Jemy za mało owoców i warzyw, stronimy od ryb i pełnoziarnistego pieczywa, za to zbyt często na polskich talerzach ląduje czerwone mięso. Efekt? Nadwaga i otyłość stają się poważnym społecznym problemem, a ryzyko zaburzeń metabolicznych wynikające z nadmiaru tkanki tłuszczowej dotyczy alarmującego odsetka rodaków.
Katarzyna Stoś. Fot. Newseria
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy w latach 2019–2020 przeprowadził badania dotyczące sposobu żywienia i odżywienia Polaków. Projekt został zrealizowany przy wsparciu Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz Ministerstwa Nauki. Wyniki są w trakcie analizy.
Projekt obejmował wszystkie grupy wiekowe – od niemowląt po seniorów. W czasie VI Narodowego Kongresu Żywieniowego dr inż. Katarzyna Stoś z NIZP-PZH-PIB przedstawiła część wyników badań obejmującą osoby dorosłe.
Badając problem występowania nadwagi i otyłości, naukowcy podzielili respondentów według płci oraz na grupy wiekowe. Niedobór masy ciała w grupie mężczyzn w wieku 18–40 lat stwierdzono tylko u 0,3% badanych, prawidłową masę ciała u 45,5% badanych, nadwagę – 44,5%, a otyłość – 9,7%.
W grupie wiekowej od 41 do 64 lat nie stwierdzono niedowagi. Prawidłowa masa ciała występowała u 23%, nadwaga u 57,4%, a otyłość u 19,7% ankietowanych. W grupie od 65. roku życia wskaźniki dotyczące otyłości poszybowały jeszcze wyżej. Niedowagę miało 0,3%, prawidłową masę ciała 24%, nadwagę 55,3%, a otyłość 20,3% mężczyzn.
– Warto zwrócić uwagę na to, że zarówno nadwaga, jak i otyłość znacząco zwiększa się po 40. roku życia – stwierdziła dr inż. Katarzyna Stoś.
W przypadku kobiet tendencja jest podobna, jednak kobiety w znacznie większym odsetku charakteryzują się prawidłową masą ciała, bo w grupie wiekowej do 40. roku życia wynosi on niemal 72%. W tym samym przedziale nadwaga występuje u ok. 20% badanych, a otyłość u 6,6%. W kolejnych dwóch grupach wiekowych – 41–64 lata oraz od 65. roku życia nadwaga dotyczy – 37,6% oraz 40,1%, a otyłość: 21% oraz 21,7%.
Dużym problemem jest ryzyko występowania zaburzeń metabolicznych w odniesieniu do nadmiernej i prawidłowej masy ciała – zwiększa się ono u osób z BMI powyżej 25. Dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
– Również u osób z prawidłową masą ciała takie ryzyko jest relatywnie duże – u mężczyzn wynosi 13%, a u kobiet prawie 28%. Wiąże się to z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej, na co wskazuje zwiększony obwód talii. Pokazuje to, że nie wystarczy odnosić się tylko do BMI. Istotny jest również pomiar obwodu talii. U kobiet ryzyko wzrasta, kiedy obwód talii wynosi ponad 80 cm, a u mężczyzn powyżej 94 cm – przestrzegała dr inż. K. Stoś.
Osoby badane deklarowały, że spożywają 3 lub 4 posiłki w ciągu doby. Jeśli chodzi o regularność, większość zadeklarowała, że jada regularnie, ale tylko niektóre posiłki. Mężczyźni do 64. roku życia w większości nie spożywają regularnie posiłków w ciągu doby, co może przekładać się na częstość występowania problemów z nadwagą i otyłością.
Badania pokazały, że większość zarówno mężczyzn (do 64. rż.), jak i kobiet (powyżej 65. rż.) nie podjada między posiłkami. Ponad połowa kobiet w wieku 18–64 przyznała, że między posiłkami zdarza im się jeść przekąski.
Deklarowana przez ankietowanych częstotliwość podjadania to kilka razy w tygodniu.
– Myślę, że osoby wypełniające ankiety wykazywały się dużą ostrożnością w podawaniu tych danych. Często bardzo trudno przyznać się do podjadania. Poza tym podjadamy różne rzeczy. Bo jeśli są to owoce, to bardzo dobrze. Gorzej, jeśli są to słodycze lub słone przekąski – mówiła prelegentka.
Co ciekawe, większość w obu grupach do 64. roku życia stwierdziła, że odżywia się w dobry sposób. Osoby powyżej 65. roku życia oceniały jednak swój sposób żywienia jako przeciętny. Wiąże się to z samooceną wiedzy żywieniowej – osoby do 64. roku życia deklarują dobrą wiedzę żywieniową. Inaczej jest w przypadku mężczyzn powyżej 65. roku życia, którzy w większości oceniają swoją wiedzę żywieniową jako niedostateczną.
Pytani o źródła wiedzy żywieniowej, badani deklarowali, że informacje czerpią z domu rodzinnego, od krewnych i znajomych. Tylko wśród osób w starszym wieku w znaczącym stopniu źródłem wiedzy jest lekarz i dietetyk. Jak można się domyślać, duża grupa młodszych osób korzysta z informacji dostępnych w internecie.
Jeśli chodzi o wybór produktów, Polacy deklarują codzienne spożycie pieczywa jasnego pszennego lub jasnego mieszanego. Natomiast pieczywo ciemne, razowe, pełnoziarniste codziennie wybiera niewielki odsetek badanych. Niemniej jednak, według deklaracji, badani jedzą takie pieczywo raz bądź kilka razy w tygodniu.
– Pieczywo jasne jest wciąż preferowane, więc w edukacji rodaków powinniśmy zwracać większą uwagę na zachęcanie do wybierania pieczywa pełnoziarnistego – dodała dr inż. K. Stoś.
Jeśli chodzi o produkty mięsne, Polacy w większości wybierają wieprzowinę i drób – raz bądź kilka razy w tygodniu, wołowinę, cielęcinę czy sporadycznie baraninę, i co ważne – zainteresowanie tą grupą produktów mięsnych spada. Ponadto utrzymuje się duże spożycie mięsa czerwonego.
Ryby od wielu lat spożywane są w niewystarczających ilościach w populacji polskiej. W ciągu ostatnich lat obserwujemy znaczące zmniejszenie – o ponad 30%.
Jako że większość badanych deklaruje, że sporadycznie w miesiącu lub rzadziej je ryby, odsłania się kolejny obszar do edukacji – konieczne jest zachęcanie do spożywania ryb, zwłaszcza morskich, które zawierają niezbędne składniki do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu.
Produkty mleczne – większość tych produktów spożywanych jest raz, kilka razy w tygodniu, najczęściej w postaci mleka (23% mężczyzn i 28% kobiet deklaruje codzienne picie mleka).
Warto zwrócić uwagę, że produkty fermentowane, jak kefir czy maślanka spożywa się sporadycznie. Jogurty – raz do kilku razy w tygodniu. Sery twarogowe i sery żółte w większości raz, kilka razy w tygodniu.
Częstość spożycia warzyw także pozostawia wiele do życzenia. Jak mówi ekspertka, w tym wypadku konieczne są zmiany zwyczajów żywieniowych, bo tylko nieco ponad 12% mężczyzn i 19% kobiet deklaruje, że codziennie je warzywa (pomidory ogórki, paprykę). Pozostałe warzywa – raz, kilka razy w tygodniu, czyli zdecydowanie zbyt rzadko.
Jeśli chodzi o owoce sytuacja jest podobna – najczęściej są to jabłka i gruszki. Wciąż jednak jest to niewielki odsetek, bo ponad 9% mężczyzn i 13% kobiet spożywa je codzienne. W większości jemy owoce raz, kilka razy w tygodniu. Najrzadziej wybieramy jagody i borówki, które stanowią źródło wielu związków potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Soki owocowe pijemy raz, kilka razy w tygodniu. Nektary owocowe większość z nas pije sporadycznie w miesiącu lub rzadziej; bardzo rzadko soki warzywne. Natomiast napoje słodzone gazowane spożywają głównie mężczyźni (48% w stosunku do 38% kobiet pije je kilka razy w tygodniu).
Pozytywne jest to, że po napoje izotoniczne i energetyzujące sięga niewielka grupa respondentów (11,2% mężczyzn oraz 4,6% kobiet deklaruje, że spożywa je raz, kilka razy w tygodniu).
– Wyniki naszych badań wskazują na to, że w Polsce duży, alarmujący problem stanowi utrzymująca się nadmierna masa ciała i ryzyko zaburzeń metabolicznych związane z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej w obwodzie talii. Do najczęstszych błędów żywieniowych należy zaliczyć niedostateczne spożycie owoców i warzyw oraz duże mięsa czerwonego i przetworów mięsnych oraz zbyt duże spożycie soli. Ponadto zbyt rzadko sięgamy po pełnoziarniste pieczywo, mleko, produkty mleczne i ryby – podsumowała dr inż. Katarzyna Stoś.
