Stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny może prowadzić do rozwoju wielu chorób. Dochodzi do niego w wyniku zachwiania równowagi między wolnymi rodnikami tlenowymi a możliwościami ich neutralizacji przez organizm. W zwalczaniu skutków stresu oksydacyjnego ważną rolę odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta, która w przeważającej ilości składa się z produktów pochodzenia roślinnego.

Co to jest stres oksydacyjny?

Stres oksydacyjny jest to zaburzenie równowagi między produkcją i akumulacją wolnych rodników tlenowych (inaczej zwanych reaktywnymi formami tlenu) w komórkach i tkankach a zdolnością systemu antyoksydacyjnego do ich usuwania.

Źródłem reaktywnych form tlenu w organizmie człowieka mogą być procesy fizjologiczne zachodzące w komórce i w tej sytuacji są one w kontrolowanych ilościach przez nią wytwarzane. Z drugiej strony, powstawaniu nadmiernych ilości reaktywnych form tlenu sprzyjają niektóre czynniki środowiskowe, takie jak:

• dym papierosowy
• błędy żywieniowe: alkohol, mała ilość przeciwutleniaczy w diecie, nadmierne ilości cukrów, nasyconych kwasów tłuszczowych i kwasów tłuszczowych trans w codziennym jadłospisie
• promieniowanie UV i promieniowanie jonizujące
• metale ciężkie (kadm, nikiel, arsen, żelazo)
• zanieczyszczenie powietrza
• nadmierny wysiłek fizyczny
• długotrwały stres
• niektóre leki.

Powyższe czynniki zwiększają ilość reaktywnych form tlenu w komórce, prowadząc do uszkodzenia istotnych struktur komórkowych, czyli białek, lipidów i kwasów nukleinowych.

Objawy stresu oksydacyjnego

Niestety nie ma specyficznych objawów stresu oksydacyjnego. Wymieniane niekiedy na licznych stronach internetowych nieprawidłowości dotyczące stanu zdrowia mogą wskazywać na poważne choroby i nie mogą być utożsamiane ze stresem oksydacyjnym.

Skutki stresu oksydacyjnego

Uważa się, że stres oksydacyjny może, w różnym zakresie, odpowiadać za zwiększone ryzyko wystąpienia niektórych chorób. Wymienia się tu przede wszystkim:

• cukrzycę
• miażdżycę
• choroby sercowo-naczyniowe
• choroby nowotworowe
• choroby neurodegeneracyjne (w tym choroba Alzheimera i Parkinsona).

Jak uniknąć stresu oksydacyjnego?

W celu przywrócenia i utrzymania równowagi oksydacyjnej w komórce organizm dysponuje wieloma skutecznymi mechanizmami, które chronią ją przed stresem oksydacyjnym.

Pierwszą linię obrony stanowią przeciwutleniacze endogenne, do których zalicza się następujące enzymy: dysmutazę ponadtlenkową, katalazę i peroksydazę glutationową.

Drugim elementem istotnym w ochronie przed stresem oksydacyjnym jest odpowiednio zbilansowana dieta i prowadzenie zdrowego stylu życia. W diecie powinny się więc znaleźć warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych i orzechy. Są to produkty obfitujące w antyoksydanty, do których zalicza się:

• witaminy (witamina A, C i E)
• składniki mineralne (cynk, selen, miedź, mangan, żelazo)
• karotenoidy (α- i β- karoten, zeaksantyna, luteina, likopen, β-kryptoksantyna)
• polifenole (flawonoidy, kwasy fenolowe, lignany, stilbeny).

Zdrowy styl życia powinien obejmować także: regularną, umiarkowaną aktywność fizyczną, unikanie alkoholu, szkodliwych substancji chemicznych i palenia papierosów. Należy także, na ile to możliwe, ograniczyć stres oraz zapewnić sobie regularny i odpowiednio długi sen (6–8 godzin).

W celu ochrony przed promieniowaniem UV zaleca się unikanie opalania, a jeśli już korzystamy ze słońca, to zawsze należy stosować kremy z filtrem przeciwsłonecznym.

Markery stresu oksydacyjnego

Niestety w przypadku stresu oksydacyjnego ścisłe określenie stężenia reaktywnych form tlenu w organizmie jest trudne z uwagi na ich krótki okres półtrwania. W związku z tym do markerów stresu oksydacyjnego zalicza się cząsteczki podlegające zmianom na skutek działania reaktywnych form tlenu (m.in. aldehyd dimalonowy, 8-hydroksyguanozynę) oraz białka endogennego systemu antyoksydacyjnego (dysmutazę ponadtlenkową, peroksydazę glutationową oraz winianoodporną kwaśną fosfatazę).

Suplementy diety a stres oksydacyjny

Jak już wspomniano wcześniej, organizm człowieka ma możliwość zwalczania stresu oksydacyjnego.

Dostępne badania naukowe nie udowodniły, że stosowanie suplementów dietetycznych u zdrowych i odpowiednio odżywionych osób może pomagać w minimalizowaniu skutków stresu oksydacyjnego.

Uważa się, że w zmniejszaniu ryzyka chorób, w przypadku których stres oksydacyjny może odgrywać pewną rolę, istotna jest prawidłowo zbilansowana dieta, zawierająca składniki biologicznie czynne (w tym witaminy antyoksydacyjne, składniki mineralne, karotenoidy i polifenole) oraz inne uznane elementy zdrowego stylu życia (m.in. umiarkowana aktywność fizyczna, niepalenie tytoniu i unikanie alkoholu).