Czym jest przedwczesna niewydolność jajników?
Zaprzestanie pracy jajników, wyczerpanie puli pęcherzyków, a tym samym utrata zdolności do posiadania potomstwa jest naturalnym procesem toczącym się w życiu każdej kobiety. Średni wiek menopauzy w Polsce to około 51 lat, niestety u części kobiet niewydolność jajników pojawia się przed 40. rokiem życia, co jest stanem nieprawidłowym i nosi miano przedwczesnej niewydolności jajników (POI, inaczej przedwczesnego wygasania czynności jajników). Rozpoznanie to wiąże się z dużym obciążeniem psychicznym dla młodych kobiet, niejednokrotnie skazując je na brak możliwości posiadania własnego potomstwa. Głównymi problemami w tym zaburzeniu jest zahamowanie owulacji skutkujące niepłodnością oraz zmniejszenie stężenia estrogenów wywołujące tzw. objawy wypadowe oraz zwiększające ryzyko niektórych chorób przewlekłych.
Przyczyny POI doszukuje się w czynnikach genetycznych i środowiskowych. Do genetycznych uwarunkowań sprzyjających powstaniu zaburzenia należy między innymi zespół Turnera. Rozpoczęcie się procesu przedwczesnego wygasania czynności jajników może mieć związek z procesami autoimmunologicznymi zachodzącymi w organizmie, a choroba ta może towarzyszyć chorobom autoimmunologicznym tarczycy (chorobie Hashimoto), nadnerczy (choroba Addisona), cukrzycy typu 1, bielactwu, toczniowi oraz reumatoidalnemu zapaleniu stawów. POI może być wynikiem wcześniejszych operacji przeprowadzanych w obrębie jajników lub leczenia onkologicznego (chemio- lub radioterapii). Ryzyko wystąpienia przedwczesnego wygasania narządu rodnego rośnie w przypadku palenia papierosów oraz niektórych infekcji wirusowych. Niestety u dużej części pacjentek przyczyna POI nie zostaje ustalona.
Jak często występuje przedwczesna niewydolność jajników?
Częstość występowania POI szacuje się na 1% wśród wszystkich kobiet. Do zaprzestania funkcjonowania jajników przed 30. rokiem życia dochodzi natomiast u 1 na 1000.
Jak się objawia przedwczesne wygasanie czynności jajników?
Zaprzestanie miesiączkowania lub rzadkie miesiączki przed 40. rokiem życia przez okres co najmniej 4 miesięcy wraz z objawami związanymi ze zmniejszeniem stężenia estrogenów w organizmie są głównym objawem POI. Ponadto rozpoczęcie się procesu przedwczesnego wygasania czynności jajników wiąże się ze znacznym spadkiem płodności. Dla zaburzenia charakterystyczne są tak zwane objawy wypadowe: uderzenia gorąca, poty, problemy z koncentracją, nagłe zmiany nastroju, zaburzenia snu.
Dalekosiężnym skutkiem POI są stany zmniejszenia gęstości mineralnej kości (osteoporoza, osteopenia), a tym samym zwiększona podatność na złamania. W wyniku zmniejszenia stężenia estrogenów w organizmie istnieje zwiększone ryzyko chorób układu krążenia: miażdżycy, hipercholesterolemii – zwiększonego stężenia cholesterolu w surowicy krwi, a także atrofii (zaniku) błony śluzowej okolicy moczowo-płciowej i związanej z tym skłonności do infekcji oraz podrażnień.
Co robić w przypadku wystąpienia przedwczesnej niewydolności jajników?
W przypadku podejrzenia wystąpienia przedwczesnego wygasania czynności jajników – problemów z płodnością, zaprzestaniem miesiączkowania lub zmniejszeniem częstotliwości menstruacji oraz pojawienia się tak zwanych objawów wypadowych przed 40. rokiem życia, należy zgłosić się do ginekologa w celu przeprowadzenia diagnostyki oraz wdrożenia indywidualnie dobranego leczenia.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie przedwczesnej niewydolności jajników?
W trakcie wizyty ginekolog rozmawia z pacjentką, przeprowadza badanie ginekologiczne oraz USG przezpochwowe, w którym ocenia ilość pęcherzyków w jajnikach, z których potencjalnie mogą rozwinąć się pęcherzyki dominujące. Następnie może zlecić oznaczenie rezerwy jajnikowej – pomiar stężenia hormonu antymüllerowskiego (AMH) – oraz hormonu folikulotropowego (FSH).
W przypadku przedwczesnej niewydolności jajników w badaniach laboratoryjnych lekarz stwierdza małe stężenie hormonów: estradiolu, AMH oraz duże stężenie FSH Do rozpoznania zaburzenia konieczne jest dwukrotne oznaczenie stęzenia FSH w odstępie 4–6-tygodniowym – jeśli wynosi ono >25 IU/l, można mówić o POI.
W badaniu ultrasonograficznym przezpochwowym (USG TV), które zwykle wykonuje się w trakcie wizyty, lekarz stwierdza zwykle zmniejszone rozmiary macicy, linijne endometrium (błonę śluzową macicy) oraz niewielkich rozmiarów jajniki. Lekarz może zlecić badania dodatkowe oceniające funkcjonowanie tarczycy, badania genetyczne oraz pomiar gęstości kości kręgosłupa (densytometrię).
Jak leczy się przedwczesną niewydolność jajników?
Terapia POI jest trudna i dobierana indywidualnie dla każdej pacjentki. Za każdym razem należy wziąć pod uwagę przyczynę, która mogła doprowadzić do pojawienia się zaburzenia i podjąć próbę leczenia choroby podstawowej.
Podstawą terapii jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ), czyli suplementacja estrogenowo-progesteronowa. Należy ją prowadzić aż do czasu, kiedy występuje naturalna menopauza (czyli do ok. 50. rż.).
POI wiąże się ze znacznym osłabieniem płodności, w wielu przypadkach jedyną opcją na posiadanie potomstwa jest dawstwo komórek jajowych. W przypadku planowanego leczenia onkologicznego sugeruje się zapobiegawczo zamrożenie komórek jajowych przed podjęciem terapii.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie przedwczesnej niewydolności jajników?
Rozpoznanie POI wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia i życia kobiety, dlatego w postępowanie terapeutyczne powinni być zaangażowani różni specjaliści, w tym ginekolog, endokrynolog, seksuolog, kardiolog, neurolog, reumatolog. Niestety w wielu przypadkach proces postępowania przedwczesnej niewydolności jajników jest nieodwracalny. Należy zaznaczyć, że kobiety chorujące na POI mają jedynie 5–8% szans na samoistne zajście w ciążę. Objawy wypadowe niwelowane są zwykle dzięki leczeniu objawowemu.
