Czy warto suplementować dietę olejem z kryla antarktycznego?

Wstęp

Zgodnie z ostatnimi obserwacjami olej z kryla antarktycznego cieszy się coraz większą popularnością wśród entuzjastów zdrowego stylu życia ze względu na swoje potencjalnie szerokie spektrum właściwości prozdrowotnych. Kryl antarktyczny (Euphausia superba) to morski skorupiak żyjący w Oceanie Antarktycznym, który wzbudził duże zainteresowanie badaczy na całym świecie. Olej z tego skorupiaka zwraca szczególną uwagę, stanowi bowiem dobrze przyswajalne i bogate źródło korzystnych dla zdrowia długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 – eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA) – oraz fosfolipidów, flawonoidów, astaksantyny, steroli, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i składników mineralnych. W oleju z kryla zawarte są różne klasy lipidów, jednak przede wszystkim charakteryzuje się on dużym stężeniem (od 39,29% do nawet 80,69%) fosfolipidów związanych zarówno z kwasem EPA, jak i DHA. Technologie współcześnie stosowane w produkcji oleju z kryla antarktycznego obejmują m.in.: ekstrakcję rozpuszczalnikiem, płynami w warunkach nadkrytycznych lub stanie podkrytycznym oraz ekstrakcję z wstępną obróbką wspomaganą enzymami, które w dużym stopniu wpływają na wydajność i jakość produktu końcowego.

Fot. pixabay.com

Warto podkreślić, że w 2008 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) uznała olej z kryla za ogólnie bezpieczny dla zdrowia człowieka (certyfikat GRAS). W następnym roku olej ten zatwierdzono do wprowadzenia na rynek jako nowy składnik żywności we Wspólnocie Europejskiej, przy czym ostatnio rozszerzono jego dozwolone stosowanie na kobiety w ciąży i karmiące piersią. Do dzisiaj w fachowym piśmiennictwie udokumentowano różnorodne korzyści zdrowotne oleju z kryla antarktycznego, obejmujące m.in.: działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, kardioprotekcyjne, neuroprotekcyjne oraz wspomagające kondycję zdrowotną kobiet.

Skład chemiczny oleju z kryla antarktycznego

Na zawartość różnych klas lipidów w oleju z kryla wpływa wiele czynników, takich jak chociażby zmienność sezonowa, coroczne zmiany warunków środowiskowych, miejsce połowu, dojrzałość płciowa próbek kryla, warunki przechowywania, proces transportu oraz metoda wstępnej obróbki surowca. Olej ten charakteryzuje się dużą zawartością szczególnie dwóch rodzajów fosfolipidów – fosfatydylocholiny (od 44,58% do 99,80%) i fosfatydyloetanoloaminy (od 0,20% do 24,74%). Ponadto w niektórych badaniach wykryto w nim obecność innych rodzajów fosfolipidów, m.in.: lizofosfatydylocholiny, fosfatydyloseryny, fosfatydyloinozytolu, sfingomieliny, lizofosfatydyloetanoloaminy, fosfatydyloglicerolu, kwasu fosfatydowego i w niewielkich ilościach kardiolipiny (stanowiącej z reguły nie więcej niż 10% zawartości). W dotychczasowych pracach zauważono, że olej ekstrahowany z tkanek jajnika kryla wykazywał większe stężenie fosfolipidów niż oleje pozyskiwane z tkanki mięśniowej. Do głównych kwasów tłuszczowych znajdujących się w oleju z kryla antarktycznego należy zaliczyć kwasy: mirystynowy, palmitynowy, palmitoleinowy, oleinowy, eikozenowy, eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy.

Warto podkreślić, że stwierdzane w nim stężenia długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych EPA i DHA są porównywalne ze stężeniami w innych olejach rybich, niemniej jednak większość tych kwasów w oleju z kryla wiąże się z fosfolipidami, w przeciwieństwie do triacylogliceroli występujących w olejach z ryb. Wyniki badań dotyczących tego zagadnienia wskazują, że frakcja fosfolipidowa zawiera większe stężenia kwasów EPA i DHA (odpowiednio 31,13% i 14,87%), w porównaniu z frakcją triacylogliceroli (3,17% EPA i 1,5% DHA). Stwierdzono ponadto, że olej ten może się cechować wyraźnie większą dostępnością biologiczną, co stanowi jego niewątpliwą zaletę.

W oleju z kryla znajduje się również astaksantyna – karotenoid odpowiedzialny za jego charakterystyczną ciemnoczerwoną barwę. Astaksantyna jest związkiem o właściwościach antyoksydacyjnych, który wykazuje działanie 10 razy silniejsze od innych karotenoidów, takich jak choćby: luteina, zeaksantyna, kantaksantyna czy ß-karoten, oraz 100 razy mocniejsze niż ?-tokoferol. Olej z kryla antarktycznego zawiera także znaczną ilość steroli (od 2,3% do 3,9% wszystkich lipidów) i składa się głównie z cholesterolu (od 18,95 mg do 31,96 mg na 1 g oleju) oraz desmosterolu, czyli prekursora cholesterolu. Ponadto obecność w nim witamin A, E oraz niektórych składników mineralnych i flawonoidów wykazuje działanie synergistyczne z innymi występującymi w nim bioaktywnymi składnikami, a tym samym zwiększa jego całkowity potencjał antyoksydacyjny.

Olej z kryla a ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego

W maju 2017 roku w czasopiśmie naukowym „Nutrition Reviews” ukazała się systematyczna praca przeglądowa i metaanaliza, obejmująca 7 kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją, z całkowitym udziałem 662 badanych, której celem była ocena wpływu suplementów z olejem z kryla na profil lipidowy krwi uczestników. W niniejszej metaanalizie wykazano, że trwająca co najmniej 2 tygodnie suplementacja diety olejem z kryla przyczyniła się do znacznego zmniejszenia stężenia lipoprotein o niskiej gęstości LDL i triglicerydów w surowicy krwi oraz zwiększenia stężenia lipoprotein o dużej gęstości HDL u uczestników. Nie odnotowano natomiast u badanych istotnego wpływu regularnego przyjmowania oleju z kryla na stężenie cholesterolu całkowitego we krwi.

W opublikowanym na początku 2018 roku w „Journal of Nutritional Science” 8-tygodniowym kontrolowanym badaniu klinicznym z randomizacją uczestniczyło 36 zdrowych osób w przedziale wiekowym 18–70 lat, u których stwierdzono nieznacznie zwiększone stężenie triglicerydów we krwi. W badaniu zauważono, że codzienne przyjmowanie 4 g oleju z kryla w tej grupie badanych spowodowało znaczące zmniejszenie stężenia glukozy na czczo oraz zwiększenie stężenia kwasów tłuszczowych EPA, DHA i DPA – w porównaniu z grupą kontrolną. Nie stwierdzono natomiast istotnej zmiany stężenia triglicerydów na czczo pomiędzy grupami. Norwescy badacze uznali, że zarówno dodatkowa suplementacja diety olejem z kryla antarktycznego, jak i zalecane tygodniowe spożycie tłustych gatunków ryb morskich przyczynia się do uzyskania pożądanych korzyści zdrowotnych.

Warto podkreślić, że odpowiednie spożycie długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 EPA i DHA wpływa na zmniejszenie stężenia triglicerydów na czczo, a tym samym może obniżać ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Istnieją jednak duże różnice międzyosobnicze w odpowiedzi na suplementację wspomnianych kwasów omega-3 i – co za tym idzie – skuteczność redukcji stężenia triglicerydów jest zróżnicowana. W niedawno opublikowanym kontrolowanym badaniu klinicznym z randomizacją wykazano, że zarówno u osób reagujących na suplementację kwasami omega-3 zmniejszeniem stężenia triglicerydów, jak i nieodpowiadających na tę suplementację występują różne wyjściowe podklasy lipoprotein i profile ekspresji genów komórek jednojądrzastych krwi obwodowej (PBMC). Te różnice w ekspresji genów mogą częściowo wyjaśniać indywidualną zmienność odpowiedzi w odniesieniu do stężenia triglicerydów w surowicy krwi, obserwowaną po suplementacji kwasami omega-3, w tym olejem z kryla antarktycznego. Jak się bowiem okazuje, olej z kryla przyczynia się do obniżenia ekspresji mRNA trzynastu genów, w tym genów biorących udział w metabolizmie glukozy i cholesterolu oraz ß-oksydacji kwasów tłuszczowych. Co ciekawe, wykazano, iż olej z kryla zmienił ekspresję większej liczby genów niż spożycie chudych i tłustych gatunków ryb morskich z podobną zawartością długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 – EPA i DHA.

Inne zastosowania oleju z kryla antarktycznego

Wyniki badania z randomizacją, przeprowadzonego metodą podwójnie ślepej próby z udziałem 90 pacjentów ze stwierdzoną chorobą układu sercowo-naczyniowego i/lub reumatoidalnym zapaleniem stawów bądź chorobą zwyrodnieniową stawów, wykazały, że suplementacja olejem z kryla w dziennej dawce 300 mg przyczyniła się do znaczącego zmniejszenia procesu zapalnego (spadek stężenia CRP) oraz objawów zapalenia stawów. Efekty zaobserwowano w krótkim okresie wspomagania leczenia – wynoszącym 7 i 14 dni. Z kolei metaanaliza 42 kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją (2017 rok) sugeruje niewielki korzystny wpływ oleju ze zwierząt morskich, w tym kryla antarktycznego, na zmniejszenie dolegliwości bólowych u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, choć uzyskane dowody są niskiej jakości.

Natomiast australijscy naukowcy z Uniwersytetu w Melbourne w swoim kontrolowanym badaniu klinicznym z randomizacją, którym objęto 60 pacjentów z łagodnym bądź umiarkowanym zespołem suchego oka, dowiedli, że w tej grupie suplementacja olejem z kryla może się przyczyniać do zmniejszenia osmolarności łez i zwiększenia stabilności filmu łzowego oraz obniżenia stężenia prozapalnej cytokiny IL-17A. Rezultaty niedawno opublikowanej systematycznej pracy przeglądowej i metaanalizy, uwzględniającej 13 kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją, z udziałem 1782 pacjentów z niespecyficznym zespołem suchego oka, wykazały, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe, w tym długołańcuchowe, znajdujące się w oleju z kryla, wpływają na poprawę czasu przerwania filmu łzowego, wyników testu Schirmera, osmolarności łez oraz wskaźnika zaburzeń powierzchni oka (OSDI). Wskazuje to, że mogą one skutecznie wspomagać leczenie zespołu suchego oka. Warto jednak zaznaczyć, iż wpływ wielonienasyconych kwasów tłuszczowych na czas przerwania filmu łzowego i wskaźnik OSDI osłabiał się wraz z czasem trwania suplementacji. Wskazuje to, że przyjmowanie oleju z kryla antarktycznego jako bogatego źródła kwasów EPA i DHA związanych z fosfolipidami może być skuteczną strategią wspomagania terapii tej grupy chorych, szczególnie krótkotrwałej, jeżeli jednocześnie nie są stosowane inne miejscowe lub systematyczne metody leczenia.

Pod koniec maja 2019 roku w czasopiśmie „Nutrients” ukazały się wyniki trwającego 12 miesięcy kontrolowanego badania klinicznego, przeprowadzonego metodą podwójnie ślepej próby z randomizacją, w którym wzięło udział ponad 260 holenderskich nastolatków. Uczestnicy zostali losowo przydzieleni do dwóch grup – pierwszej otrzymującej codziennie 400 mg kwasu EPA i DHA lub placebo lub drugiej – przyjmującej każdego dnia 800 mg EPA i DHA lub placebo. Cel niniejszego badania stanowiła ocena wpływu rocznej suplementacji olejem z kryla jako źródła kwasów EPA i DHA na zdolności poznawcze młodzieży z małą wyjściową wartością wskaźnika omega-3 (≤5%). Wykazano, iż suplementacja olejem z kryla prowadziła do niewielkiego, lecz znaczącego wzrostu wartości wskaźnika omega-3, niemniej jednak niewielu uczestników uzyskało zamierzony zakres mieszczący się w przedziale między 8 a 11%. W badaniu nie potwierdzono natomiast istotnego wpływu długotrwałego stosowania oleju z kryla na wyniki testów neurokognitywnych ani związku między wartością wskaźnika omega-3 a rezultatami przeprowadzonych testów neurokognitywnych. Autorzy badania sugerują, iż być może wzrost wskaźnika omega-3 był zbyt mały, aby wykazać istotny efekt wpływu suplementacji kwasami EPA i DHA na zdolności kognitywne młodzieży. Z drugiej jednak strony – ze względu na problemy z przestrzeganiem zaleceń i wysoki wskaźnik rezygnacji uczestników badania – nie można jednoznacznie stwierdzić, że związek między suplementacją oleju z kryla a poprawą funkcji poznawczych nie występuje. Potrzebne są niewątpliwie dalsze badania dotyczące wpływu długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 na sprawność umysłową u nastolatków.

W grudniu 2018 roku w czasopiśmie „Frontiers in Pediatrics” opublikowano rezultaty badania pilotażowego, którego celem była ocena wpływu suplementacji olejem z kryla antarktycznego na zawartość długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 – EPA i DHA – w mleku matek karmiących piersią. W tym otwartym, kontrolowanym badaniu klinicznym z randomizacją uczestniczyły matki niemowląt przyjętych na Oddział Intensywnej Terapii Noworodka między 4. a 6. tygodniem po porodzie. Uczestniczki losowo przydzielono do dwóch grup, liczących po 8 osób. Pierwsza grupa otrzymywała doustny suplement na bazie oleju z kryla zapewniający codziennie 250 mg kwasu DHA i 70 mg kwasu EPA przez 30 dni, w drugiej grupie kontrolnej suplementacji nie stosowano. Wyjściowe wartości procentowe kwasów EPA, DHA i arachidonowego nie różniły się między grupami. Po miesiącu badania wykazano, iż doustna suplementacja oleju z kryla przyczyniła się do skutecznego zwiększenia zawartości DHA i EPA oraz zmniejszenia stężenia kwasu arachidonowego w mleku matek karmiących piersią, w porównaniu z grupą kontrolną. Potencjalne korzyści tej strategii dla rozwoju mózgu i wzroku u urodzonych przedwcześnie noworodków karmionych piersią zasługują na dalszą ocenę w ukierunkowanych badaniach.

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że olej z kryla antarktycznego jest produktem szczególnie bogatym w takie składniki odżywcze, jak: długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – EPA i DHA – a także astaksantynę, tokoferole, witaminę A i flawonoidy, które wykazują korzystny wpływ na zdrowie człowieka.

Suplementacja olejem z kryla wydaje się najbardziej godna rekomendacji u osób, które z określonych powodów nie decydują się na regularną podaż tłustych gatunków ryb morskich i owoców morza, stanowiących podstawowe źródło kwasów EPA i DHA w zwyczajowej diecie. Wprawdzie relatywnie często można się spotkać z twierdzeniem, że olej z kryla jest wyraźnie lepiej przyswajalnym źródłem kwasów omega-3 niż olej rybi, jednak dotychczas nie przedstawiono bezpośrednich dowodów na to, że jego potencjalnie lepsze właściwości prozdrowotne wynikają z zawartości kwasów EPA i DHA w postaci fosfolipidów. Dodatkowo, nawet jeżeli olej z kryla antarktycznego zostanie uznany w przyszłości za lepszy sposób dostarczania kwasów tłuszczowych omega-3, jego istotnie wyższy koszt w porównaniu z tranem lub olejem rybim może nie być akceptowalny dla licznej rzeszy konsumentów.

Mateusz Durbas

Magister dietetyki o specjalności dietetyka kliniczna, szkoleniowiec, autor setek artykułów na temat żywienia i suplementacji w branżowych czasopismach oraz chętnie odwiedzanych przez entuzjastów zdrowego stylu życia portalach internetowych. Pasjonuje się szczególnie dietetyką kliniczną i sportową.
Współpracuje na co dzień ze swoimi podopiecznymi w poradni dietetycznej zlokalizowanej w śródmieściu Krakowa, jak również regularnie prowadzi konsultacje żywieniowe w formie online.
Otwarty umysł, który uwielbia zgłębiać wiedzę z dziedziny żywienia, medycyny i psychologii.
Miłośnik modelu diety śródziemnomorskiej, ćwiczeń siłowych, gimnastycznych i stretchingowych, leśnych wędrówek oraz trekkingu górskiego. Codziennie praktykuje trening uważności i metody terapii poznawczej, ponieważ ma świadomość, że ćwiczyć warto nie tylko ciało, lecz również umysł.