Choroby wywołane przez parwowirus B19 u dorosłych

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest parwowirus B19 i jakie choroby wywołuje u dorosłych?

Ludzki parwowirus B19 jest małym wirusem zawierającym DNA, który należy do rodziny Parvoviridae. Zakażenia występują endemicznie na całym świecie, chorują tylko ludzie, a źródłem zakażenia jest chory lub zakażony człowiek, często z niedoborem odporności, co sprzyja długotrwałemu wydalaniu wirusa. Zakażenie szerzy się głównie drogą kropelkową. Kobiety ciężarne mogą przekazać wirusa przez łożysko, co prowadzi do zakażenia płodu. Okres wylęgania wynosi zwykle 4–14 dni, przy czym wiremia ustępuje wraz z pojawieniem się wysypki.

Charakterystyczną cechą zakażeń parwowirusem B19 jest występowanie wysypki i bólów stawowych. U dzieci wirus wywołuje rumień zakaźny, częstą chorobę wieku dziecięcego, natomiast u dorosłych zwykle powoduje nietypowe wysypki bez rumienia na twarzy (np. grudkowo-wybroczynowy zespół rękawiczkowo-skarpetkowy) lub zespół poliartropatii, który objawia się symetrycznym zapaleniem lub bólami stawów, najczęściej dłoni, stawów skokowych, kolanowych i nadgarstka. Zespół „rękawiczkowo-skarpetkowy” charakteryzuje się wystąpieniem grudkowo-krwotocznej wysypki, najbardziej nasilonej na dłoniach i stopach przy prawidłowej liczbie płytek krwi. Parwowirus B19 ma skłonność do uszkadzania komórek prekursorowych układu czerwonokrwinkowego w szpiku kostnym, dlatego może spowodować przejściowy przełom aplastyczny, czyli ciężką niedokrwistość u chorych z anemią hemolityczną oraz przewlekłą niedokrwistość aplastyczną u osób z różnego rodzaju niedoborami odporności.

Jak często występują zakażenia parwowirusem B19?

Zakażenia wywołane przez parwowirus B19 nie podlegają zgłaszaniu, dlatego nie jest znana ich dokładna liczba. Ponieważ wirus cechuje się dużą zaraźliwością (po kontakcie choruje większość osób podatnych, 50–60%), zakażenia są częste u dzieci. Okres zaraźliwości wynosi około tygodnia, znacznie dłużej wirusy wydalają osoby z zaburzeniami odporności. Zachorować można w każdym wieku. Wiadomo, że rumień zakaźny zwykle występuje w wieku szkolnym, jest nawet najczęstszą chorobą wirusową przebiegająca z wysypką u dzieci szkolnych. Zakażenia występują sezonowo, od późnej zimy do wczesnej wiosny, z epidemiami co kilka lat. Ponieważ przechorowanie pozostawia trwałą odporność, brak swoistych przeciwciał dowodzi podatności na zakażenie parwowirusem B19. Z populacyjnych badań serologicznych wynika, że na zakażenie parwowirusem B19 jest wrażliwych około 40% dorosłych, w tym kobiet ciężarnych, dla których zakażenie jest szczególnie groźne.

Jak się objawia się zakażenie parwowirusem B19?

Przebieg zakażenia parwowirusem B19 u dorosłych jest często bezobjawowy lub przypomina infekcję górnych dróg oddechowych – przeziębienie lub łagodną grypę z bólami mięśni, głowy, katarem i złym samopoczuciem. Gorączka towarzyszy zakażeniu u 15–30% chorych. Zakażenia objawowe u dorosłych przebiegają zwykle jako nietypowe plamisto-grudkowe wysypki bez charakterystycznego dla dzieci rumienia na twarzy np. z wysypką umiejscowioną na dalszych częściach kończyn (zespół rękawiczkowo-skarpetkowy) lub jako zespół poliartropatii, który objawia się zwykle symetrycznym zapaleniem lub bólami stawów, najczęściej drobnych stawów rąk. Ponieważ parwowirus B19 ma skłonność do wybiórczego uszkadzania komórek prekursorowych układu czerwonokrwinkowego w szpiku kostnym, u chorych na anemię hemolityczną może spowodować przełom aplastyczny, czyli ciężką niedokrwistość, a u osób z niedoborami odporności przewlekłą niedokrwistość aplastyczną wynikłą z zahamowania wytwarzania nowych krwinek czerwonych.

Wysypki i zespół skarpetkowo-rękawiczkowy

Wysypka plamisto-grudkowa, następstwo odkładania się kompleksów immunologicznych, występuje u około połowy dorosłych po 7–10 dniach od zakażenia parwowirusem B19, gdy pojawiają swoiste przeciwciała w klasie IgM. Wygląd wysypki zwykle jest niecharakterystyczny, bez typowego rumienia na policzkach. Najczęściej są to czerwone plamki i grudki, które zlewają się w rumieniowe wykwity przypominające siateczkę, szczególnie wyraźnie widoczne na wyprostnych częściach kończyn oraz tułowiu. Wysypka zwykle utrzymuje się przez około 10 dni, ale może się także utrzymywać przez 1–3 tygodni lub dłużej. Czasem towarzyszy jej świąd. Wysypka zwykle nasila się pod wpływem wysiłku fizycznego, emocji lub wysokiej temperatury ciała. Zmianom skórnym mogą towarzyszyć nadżerki i pęcherzyki na błonie śluzowej jamy ustnej, ponadto obrzęk warg, wybroczyny na podniebieniu twardym, błonie śluzowej gardła i języku. Zmiany na błonach śluzowych ustępują samoistnie po 7–14 dniach i nie wymagają leczenia. Zakażenie parwowirusem B19 może także przebiegać jako rumień wielopostaciowy.

Klasyczny grudkowo-krwotoczny zespół rękawiczkowo-skarpetkowy jest rzadką postacią zakażenia parwowirusem B19, która zwykle występuje u młodych dorosłych. Przebiega jako bolesny obrzęk, stwardnienie i rumień obu dłoni i stóp ze zmianami grudkowymi oraz wybroczynami. Wykwity zwykle zajmują grzbietowe powierzchnie rąk i stóp oraz są ostro odgraniczone, kończąc się na poziomie nadgarstka i kostek, stąd wzięła się nazwa zespołu. Zmianom często towarzyszy pieczenie i świąd. Rumień ustępuje w ciągu kilku tygodni. Rzadziej podobne zmiany zajmują inne okolice, na przykład narządy płciowe, łokcie czy policzki.

Zespół poliartropatii

Odczynowe zapalenie stawów (bez nadżerek chrząstki stawowej), bądź częściej, same bóle stawów, które tłumaczymy odkładaniem się kompleksów immunologicznych w stawach, towarzyszą wysypce lub występują bez wysypki i mogą być dominującym objawem zakażenia parwowirusem B19 u dorosłych. Zmiany stawowe częściej występują u kobiet. Zwykle zajętych jest symetrycznie kilka stawów, najczęściej drobne stawy dłoni (międzypaliczkowe), stawy nadgarstkowe, kolanowe lub skokowe. Objawy stawowe ustępują samoistnie, zwykle w ciągu kilku tygodni, ale u niewielkiego odsetka chorych utrzymują się miesiącami. Nie prowadzą do trwałego do uszkodzenia stawów.

Przewlekła niedokrwistość

Towarzyszy zakażeniu parwowirusem B19 u osób z zaburzoną odpornością (np. pierwotne niedobory odporności, choroby rozrostowe, zakażenie HIV, leczenie immunosupresyjne). Brak eliminacji wirusa prowadzi do przewlekłego zakażenia komórek prekursorowych układu czerwonokrwinkowego i jego długoterminowego zahamowania. W efekcie pojawia się niedokrwistość z powodu upośledzenia wytwarzania nowych czerwonych krwinek. W tej postaci zakażenia parwowirusem B19 zwykle nie występuje wysypka.

Przełom aplastyczny

U chorych na niedokrwistość hemolityczną zakażenie parwowirusem B19 może spowodować przełom aplastyczny, czyli ciężką niedokrwistość, która objawia się bladością skóry, silnym osłabieniem oraz przyspieszoną akcją serca. Mechanizm jest podobny jak w opisanej powyżej przewlekłej niedokrwistości. Cechą niedokrwistości hemolitycznych jest skrócony czas przeżycia czerwonych krwinek, kompensowany przez znacznie zwiększone ich wytwarzanie przez szpik. Zahamowanie produkcji w ostrym okresie zakażenia parwowirusowego powoduje, że nadmiernie szybki rozpad krwinek prowadzi do gwałtownego zaostrzenia niedokrwistości, czyli przełomu aplastycznego.

