Jak ocenić intensywność wysiłku fizycznego?

Czas wysiłku

Jedną z najpowszechniej stosowanych metod oceny wysiłku fizycznego jest pomiar czasu, jaki badana osoba spędza, wykonując wysiłek o określonej intensywności. Na przykład badacze często koncentrują się na stwierdzeniu, czy pacjent spełnia zalecenie wykonywania wysiłku przez określony czas w tygodniu, np. 150 minut umiarkowanego lub 75 minut intensywnego wysiłku na tydzień.

Fot. iStock.com

Wysiłek umiarkowany i intensywny

Umiarkowany i intensywny wysiłek mogą być zdefiniowane za pomocą zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych pojęć. Bezwzględna intensywność wysiłku jest określona przez obliczenie wykonanej pracy, np. w ekwiwalentach metabolicznych (MET), podczas gdy względna intensywność zależy od indywidualnego poziomu wytrenowania (bezwzględna intensywność danego wysiłku w stosunku do maksymalnego wysiłku możliwego do wykonania przez daną osobę). Względna intensywność wysiłku jest wyrażana często jako procent maksymalnego zużycia tlenu (VO₂max) dla danej osoby.

Klasyfikację wysiłku uwzględniającą jego względną i bezwzględną intensywność przedstawiono w tabeli 1. Na przykład chodzenie jest często opisywane jako aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności. Używając obiektywnych metod oceny, chodzenie z prędkością 4,8 km/h odpowiada 3 METs, co spełnia kryteria umiarkowanej intensywności. Oceniając jednak względną intensywność tego wysiłku, można dostrzec różnice w ocenie osób o różnym stopniu wytrenowania, mimo że poruszają się z tą samą prędkością.

Na przykład można porównać osobę A o niewielkim poziomie wytrenowania, której maksymalne zużycie tlenu (VO₂max) wynosi 17,5 ml O₂ x kg^-1 x min^-1 i wytrenowaną osobę B (VO₂max = 42 ml O₂ x kg^-1 x min^-1) podczas wspólnego chodzenia z prędkością 4,8 km/h. Używając bezwzględnych metod oceny intensywności wysiłku, obydwie osoby wykonują pracę równą 3METs (co odpowiada VO₂ = 10,5 ml O₂ x kg^-1 x min^-1). Używając jednak względnych kryteriów oceny, osoba A wykonuje wysiłek o wysokiej intensywności (chodzenie z osiągnięciem 60% VO₂max), podczas gdy osoba B wykonuje wysiłek o małej intensywności (chodzenie z osiągnięciem 25% VO₂max).

Subiektywne i obiektywne metody oceny wysiłku

Istnieją dwa główne sposoby oceny intensywności wysiłku fizycznego – subiektywny i obiektywny. Obiektywne metody obejmują bezpośrednie pomiary jednego wskaźnika lub większej liczby wskaźników aktywności fizycznej, np. częstotliwość rytmu serca w momencie wysiłku, co omówiono powyżej. Metoda subiektywna polega na zarejestrowaniu przez badanego wykonywanej aktywności fizycznej lub też przypomnieniu aktywności wykonanej w przeszłości.

Wśród subiektywnych sposobów oceny intensywności wysiłku fizycznego można wyróżnić dwie najczęściej stosowane metody – kwestionariusze oraz dzienniki. Kwestionariusze służą do identyfikacji wymiarów i dziedzin życia (patrz poniżej), w których wykonywany jest wysiłek fizyczny. Mogą być uzupełniane podczas wywiadu z badanym lub też przez niego samodzielnie. Kwestionariusze różnią się między sobą zawartością: od zaledwie kilku składowych oceniających ogół aktywności, po rozbudowane formy analizujące ilościowo aktywność fizyczną przez ostatnie lata lub przez całe życie. Kwestionariusze aktywności fizycznej są klasyfikowane w trzech kategoriach: globalne, przypomnienia i oceny ilościowej. Przeprowadzona do tej pory walidacja kwestionariuszy wykazała ich dużą dokładność w ocenie energicznego wysiłku fizycznego, lecz mniejszą dla wysiłku o małej i umiarkowanej intensywności. Badania walidacyjne wykazały także użyteczność kwestionariuszy do klasyfikowania badanych w zależności od ich poziomu aktywności fizycznej.

Dzienniki są używane do zapisywania szczegółowego przebiegu dnia danej osoby z uwzględnieniem czasu poświęconego na aktywność fizyczną i odpoczynek. Są one uzupełniane przez użytkownika i mogą mieć formę notatnika lub aplikacji na urządzenia mobilne, np. telefon. Dzienniki stanowią dodatkowy element oceny wysiłku i pozwalają na weryfikację informacji uzyskanych dzięki kwestionariuszom aktywności fizycznej.

Cztery główne wymiary aktywności fizycznej obejmują: (1) rodzaj lub typ aktywności, (2) częstość wykonywania aktywności, (3) czas jej trwania oraz (4) jej intensywność. Obok głównych wymiarów aktywności fizycznej do jej pełnej oceny konieczne jest również określenie dziedzin życia, w jakich się ona odbywa. Jest to szczególnie istotne, gdy planowana jest interwencja mająca na celu zmianę stylu życia i nawyków pacjenta. Cztery główne dziedziny, w jakich odbywa się aktywność fizyczna, to wykonywany zawód, aktywność w domu, codzienny transport oraz czas wolny. W tabeli 2. przedstawiono wspomniany wyżej podział z wyjaśnieniem oraz przykładami.