×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Czy suplementacja wapnia zwiększa ryzyko zawału serca i innych niekorzystnych zdarzeń sercowo-naczyniowych?

Opracowali: lek. Michał Terlecki, prof. Roman Jaeschke MD MSc
Konsultowała prof. dr hab. med. Ewa Marcinowska-Suchowierska, Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości CMKP w Warszawie
Opublikowano w Medycyna Praktyczna 2011/04 (poniżej skrócona wersja artykułu; śródtytuły pochodzą od redakcji serwisu)

Suplementacja wapnia a ryzyko wystąpienia zawału serca i innych zdarzeń sercowo-naczyniowych - metaanaliza
Omówienie artykułu: Effect of calcium supplements on risk of myocardial infarction and cardiovascular events: meta-analysis
M.J. Bolland, A. Avenell, J.A. Baron i wsp.
BMJ, 2010; 341: 341:c3691. DOI: 10.1136/bmj.c3691


Fot. pixabay.com

Z powodu częstego występowania osteoporozy suplementacja wapnia jest szeroko stosowana u osób w starszym wieku. Badania obserwacyjne wskazują, że suplementacja wapnia może zapobiegać rozwojowi miażdżycy. Wiadomo jednak, że stosowanie preparatów wapnia nasila uwapnienie naczyń oraz zwiększa śmiertelność chorych z niewydolnością nerek. Istnieją też dane wskazujące na to, że suplementacja wapnia u kobiet może się wiązać ze zwiększoną częstością występowania zawału serca i innych niekorzystnych zdarzeń sercowo-naczyniowych.

W przeglądzie systematycznym z metaanalizą badań z randomizacją autorzy zadali pytanie, czy suplementacja wapnia zwiększa ryzyko niekorzystnych zdarzeń sercowo-naczyniowych. W analizie danych 8151 pacjentów biorących udział w 5 badaniach stwierdzono, że suplementacja wapnia zwiększa ryzyko zawału serca o około 30% oraz prawdopodobnie zwiększa ryzyko innych niekorzystnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, ale dostępne dane nie pozwalają precyzyjnie oszacować tego ryzyka.

Komentarz

prof. dr hab. med. Ewa Marcinowska-Suchowierska
Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie

Wytyczne dotyczące profilaktyki i leczenia osteoporozy

Zaleca się w nich przyjmowanie wapnia w ilości co najmniej 1200 mg/d, ponieważ udokumentowano, że w tej dawce zmniejsza ryzyko złamań. Dostarczenie takiej ilości wapnia wraz z pożywieniem u ludzi starszych (podatnych na złamania) może być trudne, najczęściej z powodu nietolerancji mleka i jego przetworów. Zaleca się wtedy suplementację solami wapnia. Osobom leczonym farmakologicznie z powodu osteoporozy przepisuje się suplementy wapnia, aby zapewnić nie tylko odpowiednie zaopatrzenie organizmu, ale i maksymalną skuteczność terapii lekowej. Jednak na ogół oprócz soli wapnia stosuje się jednocześnie witaminę D w dawce 800 IU/d.

Przegląd badań dotyczących suplementacji wapnia oraz ocena metaanalizy przprowadzonej przez Bollanda

Tang i wsp. w swoich badaniach udokumentowali, że podaż wapnia 1200 mg/d - samego lub w połączeniu z witaminą D 800 IU/d - zmniejsza ryzyko złamań spowodowanych osteoporozą osteoporotycznych.

Wyniki przedstawionej powyżej metaanalizy przeprowadzonej przez Bollanda i wsp., w której oceniano wpływ suplementacji wapnia (bez jednoczesnego podawania witaminy D tylko w jednej grupie) w ilości 500-2000 mg/d na układ sercowo-naczyniowy, wskazują na 30% wzrost częstości występowania zawału. ; Wzrost ryzyka udaru mózgu, a także ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przyczyny nie był istotny statystycznie.Zwiększenie ryzyka ocenianych łącznie zawału serca, udaru mózgu lub nagłego zgonu był na granicy istotności statystycznej.

Wyniki te są sprzeczne z wynikami niektórych badań obserwacyjnych i interwencyjnych. Badania obserwacyjne sugerują, że duże spożycie wapnia może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób naczyniowych, natomiast w badaniach interwencyjnych wykazano, że suplementacja wapnia zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego poprzez obniżenie ciśnienia tętniczego, korzystny wpływ na profil lipidowy osocza (wzrost stężenia HDL, zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego) i zmniejszenie masy ciała. Zaobserwowano jednak, że u osób z niewydolnością nerek (zarówno dializowanych, jak i w okresie przeddializacyjnym) podawanie wapnia (w celu związania fosforanów) przyśpiesza zwapnienie naczyń i zwiększa śmiertelność.

Metaanaliza Bollanda i wsp. wskazuje na zwiększone ryzyko zawału serca u ludzi stosujących suplementy wapnia, i choć wzrost tego ryzyka jest niewielki, to wniosek ten ma znaczenie ze względu na dużą liczbę osób przyjmujących suplementy wapnia. Zdaniem autorów wyniki ich metaanalizy uzasadniają rozważne stosowanie suplementacji solami wapnia w zalecanej dotychczas dawce (tj. 1200 mg/d) w leczeniu osteoporozy osób starszych, uwzględniające możliwość niekorzystnego działania wapnia w dawce 500-2000 mg/d na układ sercowo-naczyniowy.

Wyniki opublikowane przez Bollanda i wsp. wywołały niepokój zarówno u pacjentów, jak i u lekarzy. Powstały wątpliwości, a nawet kontrowersje wśród lekarzy co do zasadności wnioskowania autorów o istnieniu zwiększonego zagrożenia zdarzeniami sercowo-naczyniowymi osób starszych z osteoporozą przyjmujących preparaty wapnia.

Lekarze różnych specjalności - kardiolodzy, interniści, osoby zajmujące się leczeniem osteoporozy - już kilka dni po ukazaniu się pracy w Internecie, na specjalnym forum internetowym utworzonym przez redaktora BMJ (onbmj. com), zwracali uwagę między innymi na fakt, że zwiększone ryzyko zawału może nie być prawdziwym skutkiem suplementacji wapnia, ponieważ nie towarzyszył temu wzrost śmiertelności. Zastanawiano się także, dlaczego suplementy wapnia miałyby zwiększać ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych, jak to wykryto w metaanalizie. Należałoby się spodziewać, że gromadzenie wapnia w ścianie tętnicy prowadzące do zmniejszonej jej podatności powinno zająć lata, lecz zwiększone ryzyko zawału po suplementacji wapnia, o którym donoszą Bolland i wsp., wystąpiło wcześniej.. Zwracano także uwagę na brak oceny wydolności nerek, która w istotny sposób zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Wiadomo bowiem, że wraz z wiekiem następuje spadek przesączania kłębuszkowego doprowadzający do kalcyfikacji (zwapnienia) naczyń u osób przyjmujących wapń. Zwracano także uwagę na nieuwzględnienie w metaanalizie dużego badania Women?s Health Initiative, w którym oceniano wpływ suplementacji wapnia i witaminy D na ryzyko złamań w przebiegu osteoporozy, i nie stwierdzono niekorzystnego działania wapnia na układ sercowo-naczyniowy.

Wielu komentatorów artykułu Bollanda i wsp. twierdzi, że rzeczywiste ryzyko zawału dotyczy ludzi, którzy przyjmowali suplementy wapnia, spożywając przy tym dużo pokarmów bogatych w ten makroelement, a łączna podaż z pożywienia i suplementu przekraczała 2500 mg wapnia na dobę (czyli ilość zalecaną). Należy także podkreślić, że metaanalizą objęto badania, których pierwszoplanowym celem była ocena wpływu wapnia na masę kostną i złamania, a nie na układ sercowo-naczyniowy. Wyniki sercowo-naczyniowe pozyskiwano z raportów własnych pacjentów, przyjęć do szpitali i aktów zgonu. Materiał, który poddano analizie, może stanowić źródło błędów interpretacyjnych.

Stanowisko American Society of Bone and Mineral Research (ASBMR)w sprawie stosowania suplementacji wapnia u osób z osteoporozą

ASBMR podało, że po przeglądzie piśmiennictwa dotyczącego wpływu wapnia na układ sercowo-naczyniowy, do chwili przeprowadzenia odpowiednich badań (zwłaszcza że istnieje wiele prac, które nie wskazują na niekorzystny wpływ suplementacji wapnia w zalecanej ilości na układ sercowo-naczyniowy), u osób otrzymujących suplementację nie należy wapnia odstawiać. Powinno się uświadomić pacjentom, że u większości ludzi w podeszłym wieku ryzyko związane ze stosowaniem suplementów wapnia przewyższa korzyści, i przekonać, że spożywanie wapnia z dobrych źródeł dietetycznych jest najlepszą drogą uzupełniania jego niedoborów. Jednakże w przypadku niemożności zrealizowania zaleceń żywieniowych należy stosować suplementy wapnia.

Naturalne źródła wapnia

Wydaje się zatem, że obecnie osoby z osteoporozą powinny dostarczać wapń do organizmu z pożywieniem. W polskiej diecie najbogatszym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory. Wielu ludzi unika mleka z powodu zawartego w nim tłuszczu, który może przyśpieszać rozwój chorób serca. Chude 1% mleko i ubogotłuszczowe przetwory mleczne są bezpieczne i zawierają dużo wapnia. Ludziom cierpiącym na nietolerancję mleka i przetworów mlecznych z powodu niedoboru laktazy można zalecać spożywanie mleka wzbogaconego w laktazę albo jogurtu. Inne pokarmy zawierają mniej wapnia, chociaż dość znaczna ilość tego składnika występuje w konserwach łososia i sardynek, zwłaszcza jeżeli są spożywane z ośćmi. W zielonych warzywach (brokuły, szpinak, soja, fasola) zawartość wapnia jest znacznie mniejsza niż w pokarmach mlecznych, a ponadto jest on gorzej przyswajany przez organizm.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi leczenia osteoporozy, z punku widzenia lekarza praktyka, celowe wydaje się podkreślenie, że wapń należy dostarczać do organizmu w ilości co najmniej 1200 mg/d, zwracając uwagę na jego zawartość w dziennej racji pokarmowej, a w razie stwierdzenia niedoboru - stosować suplementy wapnia do uzyskania zalecanej podaży dziennej.

Niebezpieczeństwo niedoboru witaminy D

Patrząc przez pryzmat możliwego niekorzystnego działania wapnia w dawkach 500-2000 mg/d na układ sercowo-naczyniowy (co stwierdził Bolland i wsp.), należy podkreślić, że uzupełnienie powszechnych niedoborów witaminy D, które się stwierdza u ludzi w podeszłym wieku, jest konieczne, ponieważ ogólnoustrojowy niedobór witaminy D - 25(OH)D - wiąże się ze zwiększoną częstością występowania choroby wieńcowej, niewydolności serca, udaru mózgu i choroby tętnic obwodowych. Wyrównanie niedoboru witaminy D poprzez właściwą suplementację cholekalcyferolem, która zapewni odpowiednią podaż prekursora 25(OH)D do syntezy aktywnej witaminy D, zarówno w nerkach, jak i w naczyniach krwionośnych oraz sercu, może zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i nadciśnienia tętniczego 2-3-krotnie.

W naszych warunkach klimatycznych i zwyczajach żywieniowych wskazana jest suplementacja witaminy D w ilości co najmniej 800 IU/d w okresie od października do maja u ludzi do 65. roku życia, a u starszych przez cały rok.

Piśmiennictwo:

1. Tang B.M., Eslick G.D., Nowson C. i wsp.: Use of calcium or calcium in combination with witamin D supplementation to prevent fractures of bone in people aged 50 years and older: a meta-analysis. Lancet, 2007; 370: 657-666
2. Bischoff-Ferarri H.: Health effects of vitamin D. Dermatol. Ther., 2010; 23: 23-10
3. Reid I.R., Ames R., Mason B. i wsp.: Effects of calcium supplementation on lipids, blood pressure, and body composition in healthy older men: a randomized controlled trial. Am. J. Clin. Nutr., 2010; 91: 131-139
4. Wang L.U., Manson J.A., Song Y., Sesso H.D.: Systematic review: vitamin D and calcium supplementation in prevention of cardiovascular events. Ann. Intern. Med., 2010; 152: 315-323
5. Bolland M.J., Avenell A., Baron J.A. i wsp.: Effect of calcium supplements on risk of myocardial infarction and cardiovascular events: meta-analysis. BMJ, 2010; 341: c3691
6. ASMBR Statement on Potential Cardiovascular Risks Associated with Calcium Supplements. August 12, 2010. www.asmbr.org/news
7. Marcinowska-Suchowierska E., Walicka M., Tałałaj M. i wsp.: Vitamin D supplementation in adults - guidelines. Endokrynol. Pol., 2 010; 6 
19.09.2012
Zobacz także
  • Wapń
  • Osteoporoza
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta