×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Diabetyk na medal

Renata Kołton

Mali pacjenci z cukrzycą bardzo szybko uczą się kontrolować stężenie glukozy, podawać insulinę i stosownie odżywiać. Dzieciom, które dodatkowo trenują jakiś sport łatwiej przychodzi samokontrola - mówi dr med. Izabela Jastrzębska, specjalista pediatrii i medycyny sportowej

Renata Kołton: Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) człowiek dorosły powinien ćwiczyć minimum 3 razy w tygodniu po 30 minut. Dzieci co najmniej 3 godziny tygodniowo. Czy te wytyczne odnoszą się również do osób z cukrzycą?

Izabela Jastrzębska: Wśród diabetyków dominują osoby z cukrzycą typu 2. Międzynarodowe wytyczne opracowane dla tej grupy mówią, że w ciągu tygodnia powinni oni zadbać minimum o 2,5 godziny umiarkowanej aerobowej aktywności tlenowej i 1,5 godziny intensywnego wysiłku.

Jak ocenić czy wysiłek jest umiarkowany czy już intensywny?

Obiektywnej oceny dokonujemy na podstawie częstotliwości rytmu serca. Jeśli częstotliwość rytmu serca rośnie o 50-70% w stosunku do wartości spoczynkowej, to wysiłek kwalifikujemy jako umiarkowany. Jeśli wzrasta powyżej 70%, to jest to już duża intensywność wysiłku. Jako aktywność o umiarkowanym natężeniu traktujemy, np. powolny bieg (jogging), marsz, spokojną jazdę na rowerze, nordick walking.

Pacjentom z cukrzycą typu 2 zaleca się więc więcej ruchu niż osobom zdrowym. Z czego to wynika?

Ćwiczenia fizyczne pozytywnie wpływają na przemianę glukozy w organizmie. Badania pokazują, że zarówno w przypadku cukrzycy typu 1, jak i 2 u osób regularnie trenujących, stężenie tzw. hemoglobiny glikowanej (HbA1c), które odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi z okresu ostatnich 2-3 miesięcy, jest mniejsze niż u pacjentów, którzy jedynie przyjmują leki. Przekłada się bezpośrednio na mniejsze ryzyko powikłań.

Czy któreś dyscypliny sportowe są szczególnie zalecane diabetykom?

Najkorzystniej jest, gdy pacjenci łączą ćwiczenia aerobowe z siłowymi. Klasycznie zaleca się, aby 70% treningu stanowił wysiłek tlenowy, a 30% siłowy.Oznacza to, że np. oprócz tego, że pacjenci maszerują z kijkami, biegają lub jeżdżą na rowerze, powinni też ćwiczyć z ciężarkami, taśmą oporową, czy wykonywać najprostsze ćwiczenia, w których obciążeniem jest ciężar własnego ciała, takie jak przysiady czy pompki.

Metaanaliza badań, w których oceniano skuteczność interwencji w postaci regularnej aktywności ruchowej względem odsetka HbA1c wykazała, że najlepsze efekty uzyskujemy u pacjentów uprawiających jogę i tai chi. W analizowanych badaniach pacjenci poświęcali na te zajęcia 90 minut 2-3 razy w tygodniu.

Bardzo ważny czynnik wpływający na zwiększenie spalania glukozy stanowi również masa mięśniowa. Im pacjent ma więcej mięśni, tym więcej glukozy może zostać przez nie zużyte. Dlatego istotne znaczenie u osób z cukrzycą ma zastosowanie treningu, którego celem jest przyrost masy mięśniowej.

A czy w przypadku cukrzycy typu 1, którą najczęściej diagnozuje się u dzieci, pacjenci również mogą ćwiczyć bez ograniczeń?

W sytuacji cukrzycy typu 1 połączenie niezbędnej insulinoterapii z ćwiczeniami może powodować ryzyko zbytniego zmniejszenia stężenia glukozy we krwi, czyli hipoglikemii. Jeśli znacząco małe stężenie glukozy dłużej się utrzymuje, może dojść do utraty przytomności. Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo, pacjenci powinni trenować raczej sporty lądowe, najlepiej pod opieką, aby ktoś mógł zareagować w razie potrzeby.

Cukrzyca nie musi i nie powinna jednak stanowić ograniczenia aktywności fizycznej dzieci czy młodzieży. Na ogół jesteśmy w stanie przewidzieć, czy danego dnia dziecko czeka większy wysiłek i odpowiednio je zabezpieczyć. Jeśli zabronimy mu pójść np. z klasą w góry, to wyrządzamy mu krzywdę. Naznaczamy je, że jest jakiś inne. Z czasem w psychice może pojawić się blokada i strach przed jakąkolwiek formą ruchu.

Jak przygotować dziecko z cukrzycą na wycieczkę w góry?

Trzeba przypilnować, aby zabrało ze sobą odpowiednie produkty, które w razie potrzeby pozwolą szybko podnieść stężenie glukozy we krwi. Osoby z cukrzycą na ogół znają swój organizm i potrafią rozpoznać objawy sugerujące zmniejszenie stężenia glukozy we krwi (hipoglikemii) - czują np., że robi im się słabo, zaczynają się nadmiernie pocić, pojawia się wilczy głód. W takiej sytuacji powinny jak najszybciej dostarczyć do organizmu glukozę, najlepiej w formie płynnej, ponieważ w takiej postaci wchłonie się najszybciej. Może to być mocno posłodzona herbata, soki owocowe, ewentualnie słodkie owoce (banan, winogrona) lub słodycze.

Dziecko powinno też mieć ze sobą glukometr, aby zawsze była możliwość oznaczenia stężenia glukozy we krwi.

Rodzicom jednak pewnie trudno przełamać strach o dziecko. Woleliby mieć je cały czas pod kontrolą.

Rozpoznanie u dziecka cukrzycy typu 1 to dla rodziny często szok. Jednak gdy pierwsze emocje miną, najważniejsza jest edukacja. W Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie, gdzie zdobyłam doświadczenie w opiece nad pacjentami z cukrzycą, organizowane są dwutygodniowe szkolenia dla chorych i ich najbliższych. Obejmują one m.in. wiedzę dotyczącą insulinoterapii - jak dostosowywać dawkę, jak i kiedy podawać insulinę, informacje o objawach hiperglikemii bądź hipoglikemii, spotkania z dietetykiem.

W przypadku dzieci, które zaczynają chorować np. w wieku 6-7 lat, początkowo to rodzice muszą zadbać, aby przyjmowały one odpowiednie dawki leku i spożywały właściwe posiłki. Mali pacjenci jednak bardzo szybko sami uczą się kontrolować stężenie glukozy, podawać insulinę i stosownie odżywiać. Dzieciom, które dodatkowo trenują jakiś sport łatwiej przychodzi samokontrola. Są bardziej zdyscyplinowane i przyzwyczajone do wysiłku. Żyją według powtarzalnego grafiku. Treningi odbywają się na ogół o stałych porach, wiadomo więc kiedy muszą coś zjeść i wziąć insulinę.

Regularne treningi dają liczne korzyści zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Przede wszystkim opóźniają pojawienie się powikłań cukrzycy. Nastolatkom mogą pomóc zaakceptować chorobę. W okresie dojrzewania młodzi ludzie często się buntują, negują chorobę, zaniedbują samokontrolę. Młodzież uprawiająca sport przeważnie lepiej akceptuje życie z cukrzycą.

Czy trenerzy nie obawiają się brać pod swoje skrzydła dzieci z cukrzycą? Nauczyciele często boją się opieki nad takimi uczniami.

Najwięcej moich małych pacjentów z cukrzycą trenuje piłkę nożną. Z moich obserwacji wynika, że nie mają problemów z przyjęciem do klubów. Może dlatego, że udzielenie ewentualnej pomocy w warunkach takiego treningu nie stanowi dużego problemu. Dziecku łatwo podać coś słodkiego. Gdyby nagle zasłabło, to upadnie na trawę, co jest stosunkowo bezpieczne. Trener zawsze może wezwać karetkę.

Znacznie bardziej ryzykowne są, np. wspinaczka wysokogórska, sporty wodne czy motorowe. Towarzystwa medycyny sportowej poszczególnych krajów opracowują w tym zakresie różne wytyczne. W większości krajów chorzy na cukrzycę nie mogą być np. kierowcami rajdowymi, ponieważ zmniejszenie stężenia glukozy może w takim przypadku doprowadzić do tragicznych następstw.

Wśród moich pacjentów z cukrzycą są młode osoby, które trenują różne dyscypliny sportowe, od szermierki po triathlon. Znamy olimpijczyków, którym choroba nie przeszkadza zdobywać medali.

Czy pacjenci insulinozależni, którzy biorą udział w zawodach muszą przedstawić specjalny dokument, który potwierdza, że ten lek jest im niezbędny.

Insulina znajduje się na liście substancji zabronionych przez Światową Agencję Antydopingową (ang. The World Anti-Doping Agency - WADA). Insulinopodobny czynnik wzrostu (ang. insulin-like growth factor - IGF) zwiększa bowiem masę mięśniową. Dlatego zawodnik musi uzyskać specjalną zgodę na przyjmowanie leku. Lekarz medycyny sportowej bądź diabetolog wypełnia w tym celu druk, tzw. wyłączenia dla celów terapeutycznych, który przekazywany jest Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie.

Jaką rolę w opiece nad pacjentem z cukrzycą odgrywa lekarz medycyny sportowej?

Lekarz medycyny sportowej jest specjalistą, który powinien znać specyfikę poszczególnych dyscyplin sportowych i wiedzieć jakie sporty są wskazane, a jakie przeciwwskazane w zależności od współistniejących chorób u pacjenta.

Niezbędna jest współpraca pomiędzy lekarzem diabetologiem, czasami kardiologiem, dietetykiem a lekarzem sportowym. Lekarz diabetolog prowadzący pacjenta z cukrzycą zna historię jego choroby, ma wgląd w wyniki badań chorego, np. odsetek wspomnianej wcześniej hemoglobiny glikowanej. Wie czy pacjent doświadczył wcześniej epizodów hipoglikemii. Chorzy mogą czasami coś zataić przed lekarzem sportowym, który czasami widzi sportowca pierwszy raz w życiu, aby tylko zdobyć odpowiednie zaświadczenie lekarskie potrzebne, np. do wzięcia udziału w zawodach.

Bardzo ważne jest, aby pacjent miał też możliwość konsultacji dietetycznej. Lekarze często nie mają odpowiednio dużo czasu, aby z chorym omówić dokładnie kwestię odżywiania. Nim pacjenci sami nauczą się odpowiedniej samokontroli, potrzebują fachowego wsparcia. Dietetyk przeszkolony w leczeniu cukrzycy lepiej doradzi im w zakresie doboru produktów, przekąsek dostosowanych do konkretnego wysiłku fizycznego, odpowiednio przeliczy wymienniki węglowodanowe.

Jakie badania powinien wykonać pacjent z cukrzycą, który chciałby zacząć intensywniej ćwiczyć?

U osób z cukrzycą co 3-4 miesiące powinno się kontrolować odsetek HbA1c. Raz w roku należy przeprowadzać badania w celu oceny obecności ewentualnych powikłań cukrzycy ze strony układu nerwowego, nerek lub oczu. Dodatkowo, jak u każdego sportowca, obowiązuje nas wykonanie raz w roku EKG spoczynkowego oraz wysiłkowego.

W przypadku pacjenta z cukrzycą typu 2, na ogół mamy do czynienia z osobą w starszym wieku. Wprawdzie granica coraz bardziej się przesuwa i chorują już ludzie po 30. rż., to jednak z założenia mamy do czynienia z pacjentem, u którego już samo kryterium wieku sprawia, że musimy przebadać serce.

Zlecamy więc EKG spoczynkowe i wysiłkowe. Pytamy pacjenta, jak bardzo męczy się podczas wysiłku. Jeśli bez problemu wychodzi na czwarte piętro, to raczej poważnych zmian w sercu nie ma. Jeśli już na pierwszym piętrze dostaje zadyszki, to jest to sygnał, że może wymagać bardziej zaawansowanych badań kardiologicznych, np. STRES ECHA, czyli echokardiografii obciążeniowej. W szczególnie uzasadnionych wypadkach można wykonać angiografię, która pozwala dokładnie sprawdzić stan naczyń wieńcowych. Jest to jednak badanie inwazyjne i z błahych wskazań nie powinno się go zlecać.

Z typowo cukrzycowych badań wykonujemy pomiar stężenia glukozy na czczo oraz oznaczenie wspomnianej HbA1c. Przeprowadzamy też wywiad dotyczący aktualnej terapii lekowej i stosowanej diety. Analizujemy wszystkie dodatkowe czynniki ryzyka, takie jak nadciśnienie tętnicze czy niewydolność naczyń. Zlecamy lipidogram, czyli badanie polegające na analizie wyników stężenia cholesterolu we krwi, frakcji cholesterolu LDLHDL oraz stężenia triglicerydów. U pacjentów otyłych wskazane są również próby wątrobowe, aby ocenić stłuszczenie wątroby.

W przypadku cukrzycy typu 2 na początkowym etapie choroby insulinooporność można korygować dietą i aktywnością fizyczną, następnie doustnymi lekami zmniejszającymi stężenie glukozy, a dopiero na końcu pacjent może wymagać podawania insuliny. Niestety często do tego dochodzi w wyniku zaniedbania wcześniejszych etapów leczenia. Dlatego dla kogoś, kto przez całe życie siedział za biurkiem, nawet 15 minut ruchu dziennie może być sukcesem. Istotne jest jednak, aby wcześniej skonsultować się z lekarzem, który oceni, jaki poziom wysiłku będzie dla pacjenta w danym momencie bezpieczny.

Dr med. Izabela Jastrzębska - specjalista pediatrii i medycyny sportowej. Przez ponad 12 lat pracowała w Klinice Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Obecnie prowadzi prywatne konsultacje, także on-line za pośrednictwem portalu https://www.konsultacje-lekarskie.pl/. Doświadczona mama 6 dzieci.

Rozmawiała: Renata Kołton

03.04.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Toksoplazmoza u dzieci
  • Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci
  • Cytomegalia u dzieci
  • Kamica przewodów żółciowych u dzieci
  • Wady zgryzu u dzieci
  • Nadczynność tarczycy u dzieci
  • Cukrzyca typu 2
  • Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny
  • Krztusiec (koklusz) u dziecka
  • Zakwasy – jak się pozbyć zakwasów?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta