Odsetek nieaktywnych fizycznie Polaków stale rośnie (rok 2004 – 46%; 2008 – 49%; 2013 – 52%; 2018 – 56%). Rekomendowany przez WHO poziom osiąga zaledwie 32% dorosłej populacji. Eksperci PAN wskazują, co należy zrobić, aby odwrócić ten trend.
Fot. Adobe Stock
- Przynajmniej 30–50% dorosłych Polaków dostarcza organizmowi za mało ruchu. Generuje to ogromne koszty społeczne i ekonomiczne
- Od lat niepokoi zjawisko nadmiernej liczby zwolnień dzieci i młodzieży z obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego w szkole
- Obciążenia finansowe wynikające z niedostatecznej aktywności fizycznej stanowią od 2% do nawet 11% całości kosztów związanych z ochroną zdrowia
- W zależności od źródła danych w Polsce brak aktywności fizycznej jest odpowiedzialny za od 7,4% do 8,3% wszystkich zgonów, niezależnie od przyczyny
- Zadanie polegające na zwiększeniu aktywności fizycznej wszystkich grup społeczeństwa nie może być pozostawione jedynie Ministerstwu Sportu i Turystyki, Ministerstwu Zdrowia czy też Ministerstwu Edukacji i Nauki
- Potrzebne jest stworzenie szerokiej koalicji instytucji centralnych, samorządowych, organizacji pozarządowych, klubów sportowych, uczelni i szkół wszelkiego typu działających w skoordynowany sposób
Niedostateczny poziom aktywności fizycznej
Na przełomie XX i XXI w. Polacy byli w gronie najmniej aktywnych społeczności europejskich. Mimo znaczącej poprawy w okresie ostatnich 20 lat kolejne badania wskazują na niedostateczny poziom regularnej aktywności fizycznej co najmniej 50% dorosłych Polaków oraz bardzo dalekie miejsce Polski w sondażach porównujących poszczególne kraje Unii Europejskiej – czytamy w opracowaniu „Poprawa aktywności fizycznej wśród wszystkich pokoleń Polaków” przygotowanym przez ekspertów PAN.
Eksperci przytoczyli międzynarodowe badania porównawcze przeprowadzone pod koniec lat 90. ubiegłego stulecia, które wykazały, że Portugalia i Polska były niechlubnymi liderami w rankingu na najmniej aktywne fizycznie społeczności europejskie. Najnowsze badania prowadzone w Polsce, w tym wieloośrodkowe badania ogólnopolskie WOBASZ, wskazują, że odsetek osób wykonujących regularnie ćwiczenia fizyczne jest wprawdzie znacznie wyższy, jednak nadal 50-60% (w zależności od wieku i płci) dorosłych Polaków cechuje zbyt mała aktywność fizyczna. Podobne problemy mają Amerykanie i mieszkańcy większości państw Europy Zachodniej.
Niepokojącym zjawiskiem jest też zbyt niski poziom aktywności fizycznej znacznej części dzieci i młodzieży w Polsce. Od lat niepokoi zjawisko nadmiernej liczby zwolnień dzieci i młodzieży z obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego w szkole. – Dotyczy to bardzo często dzieci i młodzieży otyłych i mało sprawnych ruchowo, które wstydzą się swojej sylwetki i wspólnych ćwiczeń z rówieśnikami. Liczne badania wskazują także na niski i stale obniżający się poziom sprawności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce. Wyniki testów sprawnościowych współczesnych dzieci młodszych i nastolatków w Polsce są zdecydowanie gorsze niż ich rówieśników sprzed 20 czy 30 lat – wskazują eksperci.
Konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne
Niedostateczna aktywność fizyczna znacznej części społeczeństwa przyczynia się w istotny sposób do skrócenia długości życia zarówno jednostek, jak i całych grup społeczeństwa. – W skali globalnej (analizy opublikowane w 2016 r., dotyczące 142 krajów) koszty niedostatecznej aktywności fizycznej ponosi w największym stopniu sektor publiczny (32,2 mld USD), w drugiej kolejności sektor prywatny (12,9 mld USD), ale także gospodarstwa domowe (ok. 9,7 mld USD). Oszacowano, że niedostateczna aktywności fizycznej jest przyczyną utraty 13,4 milionów lat życia o pełnej jakości w skali globalnej – zaznaczają eksperci PAN.
Dodają, że niedostateczna aktywność fizyczna – zwiększając częstość występowania nadwagi i otyłości, cukrzycy i innych przewlekłych chorób niezakaźnych, w tym chorób serca i naczyń, chorób nowotworowych, chorób układu ruchu i zaburzeń psychicznych – generuje ogromne koszty społeczne i ekonomiczne. Najnowsze publikacje, raporty towarzystw naukowych i metaanalizy dostępnych badań naukowych wskazują, że obciążenia finansowe wynikające z niedostatecznej aktywności fizycznej stanowią od 2% do nawet 11% całości kosztów związanych z ochroną zdrowia.
– W zależności od źródła danych w Polsce brak aktywności fizycznej jest odpowiedzialny za od 7,4% (ISCA/CEBR 2015) do 8,3% (GoPA! 2020) wszystkich zgonów, niezależnie od przyczyny. Specjaliści brytyjskiej firmy konsultingowej Centre for Economics and Business Research (CEBR) obliczyli, że aktywizacja wszystkich osób nieaktywnych w Polsce mogłaby zapobiec 28,5 tys. zgonów (dane na rok 2012). W konsekwencji średnia długość życia Polaków zwiększyłaby się o 0,6 roku. W przypadku, gdyby osoby niedostatecznie aktywne uaktywniły się do poziomu rekomendowanego przez WHO, szacowany wzrost oczekiwanej długości życia byłby jeszcze większy, tj. średnio o ok. 4,17 lat – czytamy w raporcie PAN.
Według przytoczonych w raporcie PAN danych Głównego Urzędu Statystycznego koszty bezpośrednie leczenia otyłości przekroczyły w 2017 r. kwotę 5 mld zł (całkowite wydatki NFZ na ochronę zdrowia w 2017 r. to 76,29 mld zł). Instytut Badań Strukturalnych wyliczył na podstawie danych bazowych z 2012 r. (ponad 5,6 mln osób z otyłością), że zwiększenie aktywności fizycznej do zalecanego poziomu 10% całej populacji polskiej mogłoby zmniejszyć liczbę osób z otyłością o ok. 17 tys. W kategoriach względnych interwencja spowodowałaby spadek liczby osób z otyłością o 0,3%. Analogicznie zmieniłaby się liczba osób z nadwagą. W 2012 r. przekraczała ona 17 mln, a mogłaby obniżyć się o 54 tys. Dodano, że otyłość generuje koszty pośrednie nawet w wysokości 15 mld zł (dane za rok 2017).
Eksperci wskazują, że odsetek nieaktywnych Polaków stale rośnie (rok 2018 – 56%; 2013 – 52%; 2008 – 49%; 2004 – 46%). Rekomendowany przez WHO poziom osiąga zaledwie 32% dorosłej populacji. Należy się spodziewać, że nadchodzące przemiany struktury wiekowej ludności, alarmująco niski stopień aktywności fizycznej młodzieży oraz lockdown wynikający z pandemii COVID-19 przyniosą dalszy wzrost odsetka biernych w tym względzie.
Rekomendowane działania
Zdaniem ekspertów PAN niezwykle ważne i trudne do realizacji zadanie polegające na zwiększeniu powszechnej aktywności fizycznej wszystkich grup społeczeństwa nie może być pozostawione jedynie Ministerstwu Sportu i Turystyki, Ministerstwu Zdrowia czy też – w działaniach dotyczących dzieci i młodzieży – Ministerstwu Edukacji i Nauki. – Doświadczenia innych krajów – tych o najlepszych wskaźnikach dotyczących powszechnej aktywności fizycznej (m.in. Australii, Wielkiej Brytanii czy krajów skandynawskich) – wskazują na celowość, a wręcz konieczność stworzenia bardzo szerokiej koalicji instytucji centralnych, samorządowych, organizacji pozarządowych, klubów sportowych, uczelni i szkół wszelkiego typu działających w skoordynowany sposób – zaznaczono.
