Kurkumina i jej prozdrowotne działanie

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Kurkumina to naturalny związek polifenolowy pochodzący z kłącza ostryżu długiego, inaczej zwanego ostryżem indyjskim. Jest to roślina pochodząca z rodziny imbirowatych, wykazująca szeroki zakres działania biologicznego. Uprawia się ją w Indiach, Chinach oraz w Południowo-Wschodniej Azji (Indonezja, Tajlandia, Wietnam oraz Filipiny).


Fot. pixabay.com

Z uwagi na smak i kolor kurkumy w Europie nazywano ją szafranem indyjskim. Znalazła ona swoje zastosowanie w kuchni orientalnej, ale także jako barwnik w przemyśle spożywczym i tekstylnym (to właśnie kurkumina odpowiada za żółty kolor kurkumy). Stosowana była także do konserwacji żywności. Jest także składnikiem licznych mieszanek przyprawowych.

W starożytnej medycynie chińskiej wykorzystywana była do łagodzenia niestrawności oraz do leczenia trudno gojących się ran i blizn. Sprawdzała się także przy dolegliwościach żołądka i wątroby.

Obecnie liczne badania prowadzone na modelach zwierzęcych oraz liniach komórkowych wykazują jej działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz przeciwnowotworowe. Tych działań nie potwierdzono jednak w badaniach klinicznych, nie można więc przesądzać, czy substancja ta wywiera podobny wpływ na organizm ludzki.

Podkreśla się także jej właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Korzystne działanie kurkuminy częściowo wyjaśnia fakt, że oddziałuje ona na wiele związków, w tym na białka, enzymy, cytokiny, czynniki transkrypcyjne i czynniki wzrostu.

Pomimo znanego od wieków korzystnego oddziaływania na zdrowie badania nad tym związkiem oraz zastosowanie go jako leku nastręczają trudności. Decyduje o tym fakt, że kurkumina stanowi tylko 2–5% kurkumy, a ponadto cechuje się ona słabą przyswajalnością po podaniu doustnym. Dostępność biologiczna jej jest niewielka ze względu na małą absorpcję z jelita. Następnie, zanim osiągnie krążenie ogólne, jest metabolizowana w wątrobie. Taka sytuacja powoduje, że kurkumina w surowicy jest prawie niewykrywalna. Z kolei za dużą zaletę kurkuminy, potwierdzoną zarówno w badaniach na ludziach, jak i na zwierzętach, uważa się jej małą toksyczność. Dawka 8 g kurkuminy na dzień uważana jest za bezpieczną dla człowieka. Dopiero przy spożyciu 12 g dziennie pojawiały się działania niepożądane w postaci biegunki. Pomimo bardzo obiecujących badań prowadzonych z zastosowaniem kurkuminy, należy podkreślić, że do tej pory nie określono dawki kurkuminy efektywnej biologicznie.

Przeciwzapalne działanie kurkuminy

Stan zapalny jest naturalną reakcją organizmu na infekcje, uraz czy też stres o różnej etiologii. Przewlekły stan zapalny o różnym nasileniu leży u podstaw wielu chorób, m.in. chorób nowotworowych, miażdżycy czy otyłości. Przeciwzapalne właściwości kurkuminy wiążą się z upośledzeniem aktywacji jądrowego czynnika transkrypcyjnego NF-κB. Do białek, których ekspresja jest regulowana poprzez NF-κB należą m.in. cytokiny prozapalne (IL-1, IL-2, IL-6, IL-8), interferony, cząsteczki adhezyjne (ICAM-1, VCAM-1) oraz niektóre enzymy (COX-2, cyklooksygenaza-2 oraz LOX-5, lipooksygenaza-5). Zrozumiałe jest zatem, że zahamowanie aktywności NF-κB zmniejsza ekspresję genów odpowiedzialnych za powstawanie białek biorących udział w procesie zapalnym.

Antyoksydacyjne działanie kurkuminy

Aby organizm mógł właściwie funkcjonować, musi być zachowana równowaga między powstawaniem reaktywnych form tlenu (RFT) a usuwaniem ich przez systemy antyoksydacyjne. W warunkach homeostazy RFT uwalniane są w ilościach fizjologicznych i bezpiecznych dla komórek organizmu i w tej sytuacji są niezbędne w regulacji wielu procesów komórkowych. Z kolei nasilona produkcja RFT prowadzi do powstania stresu oksydacyjnego oraz do zaburzeń we właściwym funkcjonowaniu komórki.

Kurkumina jako polifenol o właściwościach antyoksydacyjnych ma zdolność do neutralizowania w komórce reaktywnych form tlenu (RFT). Dodatkowo powoduje ona wewnątrzkomórkowe zwiększenie stężenia związku o silnych właściwościach przeciwutleniających, glutationu.

Badania wskazują także na to, że kurkumina hamuje utlenianie lipidów (inaczej peroksydację). Peroksydacja lipidów jest to proces niekorzystny, w wyniku którego powstają zmodyfikowane, uszkodzone cząsteczki lipidów (tzw. nadtlenki lipidów). Korzystne działanie kurkuminy jako czynnika zabezpieczającego przed utlenianiem lipidów wykazali we wstępnych badaniach klinicznych Ramírez-Boscá i wsp. Mężczyznom w wieku 27–67 lat, przez 45 dni podawano 200 mg wodno-alkoholowego ekstraktu zawierającego kurkuminę. W wyniku tej suplementacji zaobserwowano znaczące zmniejszenie stężenia nadtlenków lipidów we krwi badanych osób. Co ważne, naukowcy nie stwierdzili skutków ubocznych stosowanego preparatu, takich jak uszkodzenie wątroby. Na kolejnym etapie badań prowadzonych przez ten sam zespół oceniono wpływ 60-dniowego podawania kurkuminy, m.in. na poziom utlenionej frakcji LDL, i wykazano 25–50% zmniejszenie stężenia nadtlenków lipidów w LDL.

W metaanalizie badań z randomizacją, która ukazała się w 2020 roku w czasopiśmie „Antioxidants” zaobserwowano, że suplementacja kurkuminą (średni czas suplementacji wynosił 67 dni, a średnia podana dawka kurkuminy 645 mg/dobę) istotnie zwiększała całkowitą pojemność antyoksydacyjną, która ocenia zdolność organizmu do neutralizacji wolnych rodników. Podobnie zaobserwowano tendencję do zmniejszania stężenia dialdehydu malonowego uważanego za marker stresu oksydacyjnego.

Przeciwnowotworowe oraz chemoprewencyjne działanie kurkuminy

Powstawanie nowotworu jest procesem skomplikowanym, obejmującym wiele etapów. Obejmuje on powstanie pierwotnych zmian nowotworowych, utrwalenie ich oraz angiogenezę (proces tworzenia się nowych naczyń na bazie już istniejących, niezbędny do wzrostu guza i tworzenia się przerzutów) i wzrost nowotworu. Badania wskazują, że kurkumina hamuje proces nowotworzenia na wszystkich etapach powstawania guza. U myszy, którym przeszczepiono komórki nowotworowe raka jajnika, kurkumina hamuje wzrost guza w wyniku zmniejszenia aktywności czynnika transkrypcyjnego NF-κB. Podobnie u myszy, którym wszczepiono komórki raka okrężnicy, podawanie kurkuminy spowodowało znaczące zmniejszenie masy guza oraz zahamowanie angiogenezy w jego otoczeniu.

Badania eksperymentalne zwracają także uwagę na chemoprewencyjne właściwości kurkuminy. Chemoprewencja to zastosowanie naturalnych lub syntetycznych związków chemicznych w celu zatrzymania, spowolnienia procesu nowotworzenia lub odwrócenia już powstałych zmian. Do korzyści, jakie wynikają ze stosowania związków chemoprewencyjnych, zalicza się m.in. znikome działania uboczne, małą toksyczność oraz zdolność dezaktywacji czynników rakotwórczych, ale także łagodzenie negatywnych skutków wywołanych przez nie w komórce. Większość poznanych związków chemoprewencyjnych to związki roślinne, które dzieli się na dwie klasy. Pierwsza klasa – tzw. związki blokujące, które hamują etap inicjacji nowotworu. Druga klasa – związki supresyjne, czyli takie, które hamują przekształcanie powstałych komórek nowotworowych. Należy podkreślić, że dzięki szerokiemu spektrum działania kurkumina jest związkiem zaliczanym do obu tych klas.

Większość badań prowadzonych z zastosowaniem kurkuminy jest obecnie w fazie przedklinicznej. Wyniki ich są na tyle zachęcające, że stanowią podstawę do przeprowadzenia badań z randomizacją. Poza szeroko zakrojonymi badaniami istotne wydaje się także stworzenie takiego preparatu, który charakteryzowałby się większą przyswajalnością.

Piśmiennictwo

  1. Aggarwal B.B., Sundaram C., Malani N., Ichikawa H.: Curcumin: the Indian solid gold. Adv. Exp. Med. Biol., 2007; 595: 1–75
  2. Menon V.P., Sudheer A.R.: Antioxidant and anti-inflammatory properties of curcumin. Adv. Exp. Med. Biol., 2007; 595: 105–125
  3. Shrikant M., Kalpana P.: The effect of curcumin (turmeric) on Alzheimer's disease: an overview. Ann. Indian Acad. Neurol., 2008; 11(1): 13–19
  4. Pandav R., Belle S.H., DeKosky S.T.: Apolipoprotein E polymorphism and Alzheimer's disease: the Indo-US cross-national dementia study. Arch. Neurol., 2000; 57: 824–30
  5. Ramírez-Boscá A., Soler A., Carrión Gutiérrez M.A. i wsp.: Antioxidant curcuma extracts decrease the blood lipid peroxide levels of human subjects. Age 1995; 18: 167-169
  6. Ramírez-Boscá A., Carrión Gutiérrez M.A., Soler A. i wsp.: Effects of the antioxidant turmeric on lipoprotein peroxides: implications for the prevention of atherosclerosis. Age 1997; 20:165–168
  7. Lin Y.G., Kunnumakkara A.B., Nair A. i wsp.: Curcumin inhibits tumor growth and angiogenesis in ovarian carcinoma by targeting the nuclear factor-kappaB pathway. Clin. Cancer Res., 2007;13(11): 3423–3430
  8. Aoki H., Takada Y., Kondo S. i wsp.: Evidence that curcumin suppresses the growth of malignant gliomas in vitro and in vivo through induction of autophagy: role of akt and extracellular signal-regulated kinase signaling pathways. Mol. Pharmacol., 2007; 72(1): 29–39. Epub 2007 Mar 29
  9. Jakubczyk, K.; Drużga, A.; Katarzyna, J.; Skonieczna-Żydecka, K. Antioxidant Potential of Curcumin – Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Antioxidants 2020; 9: 1092. https://doi.org/10.3390/antiox9111092

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

11.10.2021
Zobacz także
  • Smaczliwka czyli awokado
  • Czosnek ogrodowy
  • Masło czy margaryna - co jest zdrowsze?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta