ją dotykiem podczas badania brzucha lub podczas opukiwania brzucha. Do powiększenia wątroby może dojść na skutek zwiększenia objętości krwi w wątrobie i drogach żółciowych, powiększenia komórek wątrobowych, tkanki śródmiąższowej wątroby, choroby nowotworowej – raka wątroby lub przerzutów do wątroby raka z innego narządu, ropni lub torbieli wątroby.
Powiększenie wątroby może się wiązać z upośledzeniem jej prawidłowego funkcjonowania, co czasem stanowi poważne zagrożenie zdrowotne. Najważniejsze funkcje wątroby to produkcja licznych białek (czynników krzepnięcia, albuminy, enzymów), wytwarzanie i wydzielanie żółci, neutralizacja toksyn, udział w metabolizmie kwasów nukleinowych, magazynowanie węglowodanów i witamin czy udział w termoregulacji.
Powiększenie wątroby - przyczyny
Wątroba wyczuwalna poniżej łuków żebrowych nie zawsze musi być objawem choroby. Może to być związane z niższym fizjologicznym położeniem (prawidłowym dla danej osoby) lub z jej przemieszczeniem na przykład na skutek obecności płynu w opłucnej. Zwiększenie obwodu brzucha wywołane wzdęciami lub otyłością również może być mylnie interpretowane jako skutek powiększenia wątroby.
Przyczyny powiększenia wątroby (hepatomegali):
- związane z zapaleniem:
- wirusowe zapalenie wątroby (typu A, B, C),
- alkoholowe zapalenie wątroby
- niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (zwykle związane z zespołem metabolicznym)
- zakażenia bakteryjne i wirusowe (np. mononukleoza zakaźna, infekcja CMV), ropnie wątroby
- marskość wątroby
- toksyczne, polekowe zapalenie wątroby (leki: m.in. statyny, makrolidy, amiodaron, paracetamol)
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
- pierwotna marskość żółciowa
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
- sarkoidoza
- związane z zastojem krwi:
- prawokomorowa niewydolność serca
- zakrzepica żył wątrobowych (zespół Budda i Chiariego)
- związane z zastojem żółci:
- kamica przewodowa
- rak głowy trzustki
- rak brodawki Vatera
- związane z nacieczeniem wątroby, guzy wątroby:
- chłoniaki
- białaczki
- przerzuty nowotworowe do wątroby
- gruczolaki
- naczyniaki
- torbiele
- rak wątrobowokomórkowy
- związane z odkładaniem się substancji w wątrobie – choroby spichrzeniowe:
- hemochromatoza
- amyloidoza (skrobiawica)
- choroba Wilsona
- glikogenozy
- lipidozy (choroba Gauchera).
Co robić w przypadku wystąpienia powiększenia wątroby?
Powiększenie wątroby rzadko można stwierdzić samodzielnie – zwykle jest ono rozpoznawane wstępnie przez lekarza w trakcie badania przy rutynowej wizycie w gabinecie lub przy wykonywaniu USG jamy brzusznej z innych przyczyn. Powiększenie wątroby może zwrócić na siebie uwagę w przypadku wystąpienia towarzyszących objawów, np. uczucia pełności w brzuchu, bólu (związanego z rozciąganiem torebki wątroby bądź uciskiem sąsiednich narządów), żółtaczki, świądu, nudności i wymiotów, obrzęków obwodowych (rąk, nóg), zmian zabarwienia stolca.
Powiększenie wątroby, zwłaszcza w przypadku współistnienia objawów wymienionych powyżej, powinno skłonić do przeprowadzenia dokładniejszej diagnostyki w celu wykluczenia poważnych chorób. W pierwszej kolejności należy się zgłosić do lekarza rodzinnego, który w razie potrzeby skieruje do lekarza specjalisty – hepatologa lub gastroenterologa.
Co zrobi lekarz, jeśli zgłosimy się z powiększeniem wątroby?
W pierwszej kolejności lekarz zapyta o historię przebytych i towarzyszących chorób. Należy przygotować sobie listę przyjmowanych leków i suplementów diety. W trakcie wizyty powiększona wątroba może skłonić lekarza do zadania następujących pytań:
- Czy występują jakieś inne objawy? Ból brzucha, uczucie pełności? Zażółcenie powłok skórnych, błon śluzowych, oczu?
- Czy w ostatnim czasie wystąpiły wymioty, gorączka?
- Czy stolce są jasne, odbarwione lub czarne, smoliste?
- Czy spożywa się alkohol i w jakiej ilości?
W następnej kolejności lekarz może się starać potwierdzić powiększenie wątroby w badaniach obrazowych:
- USG jamy brzusznej – najłatwiej dostępne badanie umożliwiające ocenę wielkości i stanu wątroby; w przypadku osób otyłych, z ranami lub bolesnymi zmianami skórnymi albo kobiet w ciąży badanie USG wątroby może być utrudnione lub wręcz niemożliwe – jego wynik nie będzie wiarygodny
- tomografia komputerowa
- rezonans magnetyczny.
Badania laboratoryjne krwi mogą dostarczyć informacji na temat wydolności wątroby oraz ogólnej kondycji organizmu.
Lekarz może skierować pacjenta na następujące badania:
- morfologię krwi obwodowej
- stężenie OB i CRP – markery stanu zapalnego
- aktywność aminotransferaz – ALT, AST
- wskaźniki cholestazy – ALP, GGTP, bilirubina
- stężenia lipidów
- immunologiczne testy w kierunku zakażeń wirusowych (WZW B i C, mononukleoza zakaźna, CMV).
Dodatkowe, bardziej celowane, badania diagnostyczne mogą obejmować:
- występowanie przeciwciał typowych dla chorób autoimmunologicznych,
- ocenę drożności dróg żółciowych – endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną (ERCP), cholangio-MR
- ocenę wydolności serca – badanie echokardiograficzne
- biopsję wątroby.