Dodano, że działania te mogą przynieść doskonałe efekty pod jednym warunkiem – muszą być prowadzone w sposób systematyczny, skoordynowany i zgodnie z najlepszymi doświadczeniami oraz wzorami krajowymi i międzynarodowymi.
Eksperci wskazali, że jednym z najpilniejszych zadań jest przyjęcie, w miejsce obowiązującej od 2010 r. ustawy o sporcie nowej ustawy o kulturze fizycznej. Ich zdaniem w opracowanej ustawie należałoby w sposób szczególny ukazać rolę i odpowiedzialność władz państwowych, samorządowych i innych instytucji za tworzenie warunków sprzyjających upowszechnianiu i podniesieniu poziomu aktywności fizycznej Polaków oraz za rozwój w społeczeństwie postawy świadomej troski o osobistą kulturę fizyczną.
– Należy umiejętnie pokazywać korzyści wynikające z regularnej aktywności fizycznej, skutecznie edukować dzieci, młodzież i dorosłych, w tym seniorów, oraz – co szczególnie istotne – tworzyć odpowiednią infrastrukturę i warunki do atrakcyjnych i bezpiecznych ćwiczeń fizycznych, rekreacji i sportu – czytamy w raporcie PAN.
Do najpilniejszych zadań zdaniem ekspertów PAN należą:
- Włączenie do programów edukacyjnych w szkołach i na uczelniach treści podkreślających korzyści regularnej aktywności fizycznej dla zdrowia.
- Wprowadzenie do Narodowego Programu Zdrowia systematycznego monitoringu poziomu aktywności i kondycji fizycznej Polaków.
- Poprawa infrastruktury i atrakcyjności szkolnych obiektów sportowych oraz dostosowanie ich do potrzeb współczesnej młodzieży i dzieci.
- Zwiększanie dostępności, poprawa infrastruktury i podnoszenie poziomu bezpieczeństwa ścieżek rowerowych.
- Prowadzenie oryginalnych polskich badań dotyczących skutków zdrowotnych, kosztów (społecznych i ekonomicznych) niedostatecznej aktywności fizycznej i siedzącego stylu życia.
- Zorganizowanie narodowej powszechnej kampanii aktywności fizycznej.
Policy briefs
Projekt pt. „Ocena wybranych elementów systemu zdrowia w Polsce w oparciu o dowody naukowe i dobre praktyki innych krajów – Polskie Zdrowie 2.0” powstał z inicjatywy Komitetu Zdrowia Publicznego PAN, który działa w ramach Wydziału V Nauk Medycznych Akademii. Naukowcy z Komitetu zaproponowali i koordynują działania w projekcie, ale grupa autorów zaangażowanych w Polskie Zdrowie 2.0 jest dużo większa.
Projekt stawia sobie za cel edukację i upowszechnianie nauki. Główną grupę docelową stanowią polscy politycy i osoby zajmujące się zdrowiem. Ekspertom zależy także na dotarciu do szerokiej opinii publicznej i dziennikarzy. Sama inicjatywa realizowana jest w okresie przedwyborczego przygotowywania programów dotyczących systemu ochrony zdrowia w Polsce przez główne podmioty polityczne. Autorzy liczą na wykorzystanie ich wiedzy w programach dotyczących polityki zdrowotnej w kraju.
Do przygotowania policy briefs zaproszono 64 polskich ekspertów – naukowców i doświadczonych praktyków, uczestników Systemu Opieki Zdrowia (SOZ) w Polsce.
Pełna treść raportu dostępna jest na stronie PAN.