Zakażenie w okresie ciąży

Parwowirus B19 może zostać przeniesiony przez łożysko, co w części przypadków kończy się urodzeniem martwego noworodka albo noworodka z ciężką anemią płodową przebiegającą z obrzękiem uogólnionym (hydrops fetalis). Ryzyko zakażenia i śmierci płodu po zakażeniu matki parwowirusem B19 wynosi około 5% i jest największe w drugim trymestrze. Szacuje się, że około połowy ciężarnych pozostaje wrażliwe na zakażenie parwowirusem B19. Parwowirus B19 nie powoduje powstania wad wrodzonych.

Rzadsze postaci kliniczne zakażenia parwowirusem B19

W przebiegu zakażenia parwowirusem B19 opisywano przypadki zapalenia wątroby (częstość występowania: około 4% zakażonych), zapalenia naczyń, zapalenia mięśnia sercowego oraz kłębkowego zapalenia nerek. Wymienione choroby ustępują samoistnie.

Jak można się zarazić parwowirusem B19?

Parwowirus B19 przenosi się głównie drogą kropelkową, w czasie kaszlu i kichania, oraz cechuje się dużą zaraźliwością (po kontakcie choruje większość osób podatnych – 50–60%). Zakażenia są częste u dzieci. Okres zaraźliwości wynosi około tygodnia, znacznie dłużej wydalają wirusa osoby z zaburzeniami odporności. Z chwilą wystąpienia wysypki chorzy przestają być niebezpieczni dla otoczenia i nie wymagają izolacji. Rzadko do zakażenia może dojść w czasie przetaczania krwi i preparatów krwiopochodnych oraz w następstwie ekspozycji na krew chorego (np. po zakłuciu).

Co robić w przypadku wystąpienia zakażenia parwowirusem B19?

W przypadku podejrzenia zakażenia parwowirusem osoby dorosłej można się zgłosić do lekarza, aczkolwiek rzadko jest to konieczne. Samodzielnie można stosować leczenie objawowe łagodzące gorączkę i dolegliwości stawowe, które występują u części chorych: leki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne). Konieczny jest oszczędzający tryb życia. W czasie gorączki należy leżeć w łóżku i często zmieniać ubrania, by były suche. Trzeba też pamiętać o możliwości rozwoju powikłań, szczególnie przy współistniejącch chorobach hematologicznych. Chociaż ciężkie zakażenia parwowirusem B19 występują rzadko, pewne grupy pacjentów są narażone na znacznie zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia oraz rozwoju powikłań. W razie podejrzenia zakażenia parwowirusem B19 u kobiety ciężarnej, osoby z zaburzeniami odporności lub chorego na niedokrwistość hemolityczną, osoby te powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Jak lekarz ustala rozpoznanie zakażenia parwowirusem B19?

Podejrzenie zakażenia parwowirusem B19 można wysunąć na podstawie objawów klinicznych. Jeżeli plamisto-grudkowej wysypce towarzyszą dolegliwości stawowe, zwłaszcza gdy początkowo na policzkach wystąpił rumień, przez co wyglądały jak uderzone, to należy podejrzewać zakażenie parwowirusem B19. Podobnie, jeżeli u pacjenta z niedokrwistością hemolityczną pojawi się plamisto-grudkowa wysypka i dojdzie do rozwoju przełomu aplastycznego to należy wziąć pod uwagę możliwość zakażenia parwowirusem B19. Pomocne są badania laboratoryjne: serologia i badanie PCR, szczególnie użyteczne u chorych za zaburzeniami odporności. Potwierdzenie rozpoznania świeżego zakażenia parwowirusem B19 u osób z prawidłową odpornością polega na wykryciu swoistych przeciwciał w klasie IgM. Badania serologiczne mogą dawać fałszywie ujemne wyniki u osób z zaburzeniami odporności. Diagnostyka laboratoryjna jest zwykle zarezerwowana dla kobiet ciężarnych, chorych w trakcie przełomu plastycznego, osób z zaburzeniami odporności, oraz noworodków z hydrops fetalis lub podejrzeniem zakażenia wrodzonego.

05.06.2017
Zobacz także
  • Rumień zakaźny (tzw. piąta choroba, ang. fifth disease)
  • Zakażenie parwowirusem B19 w ciąży
Wybrane treści dla Ciebie
  • Świnka u dorosłych
  • Półpasiec - objawy, przyczyny, powikłania, leczenie
  • Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym
  • Cytomegalia
  • Adenowirusy
  • Biegunka wirusowa
  • Różyczka u dorosłych
  • Polio
  • Ospa wietrzna u dorosłych
  • Kleszczowe zapalenie mózgu
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta