×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dostęp do dietetyków w ramach NFZ jest ograniczony

Agnieszka Krupa
Kurier MP

Tematem zdrowego żywienia zajmują się często osoby nie będące ekspertami w tej dziedzinie – zdarza się, że nazywają się dietetykami, a nie mają odpowiedniego wykształcenia – mówi dr Katarzyna Wolnicka, dietetyk, kierownik Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, ekspert Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny.



Dr Katarzyna Wolnicka. Fot. arch. wł.

Agnieszka Krupa: Gdzie szukać bezpiecznych porad dietetycznych?

Dr Katarzyna Wolnicka: W ramach Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny (NIZP-PZH) działa Centrum Dietetyczne Online. Od początku 2018 roku pacjenci z całej Polski bez wychodzenia z domu i za darmo mogą korzystać z profesjonalnych porad dietetyka. Wystarczy zalogować się na stronie ncez.pzh.gov.pl/poradnia i umówić na wizytę. Tam dietetyk nami pokieruje, podpowie, co i w jaki sposób możemy zmienić. Pomagamy zarówno osobom zdrowym, które chcą sprawdzić czy ich sposób żywienia jest właściwy, jak i chorym, dla których dieta powinna być elementem skutecznego leczenia, szczególnie w przypadku, gdy jednocześnie występuje wiele różnych chorób. Pacjenci mogą mieć pewność, że w naszej poradni uzyskają rzetelne, zgodne z aktualnym stanem wiedzy informacje.

Od jakiegoś czasu działa również portal diety.nfz.gov.pl przygotowany przez NFZ, z dostępem do darmowych planów żywieniowych o różnej kaloryczności.

Jakie względy zdecydowały o konieczności powstania Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej?

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej powstało w odpowiedzi na potrzebę dostępu Polaków do rzetelnej edukacji żywieniowej. Działania NCEŻ realizowane są przez NIZP-PZH i finansowane przez Ministerstwo Zdrowia (MZ) i mają na celu szerzenie wiedzy z zakresu prawidłowego żywienia i zdrowego stylu życia, pozytywną zmianę postaw i nawyków żywieniowych, a w konsekwencji poprawę stanu zdrowia Polaków. NCEŻ ma za zadanie edukować różne grupy społeczne z zakresu prawidłowego żywienia w oparciu o dowody naukowe (evidence-based).

Strona internetowa Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej ncez.pzh.gov.pl jest wiarygodnym i przede wszystkim łatwo dostępnym źródłem wiedzy dla każdego Polaka. Każdy zainteresowany poprawą stanu swojego zdrowia i jakości życia ma dostęp do szeregu artykułów oraz materiałów wideo na temat zdrowego żywienia oraz praktycznych zaleceń i wskazówek. Poruszane tematy dotyczą zarówno problematyki żywienia w profilaktyce, jak i w terapii chorób dietozależnych.

Jakie jeszcze działania edukacyjne prowadzi NCEŻ?

Jednym z nich są warsztaty żywieniowe dla dzieci ze szkół podstawowych, dla młodszych i starszych grup. Dzieci, poprzez naukę gotowania, uczą się zdrowych nawyków żywieniowych, próbują nowych potraw, smaków. Przełamują bariery. Udowodniono, że dzieci, które uczestniczą w takich warsztatach kulinarnych, chętniej sięgają po warzywa i jedzą ich więcej.

W 2020 opracowaliśmy nowe zalecenia zdrowego żywienia, graficznie przedstawione w postaci modelowego talerza, który w prosty i czytelny sposób pokazuje, w jakich proporcjach należy spożywać poszczególne grupy produktów, czego jeść mniej, a czego więcej. Zaleceniom tym towarzyszy materiał „W 3 krokach do zdrowia”, gdzie wszystkie zasady zdrowego żywienia opracowaliśmy na 3 poziomach, tak aby w 3 krokach stopniowo każdy mógł zmienić swoje nawyki żywieniowe. Zalecenia stanowią wytyczne dla poprawy żywienia Polaków.

W 2020 wydano także e-book dla szkół ze zbiorem jadłospisów dla dzieci. Materiał zawiera zbiór zestawów obiadów szkolnych wraz z przepisami i sposobem ich przygotowania, zbilansowanych zgodnie z zapotrzebowaniem i normami żywienia oraz spełniających wymagania rozporządzenia MZ z 2016 roku z tego zakresu. Materiał był opracowywany również pod kątem praktycznym – we współpracy z kucharzem praktykiem.

Od dwóch lat realizujemy też kampanię edukacyjną „Rodzinna Akcja – Zdrowa Rywalizacja”. Jest to akcja edukacyjna skierowana do rodzin, motywująca do zmiany nawyków żywieniowych i zwiększenia aktywności fizycznej. Warto wziąć w niej udział przede wszystkim dla zdrowia, ale na uczestników czekają też cenne nagrody.

Prowadzimy także intensywną edukację żywieniową poprzez media społecznościowe , takie jak facebook, instagram.

Gdzie lekarz rodzinny może kierować pacjentów, którzy powinni zmienić dietę swoją i rodziny?

W procesie leczenia bardzo ważna jest praca tzw. zespołu terapeutycznego, w skład którego powinien wchodzić dietetyk. Niestety, dostęp do dietetyków w ramach świadczeń finansowanych przez NFZ jest ograniczony. Jest natomiast spory rynek komercyjnych usług dietetycznych. Lekarz powinien kierować pacjentów do dietetyka, jeśli jest taka możliwość lub pokierować go do wspomnianego Centrum Dietetycznego Online czy portalu NFZ z dietami.

Dietetyk – kiedy wiadomo, że jest dobry?

Tematem zdrowego żywienia zajmują się często osoby nie będące ekspertami w tej dziedzinie. Zdarza się, że nazywają się dietetykami osoby, które nie mają odpowiedniego wykształcenia. Warto sprawdzić, czy dietetyk, do którego się zapisujemy, skończył studia z zakresu dietetyki lub żywienia człowieka na wydziale uniwersytetu medycznego lub rolniczego. Warto też patrzeć na doświadczenie.

Gotowe uniwersalne diety kupione w Internecie są niedostosowane do naszego trybu życia, przyzwyczajeń, smaków, rutynowych nawyków i zamiast się sprawdzić, mogą nas zniechęcić do trwałych zmian. Dlatego warto indywidualnie z dietetykiem ustalić plan żywienia, czyli co i jak możemy zmienić, w jakim zakresie możemy z czegoś zrezygnować. Ten sposób zmiany nawyków musi być akceptowalny dla pacjenta. Jeśli podejdziemy do tego z pomocą dietetyka, krok po kroku, łatwiej nam będzie utrzymać tę zmianę nawyków na stałe.

Temat żywienia i zdrowego stylu życia jest obecnie bardzo popularny w różnego rodzaju mediach. Zajmują się tym tematem bardzo często osoby nie będące ekspertami w tej dziedzinie, tzw. influencerzy. Podejmując tematykę niejednokrotnie nie posługują się sprawdzonymi źródłami wiedzy lub – nawet jeśli z tych źródeł korzystają – stosują chwytliwe dla odbiorcy skróty myślowe czy uproszczenia, nie uwzględniając obiektywnie wszystkich danych. Pojawia się dużo informacji niepotwierdzonych w źródłach naukowych. Przykładowo, jest dużo nieprawdziwych informacji na temat diet bezglutenowych. Nietolerancja glutenu dotyczy kilku procent populacji i w innym przypadku nie ma potrzeby eliminowania glutenu z diety. W przypadku podejrzenia nietolerancji warto zrobić badania, które mogą to potwierdzić lub wykluczyć. Pojawiają się też informację np. o właściwościach zdrowotnych oleju kokosowego. Niestety produkt ten ma dużo kwasów tłuszczowych nasyconych i nie polecamy go w codziennej diecie. Na wyrost jest też nazywanie diet „oczyszczającymi”. Eliminacja substancji toksycznych i oczyszczanie organizmu z nadmiaru wytwarzanych w trakcie przemiany materii metabolitów odbywa się w zdrowym organizmie za pomocą narządów takich jak nerki, wątroba, przewód pokarmowy czy płuca. Oczywiście prawidłowo zbilansowana dieta, bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste, strączki, orzechy czy zdrowe roślinne tłuszcze, wraz odpowiednią ilością płynów bez dodatku cukrów, wspomaga te narządy.

Co można powiedzieć o stylu życia i sposobie żywienia Polaków?

Czynnikami ryzyka, które najbardziej odpowiadały za utracone lata życia w zdrowiu ogółem (DALY) w Polsce w roku 2019 były w kolejności: nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, nadmierna masa ciała oraz błędy żywieniowe (dane GBD 2020 - Global Burden of Disease).

Nadwaga stanowi w naszym kraju jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych związanych ze stylem życia. Według wyników badania GBD 2019 odpowiada za utratę 12,4% (wśród mężczyzn za 12,1%, wśród kobiet – 12,6%) lat przeżytych w zdrowiu. W odniesieniu do umieralności jest ona piątym z najważniejszych czynników ryzyka, odpowiedzialnym za 14,2% zgonów (13,1% mężczyzn i 15,3% kobiet). Odsetek ten systematycznie rośnie od 2011 roku. Uzyskane w NIZP-PZH wyniki wskazują, że wiosną 2020 roku nadwagę (BMI ≥ 25) miało 54,5% Polaków (64,2% mężczyzn i 45,5% kobiet). Zbyt duża masa ciała częściej była problemem mężczyzn.

Według badania ankietowego przeprowadzonego przez NIZP-PZH w 2020 roku jedynie 32,8% Polaków w wieku 20 lat lub więcej regularnie uprawia sport lub podejmuje rekreacyjną aktywność fizyczną (jazda na rowerze, pływanie, fitness, spacery).

Jakie błędy żywieniowe najczęściej popełniają Polacy?

Zbyt duże spożycie soli, zbyt duża konsumpcja mięsa czerwonego i przetworów mięsnych, nadmierna konsumpcja cukru i słodyczy, częste spożywanie napojów słodzonych, za małe spożycie produktów zbożowych z pełnego przemiału, zbyt małe spożycie warzyw i owoców, małe spożycie nasion roślin strączkowych, za małe spożycie ryb, małe spożycie niskotuszczowych produktów mlecznych i jego przetworów bez dodatku cukrów, a także niewystarczające spożycie orzechów.

Jakie trendy w dietetyce będziemy obserwować w przyszłości?

Wiele wyników badań przemawia za korzystnym dla zdrowia, a także dla środowiska oddziaływaniem diety opartej w znacznym stopniu na produktach pochodzenia roślinnego – i to jest przyszłość żywienia.

Połowę tego, co jemy, powinny stanowić warzywa i owoce. Wyniki badań wykazują, że ryzyko przedwczesnego zgonu zarówno z powodu nowotworów, jak i chorób układu sercowo-naczyniowego rośnie wraz z ilością przetworzonego mięsa w diecie. Zaleca się ograniczenie mięsa czerwonego i przetworów mięsnych do maksymalnie 350-500 g w tygodniu. Im mniej, tym lepiej. Dobrym dla zdrowia i środowiska zamiennikiem mięsa, bogatym w białko, są rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica, bób, soja) oraz orzechy. Z produktów zbożowych powinniśmy wybierać te pełnoziarniste, jak kasze np. gryczana czy razowe pieczywo.

Z produktów pochodzenia zwierzęcego zaleca się natomiast spożycie ryb dwa razy w tygodniu (np. łosoś, śledź, morszczuk, makrela, sardynka, dorsz). Tłuste ryby morskie są źródłem kwasów nienasyconych omega-3, które chronią nasz organizm przed miażdżycą, a tym samym przed zawałem sercaudarem mózgu.

Jak zmienił się styl życia ludzi w czasie lockdownu?

Z badań NIZP-PZH wynika, że w okresie pandemii od wiosny do jesieni 2020 roku 28% Polaków w wieku 20 lat lub więcej (28% mężczyzn i 29% kobiet) stwierdziło, że zwiększyła się ich masa ciała. W okresie pandemii 34,3% mieszkańców naszego kraju (39,1% mężczyzn i 29,8% kobiet) zmniejszyło swoją aktywność fizyczną, nie tylko w zakresie ćwiczeń rekreacyjnych, ale również codziennych zajęć (praca, obowiązki domowe, ruch lokomocyjny związany z przemieszczaniem się).

Jak wynika z badania opublikowanego w „Nutrients”, w trakcie tzw. lockdownu prawie co druga osoba jadła więcej niż przed pandemią, a ponad połowa badanych częściej podjadała między posiłkami. Znamienne jest to, że większe spożycie żywności i częstsze podjadanie deklarowały osoby z większą masą ciała. Częściej przygotowywaliśmy posiłki samodzielnie w domu, niezależnie od BMI.

Co może być przyczyną zmian w naszych nawykach?

Przebywanie w domu na kwarantannie czy pracy zdalnej to stały dostęp do domowych zapasów żywności. Może to potencjalnie prowadzić do zwiększonego spożycia posiłków, w tym niekorzystnych dla zdrowia wysoko przetworzonych przekąsek, które zwykle zawierają dużo tłuszczów, cukrów i soli.

Niektórzy nadmiernym jedzeniem reagują też na stres czy niepokój związany z aktualnymi wydarzeniami. Z powodu ograniczeń obniżyła się też nasza aktywność fizyczna.

Jaki powinien być pierwszy krok w kierunku zmiany diety?

Warto zacząć od zmiany nawyków stopniowo, małymi krokami, tak aby na trwałe weszły do naszej rutyny. Wspominałam, że październiku 2020 roku opracowaliśmy nowe „Zalecenia zdrowego żywienia” – przedstawione w formie talerza, a grafice towarzyszy materiał uzupełniający „W 3 krokach do zdrowia”. Zalecenia dotyczą 10 aspektów żywienia i zostały opracowane tak, aby ułatwić użytkownikom zmianę nawyków żywieniowych stopniowo: „KROK 1: zrób pierwszy krok, KROK 2: wdrażaj zalecany poziom, KROK 3: osiągaj dalsze korzyści dla zdrowia”. Np. 1. Zamień słodkie napoje na wodę. 2. Zamiast słodyczy jedz owoce, orzechy lub nasiona. 3. Czytaj etykiety – wybieraj produkty bez cukru lub te o obniżonej ilości. Należy stawiać sobie cele, które są osiągalne, tak aby nie powodowały szybkiego zniechęcenia.

Nie warto stosować diet restrykcyjnych, które są na przykład zbyt niskokaloryczne. Gdy wracamy do tradycyjnej diety, na skutek obniżonego poziomu metabolizmu w czasie tego krótkiego okresu diety szybko odzyskujemy nadmiar kilogramów.

Choroby dietozależne – jakie są i na co należy uważać?

Choroby dietozależne to otyłość, nadciśnienie tętnicze i inne choroby układu krążenia, cukrzyca, próchnica, osteoporoza, a także niektóre nowotwory. Żywienie, zgodnie z zaleceniami NIZP-PZH zawartymi w grafice Talerza zdrowego żywienia, może zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych chorób i wydłużyć okres życia w zdrowiu.

Jak wspominałam, dietę powinno się oprzeć na produktach pochodzenia roślinnego, połowę tego, co jemy, powinny stanowić warzywa i owoce, musimy też jeść zdecydowanie mniej mięsa czerwonego i jego przetworów. Ważne jest także zmniejszenie ilość spożywanej soli, cukru i produktów go zawierających, a także produktów wysoko przetworzonych.

Warto zwrócić również uwagę na brak ruchu w naszym codziennym życiu. Wykonywanie jakiejkolwiek aktywności fizycznej jest lepsze niż jej brak. Regularna aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko nadciśnienia, chorób układu krążenia, nowotworów, cukrzycy typu 2 i przedwczesnej śmierci. Ponadto wpływa korzystnie na zdrowie psychiczne (zmniejszone objawy lęku i depresji), funkcje poznawcze i sen. Aktywność fizyczna odgrywa również ważną rolę w utrzymywaniu masy ciała w normie i przeciwdziałaniu otyłości.

Rozmawiała Agnieszka Krupa

07.05.2021
Zobacz także
  • Otyłość jest chorobą
  • Niedobór ruchu, nadmiar jedzenia
  • Dbać o mikrobiotę
  • Wpływ spożycia kalorii na zdrowie
  • Masa problemów, czyli o znieczulaniu pacjentów z otyłością
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta