Pytanie nadesłane do redakcji
Czy reakcja anafilaktyczna może wystąpić po kilku godzinach od użądlenia, np. 2-4?
Odpowiedziała
dr n. med. Grażyna Durska
Zakład Medycyny Rodzinnej
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Poradnia alergologiczna „Podgórna” w Szczecinie
Odczyny po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe mogą występować zarówno kilka minut po zdarzeniu, jak i kilka lub kilkadziesiąt godzin później. Najczęściej u osób wrażliwych występują nadmierne objawy miejscowe pod postacią obrzęku o średnicy powyżej 10 cm utrzymujące się powyżej 24 godzin.
Często nasilenie dolegliwości pojawia się po dobie od użądlenia. Zazwyczaj obrzękowi towarzyszą zaczerwienienie skóry, świąd, ból, pieczenie.
Niebezpieczne są zmiany zlokalizowane w obrębie górnych dróg oddechowych. Zagrożenie dla zdrowia i życia występuje w przypadku zmian uogólnionych dotyczących dróg oddechowych, układu krążenia. Mogą one prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego.
Do objawów zwiastujących wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego należą:
- wykwity skórne o charakterze bąbla pokrzywkowego, obrzęk Quincke’go (obrzęk warg, języka, górnych dróg oddechowych)
- duszność, świszczący oddech
- zawroty głowy, omdlenie, spadek ciśnienia krwi
- nudności, wymioty, biegunka, kolkowe bóle brzucha
- blokada nosa
- ból za mostkiem
- świąd bez zmian skórnych (obejmujący dłonie, części podeszwowe stóp, inne części ciała)
- bóle głowy, drgawki
Szybki początek objawów zwykle wiąże się z ryzykiem wystąpienia groźnych reakcji ogólnoustrojowych.
Nie wszystkie reakcje będące następstwem użądlenia przez owady są reakcjami anafilaktycznymi. Zdarzają się również reakcje zapalne związane z zakażeniem (ugryzienie przez komary - u dzieci, przez osy u osób dorosłych) określane mianem Mosquito Syndrome. W zespole tym poza miejscowymi zmianami skórnymi występują objawy ogólnoustrojowe, takie jak: gorączka, złe samopoczucie, dreszcze. Dolegliwości mogą utrzymywać się ponad 2 tygodnie, niejednokrotnie wymagają antybiotykoterapii.
Inne nietypowe reakcje to objawy choroby posurowiczej (bóle stawów, gorączka, złe samopoczucie) występujące po 7-10 dniach od użądlenia.
Po upływie kilku godzin lub dni od użądlenia mogą wystąpić również objawy neurologiczne (zapalenia nerwów obwodowych, drgawki), depresje, zaburzenia koncentracji, alergiczne zapalenia naczyń krwionośnych, nerczyca.
Mnogie użądlenia mogą być przyczyną zmian toksycznych prowadzących do uszkodzenia wielu narządów.
Symptomatologia reakcji na jad owadów może być bardzo zróżnicowana. Bardzo ważne jest zapobieganie użądleniu przez owady. Podstawowe zasady profilaktyki to niechodzenie bez obuwia po trawie, ostrożne spożywanie słodkich napojów i pokarmów w okresie letnim, unikanie przebywania w pobliżu pasiek, gniazd os.
W przypadku nadwrażliwości na jad owadów błonkoskrzydłych osoby zagrożone wystąpieniem reakcji anafilaktycznych powinny mieć przy sobie adrenalinę w ampułkostrzykawce. W wybranych przypadkach nadwrażliwości wdraża się immunoterapię preparatami alergenowymi.
Piśmiennictwo:
Antczak-Marczak M., Kuna P.: Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych - kogo odczulać? Terapia. Alergologia. 2010; XVIII, 4, 1(237): 28-31.Cichocka-Jarosz E.: Postępy w anafilaksji. Alergia. 2008; 2/36: 11-14.
Wolak P. i wsp.: Zastosowanie autostrzykawek z adrenaliną w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego. Terapia. Alergologia. 2007; XV, 4,1(191): 83-84.
Marszalska-Nittner M. (red.): Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych. Alergologia w Praktyce, tom II. Mediton Oficyna Wydawnicza, Łódź 2003.
Matysiak J., Matysiak J., Kokot Z., Bręborowicz A.: Alergia na jady owadów błonkoskrzydłych ze szczególnym uwzględnieniem pszczoły miodnej (Apis mellifera) - aktualny stan wiedzy. Alergia. Astma. Immunologia. 2011; 16 (4): 163-171.
Szymański W., Złotnik I., Kucharewicz I. i wsp.: Skuteczność immunoterapii swoistej u chorych z alergią na jad owadów błonkoskrzydłych - ocena na podstawie badań in vivo i in vitro. Alergia. Astma. Immunologia. 2002; 7(4): 216-222.