Sadownicy, chcąc dostarczyć nam owoce niesypane, czy jak najmniej sypane, dobierają do sadów owoce dorodne. Pestki z dorodnych jabłek dadzą dorodne jabłonie, a te piękne jabłka. Tyle że one będą takie piękne, ponieważ mają substancje ochronne, które bywają niebezpieczne dla alergików.
Odpowiedniki Bet v 1, na przykładzie którego mówię o reakcjach krzyżowych, znajdują się w wielu owocach, warzywach, orzechach – są np. w marchewce i selerze – tłumaczy prof. Krzysztof Buczyłko.
Prof. Krzysztof Buczyłko. Fot. MP
Ewa Stanek-Misiąg: Wkroczyliśmy w okres pylenia. Osoby uczulone na pyłki drzew, traw, bylicy są w tym czasie szczególnie narażone na alergie krzyżowe. Dlaczego dla wielu alergików zjedzenie teraz jabłka grozi wystąpieniem reakcji alergicznej?
prof. Krzysztof Buczyłko: Zależnie od regionu, u 20–25% osób występuje uczulenie na pyłek drzew. Nie wymieniam poszczególnych gatunków, gdyż istnieje jeszcze jedno zjawisko w alergii krzyżowej, o którym mało się mówi, a które sprawia, że biedni alergicy przechodzą podwójną drogę krzyżową. Opowiem najpierw o nim.
Każda roślina zawiera w pyłku szereg białek, które odgrywają kluczową rolę w procesie jej rozmnażania i przeżycia. Białka mają swoje kody. Najczęściej pochodzą one od łacińskich nazw roślin. Brzoza to Betula, brzoza brodawkowata – Betula verrucosa. Głównym alergenem brzozy jest Bet v 1, Bet od Betula, v od verrucosa, a cyfra odpowiada znaczeniu tej rośliny i dla człowieka uczulonego. Bet v 1 służy roślinie do transportu steroli niezbędnych do obrony przed pleśnieniem. Białka z rodziny Bet v 1, czyli głównego białka brzozy należą do grupy 10, oznaczamy ją jako PR-10 (ang. pathogenesis related). Białko brzozy Bet v 1 PR-10 – nazywam go w rozmowach z pacjentami „dzikością brzozy” – występuje w całej brzozie, nie tylko jej pyłku, a także we wszystkich drzewach, od olchy (olszy) przez leszczynę, dąb po jabłoń. I to jest pierwsza reakcja krzyżowa. Białko przypadkowo uczulające ludzi jest obecne w wielu roślinach. Wymieniłem drzewa, bo jesteśmy w sezonie pylenia drzew, ale to białko można spotkać również w pyłku traw, chwastów.
A teraz alergia krzyżowa, o którą pani pytała.
Mówiąc o jedzeniu jabłek w porze pylenia drzew.
W przypadku jabłoni białkiem prawie identycznym, w języku medycznym powiemy homologicznym, do Bet v 1 jest Mal d 1 (od Malus domestica, jabłoń domowa). Tu ciekawostka – najwięcej Bet v 1, a w jabłku Mal d 1 jest w ogonku i szypułce. Nakłuwając więc jabłko do testów, trzeba pamiętać, by nakłuć je w tych miejscach, a nie w połowie owocu, czy na odsłoniętej części bez skórki, bo możemy wtedy nie uchwycić alergii. Jabłka mają różną ilość ochronnego czynnika Bet v 1/Mal d 1. Wielu alergików potrafi wyczuć – na podstawie zapachu – owoc, który ich uczuli. A jeśli nie są pewni, to wystarczy, że ugryzą. Swędzenie i puchnięcie warg i dziąseł, „klucha” w gardle to ostrzeżenie: „Alergiku pyłkowy, wziąłeś do ust coś, co ma ten sam składnik”. Jest to składnik krzyżowy, czyli białko z grupy Mal d 1 PR-10, należące do zespołu białek ochronnych dla jabłek.
Panuje przekonanie, że natura jest cacy, a chemia jest be. Ale proszę zwrócić uwagę, ja cały czas mówię o naturalnych białkach, naturalnych składnikach, naturalnym pyłku, czyli czystej bożej chemii, innymi słowy chemii organicznej. Ludzie podejrzewają, że jabłko jest posypane jakąś chemią, a to jest sama natura, która niestety ich uczula.
Sadownicy chcąc dostarczyć nam owoce niesypane, czy jak najmniej sypane, dobierają do sadów owoce dorodne. Pestki z dorodnych jabłek dadzą dorodne jabłonie, a te piękne jabłka. Tyle że one będą takie piękne, ponieważ mają substancje ochronne, które bywają niebezpieczne dla alergików.
Odpowiedniki Bet v 1, na przykładzie którego mówię o reakcjach krzyżowych, znajdują się w wielu owocach, warzywach, orzechach – są np. w marchewce i selerze.
Czy mrowienie ust po zjedzeniu/ugryzieniu jabłka można przeczekać, czy należy jakoś interweniować?
Reakcje krzyżowe na poziomie białka, które jest ochronnym białkiem owocowo-brzozowym wywołują ustny zespół uczuleniowy (oral allergy syndrom – OAS) niepokojący, ale zazwyczaj bezpieczny. Ustępuje samoistnie, ponieważ nasz system obronny potrafi te białka zniweczyć. Białko z grupy PR-10 jest delikatne jak polny kwiatuszek. Rozkłada go kwas solny z żołądka, lizozym w ślinie.
Podsumowując, są to częste reakcje, wielu ludzi się niepokoi, wielu lekarzy się martwi i zaopatruje chorych w adrenalinę, co moim zdaniem nie jest koniecznie potrzebne. Niestety istnieją dużo groźniejsze reakcje krzyżowe. Mają one związek z białkiem przenoszącym lipidy, LTP (lipid transfer protein). Jest to białko, które gromadzi tłuszcze i umieszcza je pod skórką owocu lub pestki, tak by stała się ona nieprzepuszczalna dla bakterii, wirusów, pleśni. Takie naturalne woskowanie. Wszystkie ziarna mają zabezpieczenie chemiczne, które chroni je przed zjedzeniem, ale także jedzącego przed spożyciem ich zbyt dużej ilości.
Białko LTP należy do grupy PR-14 i jest niestety dużo bardziej niebezpieczne od Bet v 1. Po jego połknięciu nie tylko puchną wargi, język, czujemy pieczenie twarzy, ale także pojawiają się objawy anafilaksji – pokrzywka na całym ciele, duszność, ból brzucha, biegunka, świąd stóp, spadek ciśnienia tętniczego, utrata przytomności. Białko LTP jest oporne na trawienie, nierozpuszczalne, mało tego – pozostaje takie po obróbce termicznej w przeciwieństwie do białek z grupy PR-10 (odpowiedników brzozowego Bet v 1), które po ugotowaniu można śmiało spożywać w postaci np. kompotu czy ciasta z jabłkami. Typowym objawem alergii na LTP jest zła tolerancja brzoskwini gotowanej. Białko LTP dotyczy wszystkich ziaren, orzechów, wobec czego występuje także w ziarnie pszenicy, jak też wszystkich innych zbóż.
Jak często występuje alergia na LTP?
Dużo rzadziej, 100 razy rzadziej niż alergia na Mal d 1.
Czy alergii krzyżowej można się pozbyć?
U pacjentów z alergią wziewną i pokarmową poddanych odczulaniu (w pandemii popularne stało się odczulanie metodą podjęzykową), objawy wygasają – zarówno objawy oczne, nosowe, gardłowe (czasem także oskrzelowe), jak i częściowo pokarmowe. Czyli mamy możliwość zwiększenia tolerancji. Niestety nie ma sposobu na alergię na LTP. Osoby naznaczone przez Pana Boga tym, że nie mogą czegoś jeść, po prostu nie mogą tego jeść. Zachęcam pacjentów, by próbowali ustalić, co im szkodzi. Zwykle wobec takiego uczulającego pożywienia, które dla alergika specyficznie pachnie, ma specyficzny smak, rozwija się coś w rodzaju niechęci.
Domowym sposobem na wykrycie alergii pyłkowo-pokarmowej będzie schrupanie marchewki albo wypicie świeżo wyciskanego marchwiowego soku?
Wielu moich pacjentów to ludzie, którzy się zdrowo odżywiają. Dam przykład. Matka opowiada: „Poszłam specjalnie do sklepu, w którym są tylko naturalne rzeczy, kupiłam marchewkę bio, hodowaną bez żadnych nawozów sztucznych, zrobiłam dziecku sok na wyciskarce, podałam świeżutki, a syn spuchł, zrobił się cały czerwony i tak źle oddychał”. Pod czym dodaje oburzona: „A jak sobie kupuje w szkole „Kubusia”, taki martwy sok, to nic mu nie jest!” Ku zdziwieniu matki dziecko było uczulone na odpowiedniki białka brzozy, tego nietrwałego Bet v 1, które ulatnia się w wyniku przerabiania, leżenia, paczkowania. To białko jest nietrwałe do tego stopnia, że niekiedy test wykonywany na ręce z buteleczki z napisem Apple (jabłko) nie wypada dodatnio, mimo że chory reaguje na jabłko. Dlatego alergię krzyżową najchętniej wykrywamy za pomocą nakłucia świeżego jabłka, a potem nakłucia skóry, tzw. testem natywnym.
Surowe jabłka, surowe marchewki to są często pierwsze niemleczne posiłki dzieci. Trzeba zerwać z tą tradycją?
Dlaczego? To jest naturalny test na alergię krzyżową. Świeżutka marchewka, możliwie najczystsza, ekologiczna musi mieć w sobie składniki dzikości brzozy, ochronne białka. Niestety, jeśli dziecko na nie zareaguje, jest to traktowane często jako dowód alergii na mleko. Po incydencie z marchewką wszyscy mówią: „To na pewno białko mleka”. Przyjmuję naprawdę wiele dzieci, którym w ten sposób zabrano mleko, jajko i mnóstwo innych produktów, bo komuś się wydawało, że dziecko ma alergię na białko mleka. Nie twierdzę, że alergia na mleko nie istnieje. Uważam jednak, że znaczna część dzieci jest fałszywie oskarżana o to, że szkodzi im mleko, a tymczasem szkodzi im mieszanina jabłka z marchewką, czyli Bet v 1. Bardzo przed tym przestrzegam. Nie można bez powodu ograniczać diety dziecka.
W jakim wieku musi być dziecko, żeby potwierdzić/wykluczyć alergię?
Niektórzy czekają z testem do 2. czy nawet 5. roku życia. To nie ma sensu. Kiedy pobieramy dziecku krew na morfologię, zróbmy profil alergenów, od razu będziemy wiedzieć, czy jest uczulone na brzozę, czy nie jest. A jeśli będzie uczulone, to prawie na pewno będzie też uczulone na marchewkę.
Mam taką zasadę, że robię tyle testów ile dziecko ma miesięcy, czyli miesięcznemu niemowlakowi jeden test, 2-miesięcznemu 2 testy (np. na mleko i na marchewkę), 3-miesięcznemu 3 (np. na mleko, marchewkę, jabłko).
Jeśli nie marchewki i jabłka, to co? Czy istnieje produkt, którego spożycie nie grozi alergią?
Nie ma.
Wskazówką czym karmić dziecko jest to, jak na dany produkt reagują rodzice i dziadkowie. Jeśli matka nie może jeść np. jabłek, bo jej puchną wargi, a ojciec nie jada marchewki, bo się po niej źle czuł, to dziecko będzie miało te same objawy. Częstym problemem psychologicznym w mojej pracy jest niebranie pod uwagę tego, że dziecko tylko w części pochodzi od mamy. Zawsze dokładnie pytam o to co lubią, a czego nie lubią jeść zarówno rodzice, jak i dziadkowie. Jeśli teściowa nie lubi surowego, woli zupy niż surówki, to już wiem, czego szukać.
Rozmawiała Ewa Stanek-Misiąg
Profesor dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko – specjalista alergolog od 30 lat kieruje Centrum Alergologii w Łodzi, wykłada w Państwowej Uczelni Zawodowej we Włocławku oraz w Szkole Astmy.
