×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Kamica nerkowa - przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie

Kamica moczowa to obecność w układzie moczowym złogów (potocznie: kamieni moczowych) zbudowanych z substancji chemicznych, które zwykle znajdują się w moczu. Najczęściej występuje kamica nerkowa, gdy złogi stwierdza się w kielichach i miedniczce nerkowej. Typowym objawem kamicy nerkowej jest kolka nerkowa, czyli nagły, niezwykle silny ból w okolicy lędźwiowej. Leczenie zachowawcze jest skuteczne w przypadku kolki nerkowej spowodowanej drobnym złogiem. W razie powikłań kamicy moczowej konieczna jest interwencja urologiczna

Co to jest kamica nerkowa i jakie są jej przyczyny?

Kamica nerkowa (moczowa) to obecność w układzie moczowym złogów (potocznie: kamieni moczowych) zbudowanych z substancji chemicznych, które zwykle znajdują się w moczu. Prawidłowo substancje te są obecne w moczu w formie rozpuszczonej. Czasem jednak ich stężenie jest zbyt duże i nie dochodzi do ich całkowitego rozpuszczenia.

Z niektórych nierozpuszczonych substancji tworzą się kryształki, początkowo drobne (potocznie „piasek w nerkach”), z czasem łączące się w coraz większe, co prowadzi do powstania złogów (kamieni moczowych), których obecność prowadzi do objawów kamicy nerkowej. Najczęściej (prawie u 80% chorych) są one zbudowane ze szczawianu lub fosforanu wapnia, rzadziej z kwasu moczowego, fosforanu magnezowo-amonowego (tzw. struwitu; takie kamienie występują głównie u osób z przewlekłym zakażeniem nerek), bardzo rzadko z cystyny.

Czasami do rozwoju kamicy nerkowej przyczyniają się następujące zaburzenia i nieprawidłowości:

  • mocz nie odpływa prawidłowo z obu lub jednej nerki (np. z powodu przerostu gruczołu krokowego)
  • w moczu znajduje się zbyt mało substancji, które hamują tworzenie się złogów (np. cytryniany, magnez)
  • występuje inna choroba lub nieprawidłowość, która sprzyja kamicy nerkowej, np. nadczynność przytarczyc, choroby (np. choroba Leśniowskiego i Crohna) lub operacje jelita cienkiego, przyjmowanie zbyt dużych dawek witaminy D lub preparatów wapnia albo bardzo duże dawki witaminy C.

Niemniej u większości chorych z kamicą nerkową pomimo prawidłowego wykonania odpowiedniej diagnostyki nie udaje się potwierdzić bezpośredniej przyczyny tworzenia kamieni moczowych.

Częstotliwość występowania kamicy nerkowej

Kamica nerkowa jest często występującą chorobą. Objawy kamicy nerkowej w postaci napadu kolki nerkowej występują przynajmniej raz w życiu u około 10% mężczyzn i 5% kobiet. Pierwszy napad kolki nerkowej zwykle pojawia się między 20. a 40. rokiem życia. Kamica nerkowa najczęściej występuje u mężczyzn w wieku 40–50 lat, a u kobiet w wieku 50–70 lat. Po pierwszym napadzie kolki nerkowej u połowy chorych w ciągu 5–10 lat wystąpią kolejne napady. U niektórych chorych kamica nerkowa utrzymuje się przez kilkadziesiąt lat i w tym czasie chorzy wiele razy wydalają („rodzą”) kamienie i są poddawani zabiegom urologicznym.

Kamica nerkowa może występować rodzinnie i wówczas u członków rodziny chorego często się stwierdza zaburzenia metabolizmu pewnych substancji, które sprzyjają tworzeniu się kamieni moczowych.

Kamica nerkowa nie ma związku z kamicą żółciową (kamienie w pęcherzyku [„woreczku”] żółciowym i przewodach żółciowych).

Kamica nerkowa - objawy

Kamień lub kamienie znajdujące się w nerkach mogą nie dawać żadnych objawów przez lata. W tym czasie mogą się powoli powiększać, czasami do dużych rozmiarów, i wypełniać całą miedniczkę oraz kielichy nerki (tzw. kamienie odlewowe). W takich wypadkach może występować tępy ból pleców , który bywa błędnie przypisywany chorobie kręgosłupa.

Ryc. 1. Kamica nerkowa

Typowym objawem kamicy nerkowej jest kolka nerkowa. Kolka nerkowa to nagły, niezwykle silny ból, przez kobiety często opisywany jako znacznie silniejszy niż bóle porodowe. Przyczyną kolki nerkowej jest przemieszczenie się kamienia z nerki do moczowodu, co powoduje jego podrażnienie i częściowe lub całkowite zatkanie. Ból towarzyszący kolce nerkowej jest ostry, niekiedy kurczowy (na przemian nasila się i łagodnieje), umiejscowiony w okolicy nerki (jeżeli kamień jest wysoko) lub w dole brzucha (jeżeli jest blisko pęcherza). Promieniuje do pachwiny po tej samej stronie.

Wielu chorych podczas napadu kolki nerkowej odczuwa nudności i/lub wymiotuje.

Mocz wydalany podczas napadu kolki nerkowej może mieć kolor czerwony ze względu na obecność krwi. Jeżeli kamień moczowy, który spowodował napady kolki nerkowej jest niewielki (tzn. ma średnicę <5 mm), może dość szybko przesunąć się do pęcherza moczowego i ból trwa krótko (wystarczy raz lub dwa razy przyjąć leki przeciwbólowe i rozkurczowe). Większe kamienie moczowe dłużej przesuwają się przez moczowód lub go zatykają. Wtedy kolka nerkowa może trwać wiele dni i ostatecznie wymagać interwencji urologicznej.

Inne objawy kamienia moczowego przemieszczającego się przez moczowód do pęcherza to:

  • częste parcie na mocz (uczucie potrzeby oddania moczu)
  • pieczenie podczas oddawania moczu
  • uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza
  • u mężczyzn - ból promieniujący do czubka prącia.

Co robić w razie wystąpienia objawów kamicy nerkowej?

Jeżeli wyżej opisane dolegliwości wystąpiły po raz pierwszy lub towarzyszy im gorączka lub dreszcze, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Pomocy lekarza należy również szukać, jeżeli nudności i wymioty są na tyle nasilone, że uniemożliwiają przyjmowanie płynów i pokarmów.

Osoby z już rozpoznaną kamicą nerkową, u których typowe dolegliwości występowały w przeszłości i ustępowały w krótkim czasie (do paru dni), często wraz z wydaleniem drobnego kamienia, i u których nie występują inne, zwłaszcza przewlekłe choroby – mogą same rozpocząć leczenie, przyjmując dostępne bez recepty i polecone wcześniej przez lekarza leki przeciwbólowe i rozkurczowe (zobacz niżej) oraz pijąc duże ilości płynów (3-4 litry). Nie wolno podejmować próby samodzielnego leczenia objawów kolki nerkowej u dzieci i kobiet w ciąży.

Należy się zgłosić do lekarza w następujących przypadkach:

  • gdy dolegliwości występują po raz pierwszy w życiu – lekarz ustali wówczas ich przyczynę, może też zdecydować o niezwłocznym skierowaniu do specjalisty lub do szpitala
  • gdy dolegliwości są inne lub bardziej nasilone niż w przeszłości oraz gdy nie ustępują w krótkim czasie
  • niezwłocznie, jeżeli jednocześnie występują takie objawy, jak: gorączka, czerwona barwa moczu (krwiomocz), zmniejszenie ilości oddawanego moczu, jakiekolwiek inne niepokojące dolegliwości.

Diagnostyka kamicy nerkowej

Kamica nerkowa niewywołująca dolegliwości jest niekiedy rozpoznawana przypadkowo podczas wykonywania z innych powodów USG lub zdjęcia radiologicznego brzucha. Najczęściej jednak badania te wykonuje się u osób, które skarżą się na bóle o typie kolki nerkowej lub pojawianie się czerwonego zabarwienia moczu. USG i zdjęcie radiologiczne dostarczają informacji o wielkości i liczbie kamieni moczowych oraz o ich umiejscowieniu. Niekiedy (np. przed interwencją urologiczną) konieczne są dodatkowe informacje i lekarz zaleca wykonanie dalszych badań.

Może to być:

  • urografia, czyli badanie radiologiczne układu moczowego po podaniu dożylnie środka kontrastującego
  • tomografia komputerowa brzucha, która jest najdokładniejszym badaniem wykrywającym wszystkie typy kamieni moczowych (zwykłe zdjęcie radiologiczne nie pokaże kamieni niezawierających wapnia).

Po rozpoznaniu kamicy nerkowej u niektórych osób zaleca się wykonanie badań krwi i moczu, aby wykryć przyczynę tworzenia się złogów, jeżeli taka istnieje. W tym celu lekarz zaleca zbieranie moczu przez 24 godziny, aby zmierzyć jego objętość, odczyn pH (mocz kwaśny lub zasadowy), zawartość wapnia, sodu, kwasu moczowego, szczawianów, cytrynianów i kreatyniny. Nadmierna lub zbyt mała ilość pewnych substancji może wskazywać na przyczynę tworzenia się kamieni i na tej podstawie lekarz zaleca dalsze postępowanie (odpowiednia dieta, stosowanie leków). Po pewnym czasie wskazane może być powtórne badanie moczu zebranego w ciągu 24 godzin, aby ocenić czy zalecone postępowanie skutecznie zapobiega powstawaniu kamieni.

Badania mające na celu ustalenia przyczyny kamicy nerkowej powinny być wykonane:

  • gdy mamy do czynienia z kolejnym napadem kamicy
  • gdy stwierdza się duży kamień moczowy lub liczne złogi, zwłaszcza w obu nerkach
  • zawsze u dzieci.

Leczenia kamicy nerkowej

W większości przypadków napad kolki nerkowej wywołany jest przemieszczaniem się małego kamienia (<5 mm) przez moczowód i poza bólem nie występują inne dolegliwości. W takich przypadkach zwykle wystarczające jest przyjmowanie środków przeciwbólowych i leków rozkurczowych, rozkurczających mięśnie ściany dróg moczowych (zleconych przez lekarza lub dostępnych bez recepty) oraz picie dużej ilości (3-4 litrów) płynów w celu szybszego „wypłukania” kamienia. Kolka nerkowa o dużym nasileniu wymaga leczenia pod nadzorem lekarza, który zleca silniejsze leki przeciwbólowe (niekiedy nawet opioidy) i rozkurczowe oraz zwykle badanie obrazowe (USG lub zdjęcie radiologiczne) i badania laboratoryjne. Należy starać się zachować wydalony kamień moczowy, gdyż badanie jego składu może wskazać przyczynę kamicy nerkowej.

Konsultacja urologiczna jest konieczna:

  • gdy kolka nerkowa nie ustępuje pomimo stosowanego leczenia
  • u osób bez kolki nerkowej, jeżeli w kontrolnym badaniu (USG lub zdjęcie radiologiczne) stwierdza się powiększenie kamienia moczowego lub pojawienie się nowych złogów.

Interwencja urologiczna jest niezbędna, jeżeli:

  • kamień moczowy jest zbyt duży, aby mógł być wydalony samoistnie
  • kamień moczowy zablokował odpływ moczu
  • jednocześnie z kamicą nerkową utrzymuje się zakażenie układu moczowego (gorączka)
  • utrzymuje się krwawienie (czerwona barwa moczu).

Obecnie rzadko istnieje konieczność wykonania operacji chirurgicznej w celu usunięcia kamienia lub kamieni moczowych. Istnieją inne skuteczne sposoby ich usuwania. Należą do nich:

