×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Yerba mate – rodzaje i właściwości

dr n. med. Dominika Wnęk, dietetyk

Yerba mate to naturalny napar uzyskiwany z ostrokrzewu paragwajskiego, któremu przypisuje się liczne właściwości zdrowotne. Trzeba pamiętać, że zestaw do zaparzania mate składa się z dwóch podstawowych elementów – matero i bombilli – i chociaż istnieje kilka rodzajów yerba mate, napar przygotowuje się podobnie.

Ostrokrzew paragwajski – inaczej yerba mate – to wiecznie zielony krzew lub drzewo osiągające od 8 do 18 m wysokości. Naturalnie występuje w Brazylii, Argentynie, Paragwaju i Urugwaju. Największym producentem yerba mate jest Brazylia, a zaraz po niej – Argentyna.


Fot. pixabay.com

W zależności od kraju pochodzenia yerba mate różnią się wyglądem suszu oraz smakiem gotowego naparu. O różnicach tych decyduje miejsce plantacji, wysokość nad poziomem morza oraz warunki klimatyczno-glebowe, w jakich rośnie ostrokrzew. Dla ostatecznego profilu smakowego duże znaczenie ma też metoda suszenia rośliny oraz czas leżakowania suszu.

Właściwości yerba mate

Yerba mate przypisuje się liczne korzystne działania, chociaż nie znajduje to potwierdzenia w wiarygodnych danych naukowych.

W liściach mate znajdują się substancje, które mogą być odpowiedzialne za efekty biologicznie czynne. Wśród najlepiej znanych związków należy wymienić alkaloidy purynowe, do których zalicza się kofeinę i teobrominę. Te dwa związki występują głównie w liściach oraz w woskach powierzchniowych (czyli woskach pokrywających liście). W mniejszych ilościach znajdują się także w łodygach. Kofeina po wchłonięciu w organizmie blokuje receptory adenozyny, co skutkuje zwiększeniem wydzielania katecholamin – adrenaliny, dopaminy i serotoniny. Prowadzi to do pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, rozszerzenia naczyń krwionośnych i przyspieszenia rytmu serca.

Jak wskazują wyniki badań, umiarkowane spożycie kofeiny w ilości 100–300 mg dziennie korzystnie wpływa na wydolność fizyczną i umysłową, a dodatkowo zmniejsza zmęczenie i senność. W przypadku zdrowych dorosłych osób uznaje się, że bezpieczne dla zdrowia spożycie kofeiny nie powinno przekraczać 400 mg dziennie.

Uważa się, że w 150 ml napoju mate znajduje się około 80 mg kofeiny. Spożycie więcej niż 750 ml mate (przy założeniu wyłączenia wszystkich innych źródeł kofeiny) nie jest więc zalecane. Rozsądnie byłoby poprzestać nawet na 500 ml tego napoju, gdyż nadmierne spożycie kofeiny (powyżej 500–600 mg dziennie) wiąże się z objawami niepożądanymi. Mogą wystąpić: bezsenność, nadpobudliwość, arytmia oraz zaburzenia pracy przewodu pokarmowego.

Kolejna duża grupa związków, która znajduje się w liściach mate, obejmuje polifenole, takie jak kwas chlorogenowy, garbniki (katechiny) oraz flawonoidy (kwercetyna, kamferol i rutozyd).

Jak już wspomniano, dostępne są liczne publikacje wskazujące na potencjalne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne tej rośliny. Niestety badania dotyczące tych zagadnień obejmują wyłącznie prace na modelach zwierzęcych i liniach komórkowych. Podobnie sytuacja wygląda w badaniach wskazujących na przeciwnowotworowe właściwości związków zawartych w yerba mate. Aby potwierdzić podobny wpływ yerba mate u ludzi, wyniki badań doświadczalnych należy zweryfikować w prawidłowo przeprowadzonych badaniach klinicznych, które obecnie nie są jeszcze dostępne.

W jednym badaniu klinicznym oceniano skuteczność yerba mate w redukcji masy ciała. W badaniu wzięło udział 30 pacjentów z nadwagą i otyłością I stopnia (BMI powyżej 25 kg/ m2, ale niższym niż 35 kg/m2) oraz z WHR ≥0,90 dla mężczyzn i  ≥0,85 dla kobiet (co świadczy o otyłości brzusznej). W grupie badanej, liczącej 15 osób, przez 12 tygodni pacjenci przyjmowali suplement z yerba mate (3 razy dziennie po 3 kapsułki wraz z posiłkiem – 3 g/dzień). Grupę kontrolną stanowiło 15 osób, które przyjmowały placebo.

Podczas 12-tygodniowej suplementacji yerba mate zaobserwowano znamienne statystycznie zmniejszenie masy tkanki tłuszczowej, procentowej zawartości tkanki tłuszczowej oraz spadek wskaźnika WHR – w porównaniu z grupą przyjmującą placebo. Niestety na podstawie jednego badania klinicznego, obejmującego bardzo małą liczbę osób, nie można wyciągać wiarygodnych wniosków co do skuteczności yerba mate w redukcji masy ciała. Ponadto ochotnicy otrzymywali mate w formie suplementu, a nie w formie naparu do picia.

Rodzaje yerba mate

Brazylijska yerba mate (chimarrao)

Według amatorów tego napoju nie sposób pomylić brazylijskiej mate z inną jej odmianą. Wyróżnia ją zarówno smak, jak i wygląd gotowego naparu. Kolor suszu jest intensywnie zielony. Wynika to z faktu, że przy produkcji chimarrao pominięto ostatni etap leżakowania (dojrzewania). W suszu znajduje się duża ilość pyłu (po suszeniu liście mielone są na drobny pył), a także niewielka ilość małych kawałków łodyg ostrokrzewu.

Argentyńskie yerba mate

Tę yerba mate poleca się zwłaszcza osobom, które dopiero zaczynają interesować się tym napojem. Susze argentyńskie są zwykle grubo cięte, mają średniej wielkości liście i łodygi oraz zawierają niewielkie ilości pyłu. W przygotowaniu tego typu mate do sprzedaży nie omija się żadnego etapu produkcji, co sprawia, że napój ma lekką goryczkę i dymny posmak.

Paragwajska yerba mate

Paragwajskie rodzaje mate charakteryzują się wyrazistym dymnym i gorzkim aromatem. Wiąże się to z faktem, że przy jej produkcji wykorzystuje się klasyczną formę suszenia dymem. Zwykle ma średnio cięte liście i łodygi i jest bardziej pylasta niż mate argentyńska.

Zazwyczaj paragwajską yerba mate j pije się na zimno – w formie tzw. terere. Liście mate zalewa się zimną wodą, a napój często wzbogaca się sokiem z cytryny lub pomarańczy.

Urugwajska yerba mate

Mówiąc o urugwajskiej yerba mate, tak naprawdę mamy na myśli mate brazylijską, ale produkowaną wyłącznie na rynek urugwajski. Z tego też powodu ten rodzaj yerba mate jest najbardziej zbliżony smakiem do brazylijskiej chimarrao. Susz jest drobno cięty (zawiera pył) i zawiera kawałki łodyg.

Podział yerba mate ze względu na typ suszu (despalada, elaborada)

Na opakowaniu z yerba mate można znaleźć określenia elaborada (inaczej con palo) lub despalada (inaczej sin palo). Pierwsze określenie oznacza najpowszechniej wykorzystywaną formę yerby, czyli cięte liście (w ilości 65%) z łodygami (w ilości 35%).

Z kolei despalada oznacza mate z mniejszą ilością łodyg (około 10%); resztę stanowią suszone liście. Z powodu większej ilości liści napar jest mocniejszy i ma wyraźniejszą goryczkę niż susz elaborada.

Jak parzyć yerba mate? Zestaw do parzenia yerba mate.

Zestaw do zaparzania yerba mate składa się z naczynia o nazwie matero (potocznie zwane mate) oraz rurki, która z jednej strony zakończona jest ustnikiem, a z drugiej sitkiem zabezpieczającym przed przedostaniem się drobniejszych liści do przygotowanego naparu. Rurkę tę, tak zwaną bombillę, umieszcza się w naczyniu po nasypaniu yerba mate, ale przed zalaniem wodą. Trzeba pamiętać, aby nie poruszać nią podczas picia, gdyż drobniejszy susz przedostanie się do spożywanego naparu. Yerba mate można spożywać poza domem (w plenerze lub drodze do pracy), korzystając ze specjalnych termosów/bidonów, zwanych yerbomos.

Aby zaparzyć yerba mate, należy:

  • do naczynia wsypać tyle liści, aby zajęły od 1 do 3 objętości naczynia (w zależności od mocy naparu, jaki chcemy otrzymać).
  • następnie należy przechylić naczynie i położyć bombillę na liściach
  • trzymając cały czas pochylone naczynie, trzeba dolać niewielką ilość zimnej wody, aby zwilżyć susz
  • a następnie zalać go wodą o temperaturze 70–80°C

Po wypiciu pierwszej porcji gorącą wodę można dolewać jeszcze kilka razy, aż napar straci swój charakterystyczny smak i barwę.

Co to jest mate green ?

Mate green (yerba green, yerba verde) to zielona yerba mate. W przypadku yerba verde susz nie jest poddawany działaniu dymu z paleniska, a do jego suszenia wykorzystuje się gorące powietrze. W efekcie tak przeprowadzonego procesu mate przybiera żywą zieloną barwę, a napar ma łagodniejszy smak. Tego typu mate zazwyczaj łączy się z innymi dodatkami – m.in. guaraną, ananasem czy owocami dzikiej róży.

Bezpieczeństwo stosowania yerba mate

W piśmiennictwie naukowym można znaleźć badania epidemiologiczne z lat 90., w których wykazywano związek między spożywaniem yerba mate a zwiększonym ryzykiem zachorowania na niektóre nowotwory (m.in. przełyku, jamy ustnej, pęcherza moczowego i płuc). Dotyczyło to zwłaszcza krajów Ameryki Południowej, w których spożycie yerba mate jest największe. Podkreślić należy, że w tej populacji dodatkowo występują inne czynniki ryzyka wymienionych nowotworów, takie jak palenie papierosów i spożywanie alkoholu.

Ostatecznie w 2016 roku przeprowadzono rewizję powyższych badań i ostatecznie uznano, że to nie składniki zawarte w yerba mate, ale sam fakt spożywania bardzo gorącego naparu zwiększa ryzyko nowotworów przełyku i jamy ustnej. Ponadto dotyczy to spożywania wszystkich gorących napojów, czyli takich, których temperatura spożycia jest wyższa niż 65°C.

Piśmiennictwo

Kim S.Y., Oh M.R., Kim M.G. i wsp.: Anti-obesity effects of Yerba Mate (Ilex Paraguariensis): a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. BMC Complement Altern Med. 2015 Sep 25; 15: 338. doi: 10.1186/s12906-015-0859-1. PMID: 26408319; PMCID: PMC4583719.
Gambero, A.; Ribeiro, M.L.: The Positive Effects of Yerba Maté (Ilex paraguariensis) in Obesity. Nutrients 2015, 7, 730-750. https://doi.org/10.3390/nu7020730
International Agency for Research on Cancer. Volume 116: coffee, mate and very hot beverages. IARC Working Group. Lyon, France; 24–31 May, 2016. IARC Monogr Eval Carcinog Risks Hum.
Ekiert H., Kulig A., Ekiert R. J. i wsp.: Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Część 7. Ilex Paraguariensis A. St. -Hil. (ostrokrzew paragwajski) – źródło nowego surowca alkaloidowego.
Wierzejska R.: Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie. Rocz. Panstw. Zakl. Hig. 2012, 63, Nr 2, 141–147.
https://un-mate.pl/rodzaje-yerba-mate/
https://www.poyerbani.pl

dr n. med. Dominika Wnęk
Dietetyk, wieloletni pracownik Zakładu Biochemii Klinicznej UJ CM oraz aktywny uczestnik trzech ramowych programów Unii Europejskiej: Lipgene, NuGO oraz Bioclaims. Wielokrotny wykładowca w ramach kursów doskonalących dla dietetyków realizowanych przez Polskie Towarzystwo Dietetyki.
Zainteresowania badawcze skupiają się głównie na zagadnieniach dotyczących otyłości i wpływu składników diety na ekspresję genów i procesy komórkowe (nutrigenomika). Swoje doświadczenie w leczeniu otyłości zdobywała, pracując w Poradni Leczenia Zaburzeń Lipidowych i Otyłości, działającej przy Zakładzie Biochemii Klinicznej UJ CM oraz jako uczestniczka licznych kursów i konferencji organizowanych w kraju i za granicą.
Obecnie związana jest z wydawnictwem Medycyna Praktyczna, gdzie pełni funkcję redaktora w serwisie „Dieta i ruch”.

18.10.2021
Zobacz także
  • Czy warto pić regularnie herbatę rooibos?
  • Soki, nektary, napoje
  • Herbata w diecie. Czy to wyłącznie przyjemność, czy też efekt zdrowotny?
  • Kawa i herbata a utrata masy ciała
  • Jaką wodę pić?
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta