Szczepienie przeciwko ospie wietrznej

Co to jest ospa wietrzna?

Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca. Wirus ten jest bardzo zakaźny i niemal każdy, kto miał z nim kontakt, zachoruje. Na ospę wietrzną najczęściej chorują dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, a także młodsze dzieci i dorośli, którzy nie przeszli tej choroby w dzieciństwie.

Wirus wywołuje:

• ospę wietrzną – ostrą chorobę przebiegającą z gorączką i charakterystyczną wysypką w postaci pęcherzyków;
• półpasiec – u 10–20% osób od kilku do kilkudziesięciu lat po zachorowaniu na ospę wietrzną ten sam wirus (uśpiony w organizmie) wywołuje zmiany na skórze wzdłuż przebiegu nerwów (zaczerwienienie, pęcherzyki podobne do występujących w przebiegu ospy wietrznej) z towarzyszącym silnym nerwobólem. Zajęcie oka grozi uszkodzeniem wzroku, a ucha – słuchu.

U większości dzieci ospa wietrzna ma łagodny przebieg, jednak u niektórych jej przebieg jest ciężki albo pojawiają się powikłania:

• zakażenie bakteryjne skóry i tkanek miękkich,
• zapalenie płuc,
• zapalenie mózgu i inne powikłania neurologiczne.

Ospa wietrzna ma cięższy przebieg u młodzieży i dorosłych (ryzyko powikłań, a nawet zgonu jest 10–20 razy większe niż u dzieci). Jest również bardzo groźna dla kobiet w ciąży, noworodków oraz chorych z upośledzoną odpornością (z powodu wrodzonych niedoborów odporności, w czasie leczenia przeciwnowotworowego lub otrzymywania hormonów steroidowych).

Jakie jest ryzyko, że nieszczepione dziecko zachoruje?

Zakażenie jest powszechne i trudno go uniknąć. Aż 80% dzieci przechodzi ospę wietrzną przed ukończeniem 9. roku życia (tym wcześniej, im wcześniej zaczynają uczęszczać do przedszkola lub szkoły, gdyż w zbiorowiskach dzieci ryzyko zachorowania jest największe). Chory jest zakaźny dla innych osób w ciągu 1–2 dni przed pojawieniem się wysypki aż do czasu, kiedy wszystkie pęcherzyki przekształcą się w strupki.

W Polsce w 2010 roku zachorowało na ospę wietrzną około 183 446 osób, w tym ponad 72 834 dzieci do 5. roku życia (38%). Powikłania wymagające hospitalizacji występowały u 6 na 1000 chorych na ospę wietrzną.

Jak można zapobiec zachorowaniu?

Choroba ta jest bardzo rozpowszechniona i trudno jej uniknąć, dlatego najlepszym sposobem jest szczepienie ochronne, gdyż zapewnia nie tylko skuteczną, ale i trwałą ochronę.

Jakie są szczepionki przeciwko ospie wietrznej?

W Polsce dostępna jest jedna szczepionka przeciwko ospie wietrznej. Zawiera żywe wirusy, ale tak osłabione i zmodyfikowane, że nie wywołują u zdrowych dzieci choroby, a stymulują odporność. Dostępna jest także szczepionka poczwórnie skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej.

Czy szczepienie jest skuteczne?

Tak, po szczepieniu zgodnie z zaleceniami:

• ponad 95% dzieci nie zachoruje na ospę wietrzną, a 98–100% na ospę o ciężkim lub umiarkowanym przebiegu,
• wielokrotnie zmniejsza się ryzyko półpaśca.

Rzadko się zdarza, aby dzieci chorowały mimo szczepienia. Jeśli już do tego dojdzie, choroba ma wówczas znacznie łagodniejszy przebieg.

Jeśli dziecko nie było szczepione lub nie chorowało na ospę, ryzyko ciężkiej choroby można zmniejszyć o 90%, podając mu szczepionkę w ciągu 72 godzin po bliskim kontakcie z chorym na ospę (np. rodzeństwem, rówieśnikiem w przedszkolu lub szkole). Choć w takiej sytuacji nie ma pewności, że dziecko nie zachoruje, na pewno choroba będzie przebiegała łagodniej.

Czy szczepienie jest bezpieczne i dobrze tolerowane?

Tak, szczepionka jest dobrze tolerowana i bezpieczna.

Niekiedy (rzadko) po szczepieniu mogą wystąpić:

• łagodne odczyny w miejscu wstrzyknięcia szczepionki – zaczerwienienie, obrzęk, bolesność (ok. 20%),
• przemijająca gorączka (10–15%),
• wysypka – kilka zmian na skórze (czerwonawych grudek, rzadziej typowych pęcherzyków), które pojawiają się w ciągu 5–26 dni po szczepieniu u 3–5% szczepionych i znikają samoistnie bez śladu. Poinformuj lekarza, jeśli taka wysypka wystąpi po szczepieniu u Twojego dziecka.

Ryzyko zakażenia się wirusem „szczepionkowym” w wyniku bliskiego kontaktu z zaszczepionym dzieckiem (np. rodzeństwo lub rodzice) jest minimalne (pojedyncze przypadki na milion podanych dawek) i można je brać pod uwagę tylko wówczas, gdy po szczepieniu u dziecka pojawi się opisana powyżej wysypka.

Kogo szczepić?

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest zalecane wszystkim osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo zalecanych.

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowe i bezpłatne dla dzieci do ukończenia 12. roku życia należących do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej: chorych na ostrą białaczkę (w okresie remisji choroby), z ciężkimi niedoborami odporności (w tym zakażonym HIV), jak również przed leczeniem wywołującym upośledzenie odporności (chemioterapia nowotworów złośliwych, przeszczepienie narządów lub szpiku, przewlekłe leczenie dużą dawką glikokortykosteroidów itp.). Obowiązek szczepienia do 12. roku życia dotyczy również osób z otoczenia dzieci należących do grup ryzyka, jeśli osoby te nie chorowały na ospę.

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowe i bezpłatne dla dzieci przebywających w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładach opiekuńczo-leczniczych, rodzinnych domach dziecka, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych.

Obowiązkowe i bezpłatne szczepienie przeciwko ospie wietrznej dotyczy również dzieci uczęszczających do żłobków i klubów dziecięcych (ich działalność reguluje ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, Dz.U. 2011 Nr 45 poz. 235), ale nie obejmuje dzieci w przedszkolach.

Kiedy i jak szczepić?

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej zarejestrowana jest do stosowania od ukończenia 9. miesiąca życia, jednak zaleca się , aby szczepienie rozpocząć od 12. miesiąca życia, a najlepiej przeprowadzić je między 12. a 18. miesiącem życia dziecka.

Kompletne szczepienie obejmuje podanie 2 dawek w odstępie co najmniej 6 tygodni (optymalnie 3 mies.). Jeżeli dziecko otrzymało jedną dawkę szczepionki, powinno otrzymać drugą dawkę, nawet jeżeli minęło więcej niż 3 miesiące.

Zdrowym dzieciom szczepionkę przeciwko ospie wietrznej można podać podczas jednej wizyty razem ze szczepionką przeciwko odrze, śwince i różyczce.

Szczepionkę podaje się w postaci zastrzyku podskórnego.

Które dzieci nie powinny być szczepione?

Jeśli u Twojego dziecka podejrzewa się lub rozpoznano ciężki niedobór odporności albo nowotwór złośliwy krwi lub układu chłonnego (np. białaczkę, chłoniaka), lub przyjmuje ono leki osłabiające układ odpornościowy (np. leki przeciwnowotworowe, naświetlania, hormony steroidowe [glikokortykosteroidy]), powiedz o tym lekarzowi.

Jeżeli Twoje dziecko będzie miało po szczepieniu kontakt z pacjentem z wymienionych powyżej grup ryzyka lub z kobietą w ciąży, zgłoś to lekarzowi. W przypadku wystąpienia u dziecka wysypki po szczepieniu lekarz może zalecić zachowanie szczególnych środków ostrożności.

Szczepionka zawiera niewielką ilość antybiotyku – neomycyny. Zwykle nie powoduje ona ciężkich reakcji uczuleniowych. Uczulenie miejscowe na neomycynę w preparatach stosowanych na skórę (tzw. wyprysk kontaktowy) nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia. Jeśli jednak po takich preparatach u Twojego dziecka wystąpiła uogólniona ostra reakcja alergiczna, zgłoś to lekarzowi.

Leki tego typu po szczepieniu przeciwko ospie mogą spowodować poważne objawy niepożądane – uszkodzenie wątroby i objawy neurologiczne.

Jeżeli Twoje dziecko otrzymało preparaty krwi, poinformuj o tym lekarza. W takim przypadku, aby szczepienie było w pełni skuteczne, trzeba je opóźnić nawet o 3–11 miesięcy. Jeśli o tym zapomniałaś i dziecko zaszczepiono, szczepienie trzeba powtórzyć po upływie bezpiecznego okresu.

Preparatów krwi nie należy także podawać w ciągu 2 tygodni po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej. Jeżeli jednak takie leczenie jest konieczne, szczepienie trzeba powtórzyć po odpowiednio długiej przerwie. Poinformuj o takim fakcie lekarza.