×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Olej kokosowy w świetle badań naukowych

mgr Mateusz Durbas
dietetyk kliniczny i sportowy
www.mateuszdurbas.pl

Olej kokosowy jest bardzo popularnym źródłem tłuszczu, który zyskał sławę w ostatnich latach i jest chętnie wykorzystywany do smażenia przez liczną rzeszę swoich zwolenników. Niewątpliwie można przypuszczać, że doniesienia przedstawiające liczne korzyści płynące ze stosowania tłuszczu kokosowego opublikowane przez filipińskich naukowców odegrały istotną rolę w ogólnoświatowym wzroście zainteresowania właśnie tym olejem roślinnym.

Według danych Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologiczne (American Heart Association – AHA) w 2017 roku aż 72% mieszkańców Stanów Zjednoczonych wskazało olej kokosowy jako żywność, która ma działanie prozdrowotne. Warto zaznaczyć, że wśród dietetyków odsetek ten wynosił 37%, co tylko podkreśla, jak wielką rolę w dzisiejszych czasach odgrywa skuteczny marketing.


Fot. Pixabay.com

Charakterystyka składu oleju kokosowego

Olej kokosowy zawiera 82% nasyconych kwasów tłuszczowych, 6% kwasów jednonienasyconych (kwas oleinowy) i 2% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (kwas linolenowy). W dominujących w tym składzie nasyconych kwasach tłuszczowych niemal połowę stanowi kwas laurynowy, a pozostałą część kwas mirystynowy (do 21%), palmitynowy (około 9,5%), stearynowy (ponad 3%) oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe.

Stanowisko Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego

W 2017 roku AHA opublikowało swoje stanowisko i wytyczne dotyczące spożycia tłuszczów w odniesieniu do chorób układu sercowo-naczyniowego, które wciąż są główną przyczyną zgonów na świecie. Autorzy zalecają zmniejszenie spożycia głównych źródeł kwasów tłuszczowych nasyconych w diecie, w tym również oleju kokosowego. Zgodnie z informacjami przedstawionymi w wytycznych, po zastąpieniu w diecie węglowodanów kwasem laurynowym zwiększa się stężenie cholesterolu LDL, lecz w stopniu o połowę mniejszym niż dzieje się to w przypadku kwasu mirystynowego oraz palmitynowego. Kwas laurynowy zwiększa także stężenie lipoprotein HDL, podobnie jak kwas mirystynowy, ale skuteczniej aniżeli kwas palmitynowy. Ostatecznie w następstwie zwiększenia konsumpcji kwasu laurynowego i ograniczenia podaży węglowodanów stosunek lipoprotein LDL do HDL ulega nieznacznemu zmniejszeniu. Autorzy podkreślają jednak, że zmiany stężenia lipoprotein HDL spowodowane interwencją żywieniową lub farmakologiczną nie mogą być bezpośrednio łączone ze zmianami odnoszącymi się do chorób układu sercowo-naczyniowego, ponieważ wzrost stężenia lipoprotein LDL należy oceniać niezależnie.

Zatem według AHA olej kokosowy zwiększa stężenie frakcji lipoprotein LDL, które są przyczyną chorób układu krążenia, i odradza się jego spożywanie, nie są bowiem znane jakiekolwiek właściwości tego oleju, które mogłyby kompensować jego niekorzystny wpływ na stężenie LDL. Ponadto obecnie nie są dostępne żadne badania kliniczne, w których bezpośrednio porównuje się wpływ oleju kokosowego i innych tłuszczów na choroby układu sercowo-naczyniowego.

Olej kokosowy a inne tłuszcze roślinne

W przypadku chorób układu krążenia bardziej miarodajne wydaje się porównanie oleju kokosowego z innymi olejami roślinnymi bogatymi w jednonienasycone i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. W dobrze kontrolowanym badaniu porównano wpływ oleju kokosowego, masła oraz oleju z krokosza barwierskiego – bogatego źródła wielonienasyconego kwasu linolowego – na stężenie lipoprotein LDL. Zaobserwowano, że zarówno masło, jak i olej kokosowy zwiększyły stężenie LDL, w porównaniu z olejem z krokosza barwierskiego. W innym równie poprawnie kontrolowanym badaniu wykazano, że konsumpcja oleju kokosowego wiąże się ze wzrostem stężenia lipoprotein LDL, tym razem w porównaniu z oliwą z oliwek, która stanowi bardzo dobre źródło jednonienasyconych kwasów tłuszczowych.

W 2016 roku opublikowano przegląd systematyczny, w którym uwzględniono siedem kontrolowanych badań (w tym dwa wspomniane wcześniej). Porównywano w nich wpływ oleju kokosowego i innych olejów roślinnych dostarczających jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych na stężenie frakcji lipoprotein LDL. Jak się okazało, spożycie oleju kokosowego w każdym z tych siedmiu badań prowadziło do wzrostu stężenia LDL, co więcej, w sześciu z nich był to wzrost istotny statystycznie. Autorzy podkreślali, że w żadnym z kontrolowanych badań nie odnotowano różnic w zwiększaniu stężenia frakcji lipoprotein LDL pomiędzy olejem kokosowym a innymi tłuszczami bogatymi w nasycone kwasy tłuszczowe, takimi jak masło, olej palmowy czy tłuszcz wołowy.

Stanowisko Instytutu Żywności i Żywienia

Pod koniec 2017 roku pojawiły się nowe normy żywienia dla populacji Polski pod redakcją prof. Mirosława Jarosza, które zastąpiły te dotychczas obowiązujące, opublikowane w 2012 roku. Autorzy rozdziału dotyczącego tłuszczów wskazują, że olej kokosowy jest przede wszystkim źródłem średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które są łatwo przyswajalne, ponieważ nie wymagają obecności lipazy w procesie trawienia i wchłaniają się z jelit bezpośrednio do krążenia wrotnego. Co więcej, są one głównie wykorzystywane przez organizm w celach energetycznych, a nie gromadzone pod postacią zapasowej tkanki tłuszczowej, dlatego przypuszcza się, że ich konsumpcja może się przyczyniać do redukcji masy ciała.

Korzyści wynikające z zastosowania diety o zwiększonej podaży średniołańcuchowych nasyconych kwasów tłuszczowych zaobserwowano u niemowląt urodzonych przedwcześnie, w chorobach neurologicznych (choroba Parkinsona, Alzheimera, padaczka), a także w zaburzeniach wchłaniania lipidów, m.in. zespole krótkiego jelita, uszkodzeniu kosmków jelitowych, zmianach zapalnych jelit.



W nowych normach żywienia nie zamieszczono rekomendacji ani wytycznych dotyczących dopuszczalnej możliwej ilości spożycia oleju kokosowego na dobę, niemniej jednak autorzy sugerują ograniczenie jego konsumpcji w diecie osób starszych, u których mogą sprzyjać rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego ze względu na dużą zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych.

Olej kokosowy a olej MCT

Do średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych zalicza się kwasy tłuszczowe zawierające od 6 do 12 atomów węgla w łańcuchu. Niemniej jednak, jak dowodzą badania, przeprowadzone zarówno z udziałem ludzi, jak i u zwierząt, kwasy tłuszczowe o długości ≥12 atomów węgla w większym stopniu wpływają na funkcję przewodu pokarmowego aniżeli kwasy tłuszczowe o długości ≤10 atomów węgla. Różnicę tę determinuje sposób wchłaniania, a w konsekwencji efekt oddziaływania tłuszczów na pracę układu pokarmowego, który jest jednak zależny od długości łańcucha węglowego.

Olej MCT składa się niemal wyłącznie z średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (kwas kaprylowy i kwas kaprynowy), które wchłaniają się w 95% bezpośrednio żyłą wrotną. Z kolei kwas laurynowy – zawarty głównie w oleju kokosowym – wchłania się w taki sposób jedynie w 25%. Pozostałe długołańcuchowe kwasy tłuszczowe są wchłaniane poprzez naczynia limfatyczne w postaci chylomikronów. Ponadto warto podkreślić, że kwasy tłuszczowe transportowane za pomocą chylomikronów zwiększają stężenie frakcji lipoprotein LDL, podczas gdy kwasy transportowane bezpośrednio żyłą wrotną nie mają tych właściwości. Zatem olej MCT i olej kokosowy są inaczej metabolizowane w naszym organizmie; pewne podobieństwo w tym procesie wynosi 25–30%. Nie można więc uznać, że olej kokosowy ma dokładnie takie samo działanie, jakim charakteryzuje się olej MCT, zwłaszcza że ten drugi nie zawiera kwasu laurynowego, w który bogaty jest tłuszcz kokosowy.

Olej kokosowy a smażenie

W ciągu ostatnich kilku lat olej kokosowy stał się jednym z najpopularniejszych tłuszczów wykorzystywanych do smażenia w niemal każdym gospodarstwie domowym. Wybór ten wynika z bardzo dużej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych (82%), które nie mają żadnego wolnego wiązania łańcucha węglowego, dzięki czemu są bardzo stabilne i praktycznie nie ulegają jełczeniu oraz wytrzymują wysokie temperatury bez uszkodzenia łańcuchów. Niewątpliwą zaletą oleju kokosowego jest również brak cholesterolu, który może się utleniać podczas smażenia w wysokiej temperaturze, czego nie można powiedzieć o maśle, boczku czy smalcu.

Punkt dymienia oleju kokosowego jest wysoki i wynosi blisko 200°C, niemniej jednak należy podkreślić, że jest on bardzo zbliżony do innych powszechnie rekomendowanych i stosowanych do smażenia olejów, takich jak oliwa z oliwek czy olej rzepakowy. Ponadto zaobserwowano, że oliwę z oliwek również cechuje bardzo duża stabilność podczas długotrwałej obróbki termicznej, np. godzinnego smażenia.

Olej kokosowy może być zatem wykorzystywany do smażenia, nie jest jednak bezkonkurencyjny, ponieważ oliwa z oliwek czy olej rzepakowy są równie przydatne podczas obróbki w wysokiej temperaturze.

Olej kokosowy a zmniejszenie masy ciała

Wiele osób wiąże z olejem kokosowym nadzieje na satysfakcjonującą utratę masy ciała. Niewątpliwie obiecujące doniesienia naukowe dotychczas dotyczyły średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych zawartych w oleju MCT, jednakże silnie kojarzonych z olejem kokosowym, który – jak wcześniej wspomniano – z kwasów tłuszczowych zawiera w głównej mierze kwas laurynowy, według niektórych źródeł zaliczany do grupy o średnich łańcuchach.

W kontekście redukcji masy ciała należy zwrócić uwagę na trzy dotychczas opublikowane badania eksperymentalne z udziałem ludzi, których rezultaty wskazują na pewien potencjał oleju kokosowego w tym zakresie. W przytoczonych badaniach zaobserwowano, że konsumpcja oleju kokosowego w połączeniu z dietą niskoenergetyczną może prowadzić do nieznacznej redukcji tkanki tłuszczowej, szacowanej na podstawie zmniejszenia obwodu talii. Można przypuszczać, że za ten efekt odpowiada w głównej mierze dieta o obniżonej wartości energetycznej, niemniej średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe mogą przyspieszać podstawową przemianę materii. Trzeba jednak podkreślić, że efekt w postaci redukcji masy ciała zarówno w przypadku oleju kokosowego, jak i oleju MCT jest raczej niewielki.

Podsumowanie

W związku z rosnącą popularnością i wszechobecną dostępnością oleju kokosowego pojawiło się wiele kontrowersji dotyczących jego walorów zdrowotnych. Zdania ekspertów często są podzielone – jedni rekomendują konsumpcję tłuszczu kokosowego, a inni są bardzo ostrożni i zalecają ograniczenie jego spożycia.

Należy podkreślić, że olej kokosowy może być w umiarkowanej ilości (1–2 łyżek stołowych na dzień) bezpiecznie stosowany przez osoby zdrowe, z prawidłowym stężeniem frakcji lipoprotein LDL. Osoby obarczone dużym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego i osoby już na nie cierpiące powinny jednak ograniczać jego spożycie w diecie i skoncentrować się na innych źródłach tłuszczu pochodzenia roślinnego (orzechy, siemię lniane, oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany itd.).

Mateusz Durbas
Magister dietetyki o specjalności dietetyka kliniczna, szkoleniowiec, autor setek artykułów na temat żywienia i suplementacji w branżowych czasopismach oraz chętnie odwiedzanych przez entuzjastów zdrowego stylu życia portalach internetowych. Pasjonuje się szczególnie dietetyką kliniczną i sportową.
Współpracuje na co dzień ze swoimi podopiecznymi w poradni dietetycznej zlokalizowanej w śródmieściu Krakowa, jak również regularnie prowadzi konsultacje żywieniowe w formie online.
Otwarty umysł, który uwielbia zgłębiać wiedzę z dziedziny żywienia, medycyny i psychologii.
Miłośnik modelu diety śródziemnomorskiej, ćwiczeń siłowych, gimnastycznych i stretchingowych, leśnych wędrówek oraz trekkingu górskiego. Codziennie praktykuje trening uważności i metody terapii poznawczej, ponieważ ma świadomość, że ćwiczyć warto nie tylko ciało, lecz również umysł.
Mateusz Durbas
Magister dietetyki o specjalności dietetyka kliniczna, szkoleniowiec, autor setek artykułów na temat żywienia i suplementacji w branżowych czasopismach oraz chętnie odwiedzanych przez entuzjastów zdrowego stylu życia portalach internetowych. Pasjonuje się szczególnie dietetyką kliniczną i sportową.
Współpracuje na co dzień ze swoimi podopiecznymi w poradni dietetycznej zlokalizowanej w śródmieściu Krakowa, jak również regularnie prowadzi konsultacje żywieniowe w formie online.
Otwarty umysł, który uwielbia zgłębiać wiedzę z dziedziny żywienia, medycyny i psychologii.
Miłośnik modelu diety śródziemnomorskiej, ćwiczeń siłowych, gimnastycznych i stretchingowych, leśnych wędrówek oraz trekkingu górskiego. Codziennie praktykuje trening uważności i metody terapii poznawczej, ponieważ ma świadomość, że ćwiczyć warto nie tylko ciało, lecz również umysł.

Piśmiennictwo

1. Sacks F.M., Lichtenstein A.H., Wu J.H.Y. i wsp.: Dietary fats and cardiovascular disease: A presidential advisory from the American Heart Association. Circulation, 2017; 136 (3): e1–e23. doi:10.1161/CIR.0000000000000510.
2. Cox C., Mann J., Sutherland W. i wsp.: Effects of coconut oil, butter, and safflower oil on lipids and lipoproteins in persons with moderately elevated cholesterol levels. J. Lipid Res., 1995; 36 (8): 1787–1795. doi:10.1016/0021-9150(94)93598-X.
3. Voon P.T, Ng T.K., Lee V.K., Nesaretnam K.: Diets high in palmitic acid (16:0), lauric and myristic acids (12:0 + 14:0), or oleic acid (18:1) do not alter postprandial or fasting plasma homocysteine and inflammatory markers in healthy Malaysian adults [published correction appears in Am. J. Clin. Nutr., 2012; 95: 780]. Am. J. Clin. Nutr., 2011; 94: 1451–1457. doi: 10.3945/ajcn.111.020107.
4. Eyres L., Eyres M.F., Chisholm A. i wsp.: Coconut oil consumption and cardiovascular risk factors in humans. Nutr. Rev., 2016; 74 (4): 267–280. doi: 10.1093/nutrit/nuw002.
5. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, 2017.
6. Kris-Etherton P.M.Y., Fleming J.A.: Emerging Nutrition Science on Fatty Acids and Cardiovascular Disease: Nutritionist’s Perspectives. Adv. Nutr., 2015; 6 (3): 326–337.
7. Fernando W.M., Martins I.J., Goozee K.G.: The role of dietary coconut for the prevention and treatment of Alzehimer’s disease: potential mechanisms of action. Br. J. Nutr., 2015; 114 (1): 1–14.
8. Swift LL., Hill J.O., Peters J.C. i wsp.: Medium-chain fatty acids: evidence for incorporation into chylomicron triglycerides in humans. Am. J. Clin. Nutr., 1990; 52 (5): 834–836.
9. Denke M.A., Grundy S.M.: Comparison of effects of lauric acid and palmitic acid on plasma lipids and lipoproteins. Am. J. Clin. Nutr., 1992; 56 (5): 895–898.
10. Lockyer S., Stanner S.: Coconut oil – a nutty idea? Nutr. Bull., 2016; 41 (1): 42–54. doi:10.1111/nbu.12188.
11. Casal S., Malheiro R., Sendas A. i wsp.: Olive oil stability under deep-frying conditions. Food Chem. Toxicol., 2010; 48 (10): 2972–2979. doi:10.1016/j.fct.2010.07.036.
12. Mumme K., Stonehouse W.: Effects of medium-chain triglycerides on weight loss and body composition: A meta-analysis of randomized controlled trials. J. Acad. Nutr. Diet., 2015; 115 (2): 249–263. doi:10.1016/j.jand.2014.10.022.
13. Assunçao M.L., Ferreira H.S., Dos Santos A.F. i wsp.: Effects of dietary coconut oil on the biochemical and anthropometric profiles of women presenting abdominal obesity. Lipids., 2009; 44 (7): 593–601. doi:10.1007/s11745-009-3306-6.
14. Liau K.M., Lee Y.Y., Chen C.K. i wsp.: An Open-Label Pilot Study to Assess the Efficacy and Safety of Virgin Coconut Oil in Reducing Visceral Adiposity. ISRN Pharmacol., 2011; 2011: 1–7. doi:10.5402/2011/949686.
15. Cardoso D.A., Moreira A.S., de Oliveira G.M. i wsp.: A coconut extra virgin oil -rich diet increases HDL cholesterol and decreases waist circumference and body mass in coronary artery disease patients. Nutr. Hosp., 2015; 32 (5): 2144–2152. doi:10.3305/nh.2015.32.5.9642.
12.05.2021
Zobacz także
  • Oliwa z oliwek
  • 6 powodów, dla których warto włączyć olej rzepakowy do diety
  • Tłuszcze
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta