Co to jest czerwonka bakteryjna?
Pałeczka czerwonki bakteryjnej (Shigella) jest Gram-ujemną bakterią jelitową, która nie wytwarza form przetrwalnikowych. Pałeczki Shigella są czynnikiem etiologicznym czerwonki bakteryjnej (niekiedy określanej też jako szigeloza), szczególnego rodzaju biegunki bakteryjnej, która przebiega z gorączką, skurczowymi bólami brzucha i częstym oddawaniem małych ilości krwawego stolca z domieszką śluzu i ropy. Pałeczka Shigella jest tak bardzo blisko spokrewniona z pałeczkami Escherichia coli (ok. 93% wspólnych genów), że uznaje się ją za odrębny gatunek jedynie ze względów historycznych. Odkrywcą bakterii był w XIX wieku japoński uczony Kiyoshi Shiga, od którego nazwiska pochodzi nazwa bakterii. Poszczególne jej gatunki Shigella dysenteriae, Shigella fiexneri, Shigella boydii i Shigella sonnei, a właściwie serogrupy A, B, C i D, wyróżniono na podstawie cech biochemicznych i serologicznych.
Najważniejszą cechą pałeczek Shigella jest bardzo duża zaraźliwość, zjadliwość i zdolność do inwazji tkankowej. Głównym rezerwuarem pałeczek Shigella są chorzy, którzy wydalają z kałem najwięcej drobnoustrojów w ostrej fazie czerwonki bakteryjnej. Z tego powodu najskuteczniejszym sposobem opanowania zakażeń jest izolowanie chorych. Czerwonka jest bardzo zaraźliwa, do zakażenia wystarcza bardzo mała liczba bakterii (około 100), co tłumaczy dużą zachorowalność na czerwonkę bakteryjną podczas epidemii w ośrodkach opieki dziennej i duży odsetek wtórnych zachorowań. Do zakażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni, niektóre epidemie spowodowane były przez skażoną wodę lub żywność. Pałeczki Shigella mogą być również przenoszone przez ektopasożyty (pchły) i przez zakażoną żywność (w której przeżywają przez dłuższy czas), a także przez kontakty seksualne. Na czerwonkę bakteryjną chorują głównie dzieci poniżej 5 lat. Najwięcej zachorowań notowano w 6 krajach azjatyckich: Bangladeszu, Chinach, Pakistanie, Indonezji, Wietnamie i Tajlandii.
Jak przebiega czerwonka bakteryjna?
Objawy kliniczne i ciężkość czerwonki bakteryjnej zależą głównie od stanu odporności i odżywienia chorego. Niedożywienie i złe warunki socjoekonomiczne oraz higieniczne sprzyjają ciężkiemu przebiegowi czerwonki u dzieci. Choroba klasycznie przebiega w czterech fazach: wylęgania, biegunki wodnistej, biegunki czerwonkowej i zdrowienia. Okres wylęgania zazwyczaj trwa 1-4 dni, maksymalnie do 8 dni. Początkowe objawy najczęściej obejmują krótkotrwałą gorączkę, wodnistą biegunkę o niewielkim nasileniu, złe samopoczucie i utratę apetytu. Objawy brzuszne są zróżnicowane i wahają się od łagodnego dyskomfortu w jamie brzusznej do kurczowych bólów brzucha, biegunki, wymiotów i bolesnego parcia na stolec. Czerwonka bakteryjna zwykle przebiega ciężej u dzieci - objawy wodnistej biegunki są bardziej nasilone, a gorączka sięga 40-41°C. W odróżnieniu od pozostałych ostrych biegunek czerwonka rzadko prowadzi do odwodnienia. U niektórych chorych czerwonka bakteryjna może zakończyć się na wstępnej fazie choroby. U pozostałych chorych po kilku dniach pojawiają się typowe objawy czerwonki wywołane przez ostre zapalenie jelita grubego: częste i bolesne oddawanie niewielkiej ilości krwawych, śluzowo-ropnych stolców. Czerwonka bakteryjna ma charakter samoograniczający się i ustępuje w ciągu kilku dni do tygodnia bez trwałych następstw. Zagrażające życiu powikłania czerwonki bakteryjnej obserwuje najczęściej u małych dzieci poniżej 5. roku życia, szczególnie wśród żyjących w złych warunkach, niedożywionych mieszkańców krajów rozwijających się.
Do najważniejszych powikłań należą: rozwój zakażenia rozsianego, wypadanie odbytu, toksyczne rozdęcie okrężnicy, perforacja jelita, rzadziej zaburzenia metaboliczne (np. hipoglikemia, hiponatremia, odwodnienie) i zespół hemolityczno-mocznicowy (szczególnie częsty w krajach rozwijających się). Najgroźniejszym i stosunkowo częstym powikłaniem jest toksyczne rozdęcie okrężnicy, które przebiega z porażeniem perystaltyki, poszerzeniem światła jelita, wzdęciem i tkliwością brzucha. Rozwojowi tego powikłania sprzyja stosowanie leku przeciwbiegunkowego loperamidu i nasion babki, których z tego powodu nie należy stosować w leczeniu biegunki u małych dzieci. Rzadko w przebiegu czerwonki bakteryjnej mogą wystąpić zaburzenia świadomości, napady drgawek, splątanie i śpiączka, które świadczą o niekorzystnym rokowaniu. Przyczyną zaburzeń świadomości są najczęściej gorączka i ciężkie zaburzenia metaboliczne.