  1. Litotrypsja pozaustrojowa (skrót ang. extracorporeal shockwave lithotripsy - ESWL), czyli rozbijanie kamienia moczowego wewnątrz organizmu pacjenta z użyciem tzw. fali wstrząsowej. Jest to najczęściej stosowana interwencja w kamicy moczowej. Kamień moczowy ulega rozbiciu na cząstki wielkości ziaren piasku, które łatwo są wydalane z moczem. Zabieg zwykle przeprowadza się ambulatoryjnie i nie wymaga znieczulenia. Jest bezpieczny, nie uszkadza tkanek i w ciągu paru dni po zabiegu pacjent może wrócić do swojej zwykłej aktywności. Przynajmniej 2 tygodnie przed zabiegiem należy odstawić wszystkie leki hamujące krzepnięcie krwi, również aspirynę. W przypadku większych kamieni moczowych konieczne bywa przeprowadzenie kilku sesji litotrypsji. U większości osób w ciągu paru dni po zabiegu występuje krwiomocz, a dość często niewielki ból brzucha lub w okolicy nerek lub dolegliwości podczas oddawania moczu (częste oddawanie moczu, pieczenie przy oddawaniu moczu) spowodowane wydalaniem drobnych fragmentów rozbitego kamienia. Przeciwwskazaniem do litotrypsji pozaustrojowej jest ciąża.
  2. Nefrolitotrypsja przezskórna (ang. percutaneous nephrolithotomy - PCNL) jest wykonywana zwykle gdy kamień moczowy w nerce jest duży (>2,5 cm) lub położony w takim miejscu, że nie może być rozbity za pomocą litotrypsji. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu. Polega on na wprowadzeniu przez niewielkie nacięcie skóry w okolicy nerki do miedniczki nerkowej instrumentu zwanego nefroskopem, przez które urolog może obejrzeć kamień moczowy, dokładnie określić jego położenie i odpowiednimi narzędziami rozdrobnić go na mniejsze kawałki, które następnie usuwa. Na ogół pacjent pozostaje w szpitalu przez kilka dni, a do zwykłej aktywności wraca po około 2 tygodniach.
  3. Ureterorenoskopia (litotrypsja ureterorenoskopowa), (skrót ang. URS lub URLS), zwykle służy do usuwania kamieni moczowych ze środkowego i dolnego odcinka moczowodu. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu bez konieczności jakiegokolwiek nacinania tkanek. Urolog wprowadza giętki wziernik przez cewkę moczową do pęcherza moczowego, a następnie do moczowodu. Przez wziernik można bezpośrednio obejrzeć kamień moczowy w moczowodzie oraz odpowiednimi narzędziami usunąć go w całości lub wcześniej rozdrobnić na mniejsze fragmenty. Po zabiegu zwykle w moczowodzie pozostawia się na parę dni odpowiedni cewnik, aby mocz prawidłowo odpływał z nerki. Po tym czasie pacjent może wrócić do swojej zwykłej aktywności.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie kamicy nerkowej?

U połowy pacjentów kamica nerkowa występuje tylko raz w życiu i nie ma potrzeby stosowania żadnego dalszego leczenia. U pozostałych, w ciągu 5-10 lat dochodzi do nawrotu kamicy nerkowej i u tych osób zawsze należy wykonać badania, aby wykryć przyczynę, a następnie zastosować leczenie zapobiegawcze (odpowiednia dieta oraz stosowanie leków).

Stosując interwencje urologiczne, praktycznie we wszystkich przypadkach można usunąć kamienie moczowe, a przestrzeganie odpowiedniego stylu życia oraz stosowanie leków u wielu osób zapobiega tworzeniu się nowych złogów. Tak więc, w wielu przypadkach kamicę nerkową można wyleczyć. Najważniejsze jest tutaj zdyscyplinowanie pacjenta, który już do końca życia powinien ściśle przestrzegać wyznaczonych zasad zapobiegania kamicy nerkowej.

Niejednokrotnie do nawrotu kamicy nerkowej dochodzi właśnie z winy pacjenta. Jednak u części osób istnieją przyczyny tworzenia się kamieni moczowych, w których zapobieganie jest nieskuteczne i w tych przypadkach kamicy nie można trwale wyleczyć, ale zawsze można bardzo zmniejszyć częstość jej nawrotów oraz ich nasilenie.

Co jeść w przypadku kamicy nerkowej?

Kamicy nerkowej można w dużym stopniu zapobiegać. Prosty i najważniejszy sposób zapobiegania kamicy nerkowej polega na piciu takiej ilości płynów, aby objętość moczu zawsze wynosiła co najmniej 2 litry na dobę.

Należy wypijać szklankę płynu na noc, tuż przed snem, jak również w nocy, jeżeli sen zostanie przerwany w celu oddania moczu.

Zaleca się ograniczenie spożycia mięsa, również ryb, jeżeli są spożywane w dużych ilościach, gdyż mięso jest źródłem substancji zakwaszających mocz, które ułatwiają powstawanie kamieni moczowych.

Zaleca się również ograniczenie spożycia soli, gdyż zawarty w niej sód powoduje większe wydalanie z moczem wapnia, z którego mogą tworzyć się kamienie moczowe. Nie ma potrzeby ograniczać spożycia wapnia w postaci produktów mlecznych, natomiast nie wolno bez zalecenia lekarza przyjmować preparatów wapnia i witaminy D.

Jeżeli skład kamienia zbadano i zawiera on szczawiany lub wykryto u pacjenta nadmierne wydalanie szczawianów z moczem, należy ograniczyć spożycie pokarmów bogatoszczawianowych, jak:

  • czekolada
  • kawa
  • herbata
  • orzechy
  • rabarbar
  • szpinak
  • truskawki
  • buraki.

Należy dokładnie stosować się do zaleceń lekarza, który może przepisać leki zapobiegające powstawaniu kamieni. Zwykle leki te należy stosować latami, niekiedy do końca życia.

Zawsze należy leczyć zakażenie układu moczowego, zwłaszcza przewlekłe, oraz usunąć, jeżeli to możliwe, wszystkie przeszkody w prawidłowym odpływie moczu.

Kamienie nerkowe – jak im zapobiegać?

W większości przypadków kamicy nerkowej nie stwierdza się przyczyny, a więc nie można przewidzieć jej wystąpienia i podjąć wcześniej działań, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania. Wiadomo jednak, że kamienie moczowe tworzą się z substancji znajdujących się moczu, gdy ich stężenie staje się zbyt duże. Dlatego należy zawsze wypijać odpowiednią ilość płynów, zwłaszcza gdy rośnie zapotrzebowanie, np. przy wysokiej temperaturze otoczenia, ciężkiej pracy fizycznej, w gorączce. Również dieta z ograniczeniem produktów mięsnych i soli, a większą ilością warzyw i owoców, zmniejsza ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej. Takie środki zapobiegania należy szczególnie zalecać osobom, u których kamica nerkowa występuje rodzinnie.

Kamienie moczowe częściej tworzą się u osób z przewlekłym zakażeniem układu moczowego lub utrudnionym odpływem moczu, dlatego leczenie tych stanów istotnie zmniejsza ryzyko kamicy nerkowej.

Kamica nerkowa w pytaniach i odpowiedziach

Objawy

Kolka nerkowa – objawy » dr n. med. Robert Drabczyk

Dieta

Kamica nerkowa – dieta » mgr Dominika Wnęk, dietetyk
Kamica nerkowa a dieta Dukana » mgr Dominika Wnęk, dietetyk

Leczenie

URLS – litotrypsja w trakcie ureterorenoskopii w leczeniu kamicy moczowodowej » dr n. med. Robert Drabczyk
Metody leczenia kamicy nerkowej i jej powikłań » dr n. med. Robert Drabczyk
Postępowanie lecznicze u pacjenta z objawami kamicy nerkowej » dr n. med. Robert Drabczyk

Zapobieganie nawrotom i powikłaniom

Metody zapobiegania kamicy nerkowej » dr n. med. Robert Drabczyk
Jak uniknąć nawrotów kamicy nerkowej? »dr hab. med. Teresa Nieszporek
Zapobieganie następstwom kamicy nerkowej » dr hab. med. Teresa Nieszporek
Jakie są powikłania kamicy nerkowej? » dr hab. med. Teresa Nieszporek
Ryzyko nawrotu kamicy nerkowej » dr n. med. Robert Drabczyk

Sytuacje szczególne

Kamica nerkowa u ciężarnej » dr n. med. Robert Drabczyk
Czy kamica nerkowa jest przeciwwskazaniem do wykonania tatuażu? » dr n. med. Robert Drabczyk
Czy osoby chore na kamicę nerkową mogą korzystać z sauny? » dr n. med. Robert Drabczyk
15.03.2022
Zobacz także
  • Dieta w kamicy nerkowej
  • Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego
  • Kolka nerkowa
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dieta w kamicy nerkowej
  • Kolka nerkowa
  • Cystynuria
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta