Zaparcie to zbyt mała częstotliwość wypróżnień i towarzyszące temu objawy. Zaparcia są częste, a jeśli występują przewlekle, to najczęściej ich przyczyną są zaburzenia czynnościowe (czyli nie są związane z chorobą organiczną). Leczenie polega na wprowadzeniu nawyków sprzyjających prawidłowym wypróżnieniom: aktywności fizycznej oraz przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów i błonnika.
Zaparcia - objawy
Zaparciem nazywa się zbyt małą częstość wypróżnień (≤2 na tydzień) oraz inne, często zgłaszane przez pacjentów dolegliwości: trudności w zapoczątkowaniu codziennej defekacji (oddawania stolca) z koniecznością nadmiernego parcia i towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia lub oddawanie suchego, zbitego stolca. Zaparcie ciężkie oznacza ≤2 wypróżnienia na miesiąc. Potocznym określeniem zaparć jest zatwardzenie.
Czy zaparcia to częsta dolegliwość?
Problem zaparcia dotyczy 20–30% populacji i wielokrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Na zaparcie cierpią także osoby w starszym wieku oraz pacjenci z ograniczoną zdolnością poruszania się. Problemy z wypróżnieniem zgłaszają również osoby obarczone dodatkowymi chorobami, wymagającymi stosowania leków nasilających zaparcia.
Czy zaparcia stanowią objaw choroby?
Jeśli doszło do zmiany rytmu wypróżnień u osoby dotychczas niemającej problemów z oddawaniem stolca, należy potraktować to jako ważny sygnał, wymagający analizy. Objaw ten może zapowiadać wiele różnych chorób, w tym potencjalnie groźne (zobacz: Zaparcia czynnościowe). Niektórzy zmagają się całe życie z zaparciem i dla nich taki przewlekły dyskomfort jest stanem chorobowym.
Jakie są najczęstsze przyczyny zaparcia?
Zaparcie może zależeć od wydłużenia czasu przechodzenia treści przez jelito grube lub od zaburzenia samego aktu defekacji (oddawania stolca). Każda z tych sytuacji może być uwarunkowana zmianami czynnościowymi lub organicznymi. W tej pierwszej sytuacji dla części przypadków można znaleźć wytłumaczenie, np. zaburzenia metaboliczne czy skutek przyjmowanych leków, ale najczęściej występuje tzw. zaparcie idiopatyczne, którego podłoże nie jest znane.
Przyczyny zaparcia:
- zaparcie czynnościowe – najczęstsza przyczyna przewlekłego zaparcia, nie stwierdza się choroby organicznej,
- zespół jelita drażliwego, postać z zaparciem
- leki – przeciwbólowe (opioidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne), przeciwcholinergiczne, przeciwdepresyjne (np. amitryptylina), przeciwdrgawkowe (np. karbamazepina), przeciwparkinsonowskie (o działaniu dopaminergicznym), zawierające wapń lub glin, preparaty żelaza, przeciwnadciśnieniowe (diuretyki, klonidyna, β-blokery, blokery kanału wapniowego), antagoniści receptora 5-HT3, środki antykoncepcyjne,
- choroby okrężnicy – uchyłkowatość, rak i inne nowotwory,
- zwężenia w przebiegu różnych zapaleń (choroba Leśniowskiego i Crohna, zapalenie niedokrwienne, gruźlica), przepuklina, skręt,
- choroby odbytu i odbytnicy: zwężenie odbytu, rak,
- guzki krwawnicze, szczelina odbytu, wypadanie odbytnicy, uchyłek odbytnicy,
- choroby miednicy mniejszej – guzy jajnika i macicy,
- endometrioza,
- choroby obwodowego układu nerwowego – choroba Hirschsprunga, choroba Chagasa, neuropatia autonomiczna (np. cukrzycowa), rzekoma niedrożność jelit,
- choroby ośrodkowego układu nerwowego – choroby naczyniowe mózgu, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, uszkodzenia pourazowe mózgu lub rdzenia kręgowego, guzy rdzenia kręgowego
- choroby gruczołów wewnątrzwydzielniczych i metaboliczne – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki, guz chromochłonny, porfiria, mocznica, nadczynność przytarczyc, hiperkalcemia, hipokaliemia,
- ciąża,
- choroby psychiczne – depresja, jadłowstręt psychiczny,
- choroby tkanki łącznej – twardzina układowa, zapalenie skórno-mięśniowe.
Co można zrobić, aby samodzielnie poprawić pracę jelit?
W krajach afrykańskich, gdzie dobowe spożycie błonnika przekracza kilkaset gramów, a masa wydalanego stolca dwu-, trzykrotnie przekracza normy krajów rozwiniętych, zaparcie i jego powikłania występują bardzo rzadko. Z tej obserwacji, popartej później w licznych badaniach, wynika zalecenie spożywania odpowiedniej ilości włókien roślinnych nieulegających trawieniu (błonnika). Warto także unikać pokarmów mających wpływ na nasilenie zaparcia (zobacz również film: Jak postępować w razie zaparcia?).
Najważniejsze nawyki, które należy wprowadzić, to:
- zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie do zalecanej dawki (25–30 g/d) podzielonej na kilka porcji – ilość taka jest zawarta w ponad 0,5 kg owoców i warzyw; bogatym źródłem błonnika są otręby pszenne (3–4 łyżki stołowe zawiera 15–20 g błonnika); 5 g błonnika jest zawarte w 3 jabłkach, 5 bananach, 2 pomarańczach lub gruszkach, 8 dag musli.,
- przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów (>3 l dziennie),
- aktywność fizyczna.
Więcej o diecie w zaparciu tutaj: Dieta w zaparciach
Niekorzystnym nawykiem jest powstrzymywanie oddawania stolca, mimo odczuwanej potrzeby (np. w podróży, poza domem).
Kiedy należy poszukiwać niezwłocznej porady lekarskiej w przypadku wystąpienia zaparcia?
W przypadkach zaburzeń związanych z zaparciem najważniejsze jest uświadomienie, że nagła zmiana rytmu wypróżnień w kierunku zaparcia może być wyrazem istotnych chorób, w tym takich, w których opóźnienie rozpoznania może być potencjalnie groźne.
Okoliczności, w których należy poszukiwać porady
- wystąpienie objawów ogólnych: utrata ponad 10% masy ciała w ciągu 3–6 miesięcy, osłabienie, gorączka
- wystąpienie objawów świadczących o utracie krwi (niedokrwistość, krwawienie jelitowe, smoliste stolce, dodatni wynik testu na krew utajoną w stolcu)
- objawy przemawiające za chorobami endokrynologicznymi i neurologicznymi
- przypadki rodzinnego obciążenia wywiadami raka jelita grubego
- wiek powyżej 45. roku życia.
Jakie badania może zlecić lekarz, poszukując przyczyn zaparcia?
Lekarz najpierw zbierze wywiad dotyczący okoliczności pojawienia się zaparcia, wyglądu stolca i objawów towarzyszących. Często zaparcia są spowodowane przyjmowanymi lekami, dlatego należy się przygotować na podanie tych informacji (np. spisać je sobie przed wizytą na kartce). Następnie zleci odpowiednie badania dodatkowe lub zaproponuje postępowanie w zależności od podejrzewanej przyczyny (np. odstawienie leków lub modyfikacje dietetyczne).
Badania dodatkowe, które można zlecić to przede wszystkim:
- badania laboratoryjne
- badania radiologiczne (wlew, czas pasażu znaczników przez jelito)
- badania endoskopowe jelita grubego (kolonoskopia).
Rzadko zachodzi potrzeba badań manometrycznych odbytnicy, oceny radiologicznej aktu defekacji (defekografia) i innych wysokospecjalistycznych badań.
Leczenie i leki na zaparcia
Leczenie zaparcia jest zależne od przyczyny. W dużej części przypadków wystarczy modyfikacja diety, wprowadzenie aktywności fizycznej i odpowiednich nawyków związanych z oddawaniem stolca lub odstawienie leków, które powodują zaparcia. Z uwagi na to, że zaparcie może być skutkiem wielu chorób, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego.
Zaparcia u noworodka i niemowlęcia
Nieoddawanie stolca występujące już od pierwszych dni życia wymaga bezwzględnie oceny przez lekarza, gdyż może być objawem poważnych chorób, takich jak choroba Hirschprunga, mukowiscydoza lub wad anatomicznych.
Zaparcia u niemowląt najczęściej pojawiają się przy przejściu z karmienia piersią na mieszankę, po włączeniu do diety pokarmów stałych lub mleka krowiego. Jeśli objawy rozpoczęły się po rozszerzeniu diety, pamiętać należy o dostarczaniu dziecku odpowiedniej ilości płynów (około 100 ml/kg dla dzieci o masie ciała do 10 kg) oraz stosownej ilości błonnika w diecie – u niemowlęcia w ilości około 5 gramów dziennie. Warto zaznaczyć, że zbyt duża ilość błonnika pokarmowego może spowodować u dziecka ból brzucha.
W przypadku pojawienia się zaparć wskazana jest wizyta u lekarza rodzinnego lub pediatry, w celu ustalenia czy u dziecka nie występują zaparcia czynnościowe, które wymagają stosownego leczenia.
Zaparcia w pytaniach i odpowiedziach
Jak radzić sobie z uciążliwymi zaparciami? »Wygląd stolca po zaparciu »
Najczęstsze przyczyny zaparcia »
Zaparcie - przyczyny i badania »
Dieta przy zaparciach »